Toshkent axborot texnologiyalari universiteti u. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev operatsion tizimlar

Holat kodi	Holat matni
Tavsif
	Axborot
100	Continue	So‘rovning dastlabki qismi qabul qilindi, davom ettirish
101	Switching	Server kommutatsiya protokollariga mos kelmoqda
	Muvaffaqiyat
200	OK	So‘rov muvaffaqiyatli amalga oshirildi
201	Created	Yangi URL yaratildi
202	Accepted	So‘rov qabul qilindi, ammo u darhol amalga oshirilmadi
204	No content	Tanada kontent mavjud emas
	Qayta yo‘naltirish
301	Moved permanently	So‘ralgan URL server tomonidan endi foydalanilmaydi
302	Moved temporarily	So‘ralgan URL vaqtincha ko‘chirilgan
304	Not modified	Hujjat o‘zgartirilmagan
	Mijoz xatosi
400	Bad request	So‘rovda sintaksis xato mavjud
401	Unauthorized	So‘rovda tegishli avtorizatsiya mavjud emas
403	Forbidden	Xizmat ras etildi
404	Not found	Hujjat topilmadi
405	Method not allowed	Usul bu URLda qo‘llab-quvvatlanmadi
406	Not acceptable	So‘ralgan formatni qabul qilish imkoni mavjud emas
	Server xatosi
500	Internal server error	Server tarafda xatolik mavjud, masalan ishdan chiqish
501	Not implemented	Talab qilingan amalni bajarib bo‘lmaydi
503	Service unavailable	Xizmat vaqtincha ish faoliyatida emas

Javob xabari. Javob xabari formati 7.31- rasmda keltirilgan. Javob xabari holat satridan, sarlavha satrlaridan, bo‘sh satr va ba’zan asosiy qismdan iborat.

7.31- rasm. Javob xabari formati
Javob xabaridagi sarlavha satrlari. Holat satridan so‘ng nol yoki undan ko‘p javob sarlavhalariga ega bo‘lish mumkin. Har bir sarlavha satri serverdan mijozga qo‘shimcha ma’lumotlarni yuboradi. Masalan, jo‘natuvchi hujjat haqida qo‘shimcha ma’lumot yuborishi mumkin. Har bir sarlavhao‘z ichiga sarlavha nomi, ustun, bo‘sh joy va sarlavha qiymatini oladi. 7.6- jadvalda javob xabarida tez-tez ishlatiladigan ba’zi nomlar ko‘rsatilgan.
7.6- jadval

Sarlavha	Tavsif
Date	Joriy sanani ko‘rsatadi
Upgrade	Afzal aloqa protokolini belgilaydi
Server	Server haqida ma’lumot beradi
Set-Cookie	Server mijozdan cookieni saqlashni so‘raydi
Content- Encoding	Kodlash sxemasini aniqlaydi
Content-Language	Tilni aniqlaydi
Content-Length	Hujjatning uzunligini ko‘rsatadi
Content-Type	Media turini aniqlaydi
Location	Mijozdanboshqasaytgaso‘rovjo‘natishniso‘raydi
Accept-Ranges	Server so‘ralgan bayt diapazonlarini qabul qiladi
Last-modified	Ohirgi o‘zgartirishning sanasi va vaqtini beradi

Asosiy qism. U o‘z tarkibida serverdan mijozga yuboriladigan hujjatni saqlaydi. Agar javob xato xabar bo‘lmasa, u holda asosiy qism mavjud.

7.5. Tarmoq dasturlarini tashkil etish va boshqarish mexanizmlari

Ushbu bo‘limda tarmoq dizaynerlari tomonidan hal etilishi kerak bo‘lgan dasturiy mahsulot bilan bog‘liq bo‘lgan to‘rt masalani ko‘rib o‘tamiz:

• 
  Qanday qilib saytlar boshqa saytlarni topish uchun manzillardan foydalanadilar?
  
• 
  Xabarlar qanday yo‘naltiriladi va ular qanday yuboriladi?
  
• 
  Jarayonlar bir-biri bilan qanday aloqa qiladi?
  
• 
  Resurslarga bo‘lgan ziddiyatli talablar qanday hal qilinadi?
  

Manzillash bo‘yicha kelishuvlar
Tarmoq saytlari bir-birlari bilan aloqa qilishlari va bir-birlarining manbalariga kirishlari uchun o‘z foydalanuvchilarini qanday qilib aniqlab olishni belgilashlari kerak. Point-to-Point bog‘lanishdan tashqari saytlar bir-birlari bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘lanmaganligi uchun ismlar, manzillar va marshrutlar talab qilinadi. Shuning uchun manzillash protokollari tarmoq topologiyasi va har bir saytning geografik joylashuvi bilan chambarchas bog‘liq. Ba’zi hollarda, o‘z tizimida birlik ma’lum bo‘lgan nomni anglatadigan "mahalliy nom" va birlikni o‘z tizimidan tashqarida bildiruvchi nom - "global nom" o‘rtasida farq bor. Bu farq foydalidir, chunki u har bir saytga mahalliy miqyosda amalga oshirish qiyin bo‘lgan yagona nomlash qoidalarini o‘rnatmasdan, o‘zlarining standartlari bo‘yicha o‘z bo‘linmalarini aniqlash imkoniyatini beradi. Boshqa tomondan, global nom standart uzunliklar, formatlar va boshqa global kelishuvlarga muvofiq bo‘lishi kerak.
Oddiy misol sifatida Internet manzilidan foydalanganda, biz chapdan o‘ngga quyidagi tartibda ierarxik tuzilishga moslikni ko‘rishimiz mumkin: mantiqiy foydalanuvchidan host-mashinasiga, host-mashinadan tarmoq mashinasiga, tarmoq mashinadan klastergacha va klasterdan tarmoqqa. Masalan, har bir Internet manzilida: [e-mail] yoki [e-mail], har bir komponentni ajratish uchun nuqtalar ishlatiladi. Esda tutish juda oson bo‘lgan ushbu elektron pochta manzillari mos keladigan qurilma manzillarga o‘zgartirilishi kerak. Ushbu o‘zgartirish kompyuter operatsion tizimining tarmoq bo‘limi tomonidan amalga oshiriladi.
Yuqorida keltirilgan misollar Domen nomlari xizmati (DNS) protokoliga asoslangan bo‘lib, uning asosiy vazifasi Internet manzillarini hal qilishdir. Agar biz [e-mail] ni tarkibiy qismlarga ajratsak, bizda quyidagilar bo‘ladi:

• 
  info – mahalliy foydalanuvchi;
  
• 
  tuit – info deb nomlangan mahalliy foydalanuvchi uchun host;
  
• 
  uz – Toshkent axborot texnologiyalari universiteti uchun tarmoq.