Toshkent axborot texnologiyalari universiteti ganiev salim karimovich karimov madjit malikovich tashev komil axmatovich axborot xavfsizligi

Nazorat savollari: 
1. 
Operasion tizimni himoyalash qismtizimining asosiy funksiyalarini 
ahamiyati nimada? 
2. 
Operasion tizimda identifikasiya, autentifikatsiya, avtorizasiya va 
foydalanishlarni cheklash funksiyalarini tushuntirib bering. 
3. 
Operasion tizimda audit va xavfsizlik siyosatini boshqarish 
funksiyalarini yoritib bering. 
4. 
Operasion tizimda kriptografik funksiyalar va tarmoq funksiyalarining 
ahamiyatini tavsiflab bering. 
 
9.3. Axborotni himoyalashda dasturiy ilovalarning qo‘llanilishi 
 
Niyati buzuqning kompyuterdan ruxsatsiz foydalanishi nafaqat ishlanadigan 
elektron xujjatlarning o‘qilishi va/yoki modifikasiyalanishi, balki niyati buzuq 
tomonidan boshqariluvchi dasturiy zakladkani kiritilishi imkoniyati bilan xavfli. 
Ushbu dasturiy zakladka quyidagi harakatlarni amalga oshirishga imkon beradi: 
- 
keyinchalik kompyuterda saqlanadigan yoki tahrirlanadigan elektron 
xujjatlarni o‘qish va/yoki modifikasiyalash; 
- 
elektron xujjatlarni himoyalashda ishlatiluvchi turli muhim axborotni 
tutib olish; 
- 
istilo 
qilingan 
kompyuterdan 
lokal 
tarmoqning 
boshqa 
kompyuterlarini istilo qilishda asos (plasdarm) sifatida foydalanish; 
- 
kompyuterda saqlanadigan axborotni yo‘q qilish yoki zarar keltiruvchi 
dasturiy ta’minotni ishga tushirish yo‘li bilan kompyuterni ishdan chiqarish. 
Kompyuterni 
ruxsatsiz 
foydalanishdan 
himoyalash 
axborotni 
himoyalashning asosiy muammolaridan biri hisoblanadi. Shu sababli, aksariyat 
operasion tizimlarga va ommabop dasturiy paketlarga ruxsatsiz foydalanishdan 
himoyalashning turli qismtizimlari o‘rnatilgan. Masalan, Windows oilasidagi 
operasion tizimga kirishda foydalanuvchilarni autentifikatsiyalashni bajarish. 
Ammo, ruxsatsiz foydalanishdan jiddiy himoyalanish uchun o‘rnatiladigan 
vositalarning etishmasligi shubha tug‘dirmaydi. Shu sababli, himoyalashning 

---

245 
standart vositalariga qo‘shimcha tarzda foydalanishni cheklashning maxsus 
vositalaridan foydalanish zarur. Bunday maxsus vositalarni shartli ravishda 
quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: 
- 
axborotni kriptografik himoyalashning dasturiy vositalari; 
- 
tarmoqni himoyalashning dasturiy vositalari; 
- 
VPNtarmoqni qurishning dasturiy vositalari; 
- 
himoyalanganlikni taxlillovchi dasturiy vositalar; 
- 
antiviruslar.