Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. A. Azlarova, M. M. Abduraxmanova bank marketingi va

 
8.6. Tijorat bankida ichki nazorat xizmati 
 
Ichki nazorat tizimining o‗z vakolatlari doirasida muvaffaqiyatli faoliyat 
yuritishini ichki nazorat xizmati xodimlarining oliy ma‘lumotga, professional malaka 
va ko‗nikmaga ega ekanligi, ichki nazorat oldiga qo‗yilgan vazifalarning samarali 
bajarilishi uchun yetarlicha shtat birligi bilan ta‘minlangani, uning faoliyati ichki 
nazorat xizmati to‗g‗risidagi nizomga asoslangani va bevosita bank kengashiga 
bo‗ysundirilgani, banklarda nazorat madaniyati va muhiti shakllantirilgani, ya‘ni 
oddiy xodimlardan tortib to rahbarlargacha ichki nazorat tizimining maqsadini 
tushunishi bilan izohlash mumkin.
Ichki nazorat tizimi xodimlari: 
- tekshirilayotgan filial yoki boshqarma rahbarlari va vakolatli xodimlardan 
tekshirishlarni o‗tkazish uchun zarur hujjatlarni talab qilib olish, jumladan, filial yoki 
boshqarma boshlig‗ining buyruq va farmoyishlari, buxgalteriya, hisob va hisobot, 
pul-to‗lov hamda kompyuter ta‘minotiga daxldor hujjatlarni so‗rab olish va ular bilan 
bevosita tanishish; 
- bank xodimlari amalga oshiradigan xatti-harakatlar va operatsiyalar 
qonunchilikka, Markaziy bank talablari va bank ichki hujjatlariga mos kelishini 
aniqlash, qabul qilingan qarorlar va ularning ijrosini, oldi-sotdi bitimlari va boshqa 
protseduralar (ya‘ni, operatsiyalarni amalga oshirishda yuzaga kelishi mumkin 
bo‗lgan xato va chalkashliklarni aniqlash va tuzatishga yo‗naltirilgan usullar)ning 
bank siyosatiga mos ravishda o‗tkazilayotgani, bank faoliyatining risklari va 

---

125 
moliyaviy ahvoli tahlili natijalarini aniqlash; 
- ichki nazoratga yuklangan vazifalarni bajarish uchun o‗rni kelganda boshqa 
bo‗linmalar xodimlarini jalb etish; 
- tekshirilayotgan filial yoki boshqarma boshlig‗i yoki vakili bilan birgalikda 
hujjatlar, naqd pul va boshqa qimmatliklar, ma‘lumotlarni kompyuterda qayta ishlash 
va saqlash xonalariga kirish;
- bank ijrochi rahbarlari ruxsati bilan o‗zlari mustaqil yoki tekshirilayotgan filial 
yoki boshqarma xodimi yordamida hujjatlardan, fayllardan nusxa ko‗chirib olish kabi 
huquqlarga egadirlar. 
Ayni paytda ularning zimmasiga nihoyatda mas‘uliyatli vazifalar ham 
yuklatilgan. Bular: 
- bank faoliyatidagi risklar va operasion risklarni, bankning joriy moliyaviy 
ahvolini doimiy monitoring qilib boradilar; 
- bank filiallari va boshqarmalari faoliyati qonunchilik, me‘yoriy yo‗l-yo‗riqlar 
va ichki hujjatlarga mos kelishini muntazam ravishda tekshiruvdan o‗tkazib 
boradilar; 
- bank xodimlarining qarorlar qabul qilishda o‗rnatilgan protseduralar, vazifalari 
va vakolatlari doirasida harakat qilishini doimiy nazorat qilib boradilar;
- mustaqil yoki boshqa idoralar va bank rahbarlari bilan birgalikda bank 
xodimlarining qonunchilik, me‘yoriy va ichki hujjatlarga rioya qilinmagani fakti 
bo‗yicha tekshiruvlar o‗tkazadilar; 
- aniqlangan kamchiliklarni tuzatish bo‗yicha yo‗l-yo‗riq va tavsiyalar beradilar 
hamda ularning bajarilishi ustidan nazorat o‗rnatadilar; 
- o‗tkazilgan har bir tekshirishni to‗liq hujjatlashtiradilar va tekshirish natijalari 
bo‗yicha o‗rganilgan barcha masalalar - aniqlangan kamchiliklar va chalkashliklar, 
ularni tuzatish bo‗yicha tavsiyalar, shuningdek, kamchiliklarga yo‗l qo‗ygan 
xodimlarga nisbatan tegishli intizomiy choralarni qo‗llash masalalari aks etgan 
xulosalarni rasmiylashtiradilar; 
- bank rahbarlari va tegishli filial yoki boshqarma boshliqlariga aniqlangan 
kamchiliklarni tuzatish choralarini ko‗rish uchun, shuningdek, bank ayrim 
xodimlarining faoliyatini tahlil qilib borish maqsadida tekshirish natijalari bo‗yicha 
xulosa taqdim etadilar; 
- paydo bo‗lgan barcha risklar haqida, bank xodimlarining qonunchilik, 
me‘yoriy hujjatlar va ichki farmoyishlarga zid xatti-harakati xususida, shuningdek, 
tekshirilayotgan bank filiali yoki boshqarmasi rahbarlarining yo‗l qo‗yilgan 
kamchiliklarni tuzatish maqsadida belgilagan tadbirlari va ularning natijalari bilan 
bank rahbariyatini zudlik bilan xabardor etib boradilar. 
Mamlakatimiz yetakchi tijorat banklarining ichki nazorat xizmati faoliyati tahlili 
ko‗rsatishicha, ichki nazorat xizmati shunchaki tuzilganini emas, balki bank 
faoliyatidagi 
risklarga 
muqobil 
bo‗lgan samarali ichki nazorat tizimi 
shakllantirilishiga e‘tibor berilayotganidan guvohlik beradi. Natijada ichki nazorat 
tizimi bankning kundalik faoliyati ustidan nazoratni amalga oshirish bo‗yicha 
boshqaruv mexanizmiga aylangan. Eng muhimi, banklarda rahbarlarning e‘tibori 
barcha bo‗g‗indagi xodimlar professional axloqiy-huquqiy me‘yorlarga rioya etishi 

---

126 
lozim bo‗lgan nazorat muhiti yaratilishiga qaratilgan.