Toshkent arxitektura qurilish universiteti muhandislik qurilish infrastrukturasi fakulteti

Kasseta usulini tashkil qilish asoslari
Kasseta usuli bilan temir-beton konstruksiyalarini turli maqsadda tayyorlanishi keng ko’lamda qo’llaniladi.Kaseta usulda, mahsulotni qoliplash vertikal holatda statsionar guruhli bo’laklarga ajratiladigan metall qolip-kassetalarda, qaysi mahsulot zarur pishiqlikka ega bo’lgungacha hosil bo’ladi. Mahsulot ishlab chiqaradigan ishchilar bir kasseta moslamasida mahsulotni qoliplagandan so’ng boshqasiga o`tishadi va qoliplar soni mosligi uzluksiz ishlab chiqarish potokini hosil qiladi.
Kasseta texnolgiyasining afzallik va kamchiliklari mavjud. Mahsulot kassetalarda tayyorlanganda yig’ma detallarning aniqligi yuqori bo’lishiga olib keladi, beton yuzasi tekis bo’ladi. Betonni kontakt usulida qizdirishda uning mustahkamligi ochiq qolipdagiga nisbatan 10-20% ko’p bo’ladi. Kassetadagi betonni ochiq yuzasi kam bo’lgani sababli harorat tez ko’tarilishiga erishiladi (60-70°C). Kassetadagi buyumni oldin ushlab turmasdan qizdirish mumkin va beton harorati kassetali moslamalarda 100°C ga yetadi va bu ko’rsatkich chuqur shakldagi kameralarda 85-90°C dan oshmaydi.
Ammo kassetada tayyorlangan betonning mustahkamligi turli balandlikda har xil bo’ladi. Bu holat isitish tartibi qisqa bo’lganda ayniqsa aniq bilinadi. Mustahkamlikning turlicha bo’lishi isitish intensivligi turlichaliligi bilan izohlanadi. Bug’ kiradigan joyga yaqin zonalar tezroq qiziydi. Kassetali usulning yana bir kamchiligi qoliplar uchun metallning ko’p ishlatilishi, kassetalarni tozalash va moylashning noqulayligi, qo’zg’aluvchanligi yuqori bo’lgan beton qorishmasini ishlatish kerak.
Kassetalardan foydalanish samarasini ko’tarish uchun qator hollarda ikki bosqichli qizitish usulidan foydalanish ko’zda tutiladi. Birinchi bosqichda mahsulot kerakli darajada mustahkamlikka erishgunga qadar kasetalarda 5-7 soat qizdirilib, uning mustahkamligi 5-7,5 MPa ga yetkaziladi. Ikkinchi bosqichda beton chuqurli kamera yoki issiq tutadigan stellajlarda jo’natiladigan darajada qotadi.


Konveyer usulini tashkil qilish asoslari
Konveyer usuli — takomillashgan potok-agregat usuli bilan temir-beton mahsulotlarini qoliplashdir.
Texnologik konveyer tizimlar — konveyerlar, halqa yo’l bilan suriladigan qolip-vagonchalar, texnologik operatsiyalarni ketma-ketlik bilan bajarilishi bilan xarakterlanadi. Ishlab chiqarishni tashkil qilishda bu texnologik jarayon qator sikllarga bo’linib, qolipni berilgan tezlik bilan harakatlanish chog`ida ketma-ket har bir konveyer po’stida sikl bajarilib va umumiy zanjir hosil qilinadi.
Konveyer majburiy ritm harakatida postga yetib kelish vaqtini aniqlaydi, ko’p mehnat talab qiladigan siklning bajarilishi uchun zarur bo’lgan, hamma sikllar uchun bir rejimda ma’lum muddat bilan ishlaydi. Konveyer texnologiyasi asbob-uskunalarni qulay o’rnatish va ishlab chiqarish maydonidan unumli foydalanish imkoni bordir. Unda deyarli hamma jarayonlar mexanizatsiyalangan, ishni yaxshi tashkil qilish ta’minlangan, alohida ish rejimiga rioya qiladi.
Issiqlik agregatlari, qoida bo’yicha konveyer xalqasining qismi hisoblanib va majburiy ritmda ishlaydi. Ushbu, texnologik postlar orasida bir xil oraliqni (konveyer qadami) bir xil o’lchovli qolip, issiqlik agregatining yoyilgan uzunligini ta’minlaydi.
Konveyer tizimlar ish turiga qarab davriy va to’xtovsiz harakatdagi tizimga, transportdan foydalanishiga qarab-relsda xarakatlanadigan yoki rolikli konveyer qoliplar qatoriga, uzluksiz po’lat tizim hosil qiluvchi qoliplar yoki bir qator elementlar va bort uskunalaridan tuzilgan; issiqlik agregatlari joylashishi konveyerga nisbatan parallel yuzaga qarab, gorizontal yoki vertikal, shuningdek konveyerning qoliplash qismi o’zagida tashkil topgan. Konveyer texnologiyasi bir turdagi maxsus tizimda ishlatilishi (yopma va orayopma, ichki va tashqi devor panellari) asosan yuqori quvvatli zavodlar uchun samarali hisoblanadi. Oddiy hamda, zo’riqtirilgan armaturali kolonna va rigellar, sanitar-texnik kabinalar uchun ham konveyerni qo’llash mumkindir[4].
Konveyer tizimda mahsulot harakatlanadigan uzluksiz konveyer tizimni hosil qiladigan ko’chma poddonlarda ishlab chiqariladi. Konveyerdagi postlar soni ishlab chiqarilayotgan mahsulot xili va ularni pardozlash holatiga (qoida bo’yicha ular 6-15 ta bo’ladi) bog`liq bo’ladi. Postlar texnologik jarayondagi operatsiyalarni bajaradigan mashinalar bilan jixozlangan bo’ldi. Konveyerning ish ritmi asosan 10-22 min, surilish tezligi esa 0,9-1,3 m/s tashkil etadi.
Konveyer tizimi postlarida quyidagi operatsiyalar ketma-ket bajariladi: qolipni tayyorlash, unga armatura va beton qorishmasini yotqizish, ularni taqsimlash va zichlash, qolipni mahsulot bilan uzluksiz issiqlik bilan ishlov berish kamerasiga uzatish, qolipni mahsulot bilan birga kameradan chiqarish, qolipdan mahsulotni ko’chirish va tayyor mahsulotni tekshiruvdan o’tkazish postlari. Konveyer usuli bilan temir-beton ishlab chiqarish texnologik jarayonini kompleks mexanizatsiyalash, avtomotizatsiyalash imkonini berib, ishlab chiharishni mahsuldorligini sezilarli oshiradi va texnologik asbob-uskunalardan samarali foydalanish bilan ishlab chiqariladigan tayyor mahsulot soni ortishiga sabab bo’ladi.
Bu usulning qo’llanilishi chegaralangan nomenklaturali mahsulot ishlab chiqarishda to’g’ri hisoblanadi.