Toshkent axborot texnologiyalari universiteti u. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev operatsion tizimlar

Marshrutlash strategiyalari
Marshrutizator - bu, asosan, dasturiy ta’minot asosida ishlaydigan, har xil protokoli manzili bo‘lgan ikki xil mahalliy tarmoq yoki ikkita tarmoq segmentlari o‘rtasida trafikni marshrutlovchi ichki tarmoq qurilmasi. Yo‘naltirish ma’lumotni tarmoqdagi bir nuqtadan boshqasiga olish imkonini beradi. Buning uchun har bir yo‘nalishni aniq belgilash kerak. Ma’lumotlar tarmoqqa chiqarilganidan so‘ng, marshrutizator tarmoqdagi to‘g‘ri (mos) tugun uni qabul qilishiga ishonch hosil qiladi. Tarmoq dizayni o‘zgarganda
marshrutizatorlarning roli o‘zgaradi. Marshrutizatorlar saytlarni birbiriga va Internetga ulash uchun keng qo‘llaniladi. Ular turli funktsiyalarda, shu jumladan oldindan belgilangan joylarda hosil bo‘ladigan ma’lumotni himoyalash, bir nuqtadan boshqasiga eng tezkor marshrutni tanlash va qo‘shimcha tarmoq ulanishlarini ta’minlash uchun ishlatilishi mumkin, shunda bir hududdagi tarmoq muammosi boshqa tarmoqdagi ishni yomonlashtirmaydi.
Marshrutlash protokollarida manzillash, manzilni aniqlash, xabar formati va xatolar to‘g‘risida xabarlar bo‘lishi kerak. Marshrutlash protokollarning aksariyati har bir tugunni aniqlash uchun tarmoq va tugun raqamidan foydalanadigan manzil formatiga asoslangan. Tarmoq yoqilganda, har bir protokol jadvalga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ulangan tarmoqlarning manzillarini yozib oladi. Marshrutlash protokollari marshrutizatorlarning o‘zaro ta’sirini ta’minlashga imkon berganligi sababli, har bir protokol o‘z xizmatlarini amalga oshirishi natijasida olingan tarmoq manzillarini almashish osonlashadi. Belgilangan vaqt oralig‘ida tarmoq ichidagi har bir protokol o‘zining barcha marshrutlash jadvalining nusxasini uzatadi. Oxir-oqibat, barcha marshrutizatorlar har xil maqsadli tarmoqlarga qanday yetib borishni bilishadi.
Garchi manzillar marshrutizatorlarga ma’lumotni bitta tarmoqdan boshqasiga yuborish imkonini beradigan bo‘lsa-da, lekin ularni bitta tarmoqdagi bir nuqtadan ikkinchi nuqtaga olish uchun foydalanib bo‘lmaydi. Buni marshrutlash orqali amalga oshirish kerak, bu marshrutizatorga apparat manzili bo‘yicha asl manzilni xaritaga tushirish va xaritani kelajakda uzatish uchun foydalaniladigan jadvalda saqlashga imkon beradi.
Turli xil xabar formatlari marshrutlash protokollari bilan belgilanadi. Ushbu xabarlar protokolga tarmoqdagi yangi tugunlarni topish, ularning ishlayotganligini aniqlash, xato holatlari to‘g‘risida xabar berish, marshrutlash ma’lumotlarini almashish, ulanishlarni o‘rnatish va ma’lumotlarni uzatish kabi funksiyalarini bajarish uchun ishlatiladi.
Ma’lumot uzatish har doim ham oson amalga oshirilmaydi. Masalan, tugun yoki tarmoq ishlamay qolganligi sababli manzilga yetib borolmaslik kabi xatolarga olib keladigan sharoitlar yuzaga kelishi mumkin. Bu kabi holatlarda, marshrutizator va marshrutlash protokollari xatoning holati to‘g‘risida xabar berishadi, garchi ular xatoni tuzatishga urinmasa ham xatolarni tuzatish tarmoq arxitekturasining boshqa darajalaridagi protokollarga qoldiriladi. Internetda eng ko‘p ishlatiladigan marshrutlash protokollaridan ikkitasi – a) marshrutlash ma’lumotlari protokoli va b) dastlab qisqa yo‘lni ochishdir.
Marshrutlash ma’lumotlari protokoli. Marshrutlash ma’lumotlari protokolida (Routing information protocol - RIP) ma’lumotni bir tarmoqdan boshqasiga uzatish yo‘lini tanlash, manba va qabul qiluvchi manzil o‘rtasidagi oraliq tugunlar soniga asoslanadi. Eng kam tugunlardan o‘tuvchi yo‘l har doim tanlanadi. Ushbu masofaviy vektor algoritmini bajarish juda oson, ammo bugungi tarmoq sharoitida u eng yaxshi bo‘lmasligi mumkin, chunki u boshqa muhim omillarni, masalan, tarmoqning kengligi, ma’lumot ustuvorligi yoki tarmoq turini hisobga olmaydi. Ya’ni, u tezroq yoki ishonchli yo‘llarni tanlashga to‘sqinlik qilishi mumkin, chunki bu yo‘llarda ko‘proq tugunlar mavjud.
Marshrutlash ma’lumotlari protokolining yana bir cheklanishi marshrutlash jadvallariga bog‘liq. O‘zgarishlar bo‘ladimi yoki yo‘qmi, jadval to‘liq yangilanadi va har 30 sekundda qayta chiqariladi; bu tarmoq ichidagi trafikni oshiradi va xabarlarni etkazib berishga salbiy ta’sir qiladi. Bundan tashqari, jadvallar bitta marshrutizatordan boshqasiga tarqaladi. Shunday qilib, 15 ta tugun bilan ishlaydigan ichki tarmoq holatida, o‘zgarish boshqa tomonga ma’lum bo‘lishi uchun 7 daqiqadan ko‘proq vaqt ketadi. Barcha marshrutizatorlar ichki tarmoq haqida bir xil ma’lumotga ega bo‘lmagani uchun, biron bir xatolik barcha xabarlar trafigi uchun beqaror muhitni yaratishi mumkin.
Dastlab qisqa yo‘lni ochish (Open Shortest Path First - OSPF), uzatish yo‘lini tanlash tarmoqning holati aniqlanganidan keyingina amalga oshiriladi, shunda oraliq tugun ishlamay qolsa, uning xizmati qayta tiklanmaguncha darhol foydalanishdan chiqariladi. Yo‘nalishni yangilash to‘g‘risidagi xabarlar faqat marshrutlash muhitida o‘zgarishlar yuz berganda yuboriladi, shu bilan ichki tarmoq ichidagi xabarlar soni kamayadi va marshrutlash jadvalini to‘liq yubormasdan xabarlar hajmi kamayadi. Shu bilan birga, Dastlab qisqa yo‘lni ochish Marshrutlash ma’lumotlari protokoliga qaraganda ko‘proq ma’lumotni kuzatib borishi sababli xotira sarfi oshadi. Bundan tashqari, o‘tkazish qobiliyatini tejash eng qisqa yo‘lni hisoblash uchun talab qilinadigan yuqori protsessor ishlatilishi bilan qoplanadi. Bunda bosqichmabosqich davom ettirish va yo‘l uzunligini orttirish orqali berilgan manbadan boshqa yo‘nalishlarga eng qisqa yo‘llarni topish mumkin.
Marshrutizator topologik ma’lumotlar bazasini yaratib, ichki tarmoqdagi har bir manzilga yetib borish uchun barcha turli yo‘llarni hisoblab chiqadi. Ushbu ma’lumotlar tuzilishi Dastlab qisqa yo‘lni ochish usuli tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi va ixtiyoriy xatolik tufayli to‘xtalishlar yuzaga kelganida yangilanadi. Shuning uchun, marshrutizator shunchaki yo‘lning mavjudligini aniqlash uchun o‘z topologik ma’lumotlar bazasini tekshiradi va muvaffaqiyatsiz ulanishni atrofida eng qisqa yo‘l daraxtini yaratadi.