Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. A. Temirov dividendlar va

Qayta investitsiyalash koeffitsiyenti = kompaniya taqsimlanmagan 
foydasi va zaxira kapitalining summasining hisobot davri oxiriga – 
kompaniya taqsimlanmagan foydasi va zaxira kapitalining summasining 
hisobot davri boshiga / kompaniyaning sof foydasi * 100%. 
45
Каюмов Р.И. Организация и финансирование инвестиций. Учебник для Вузов – Т. 
ТГЭУ, 2011. - 455 с. 

---

92 
Ko‘rsatkich qanchalik yuqori bo‘lsa, korxona o‘z foydasini ishlab 
chiqarishga qayta yo‘naltirish bilan shug‘ullanadi. Reinvestitsiyalar 
faqat kompaniya faoliyatining o‘sishi uchun sharoitlar mavjud bo‘lgan 
hollarda samarali bo‘ladi, aks holda kapital bekorga sarflangan bo‘lib 
chiqadi. 
Investorlar qayta investitsiyalashni rad etganda, ular uzoq 
muddatga rentabellikning minimal darajasiga erishadilar xolos, shu 
bilan birga investitsiya operatsiyalarining tashabbuskorligni, binobarin
qo‘shimcha foyda olish imkonini yo‘qotadilar.
Qayta investitsiyalardan voz kechish faqat bir necha hollarda yuz 
berishi mumkin. Xususan, investor o‘zi uchun noma’lum bo‘lgan 
yangi investitsiya faoliyati, uning qanchalik ishonchli darajada 
ishlashini, ushbu faoliyat bo‘yicha to‘lovlarning qanchalik tez amalga 
oshirilishi, va’da qilingan foyda to‘lanishi kabi masalalarda va 
hokazo. Boshqa barcha hollarda, faqat foyda qayta investitsiyalanishi 
mumkin, ayniqsa investitsiya aktivlari yaxshi daromad keltirsa. Qayta 
investitsiyalash biznesni kengaytirish uchun eng samarali vositadir, 
shu sababli ham dividend siyosatini tanlashda muhim ahamiyatga ega. 
2. Dividendlarni to‘lash va qayta moliyalashtirish o‘rtasidagi 
tanlov 
Hisobot davridagi kompaniyalar ixtiyoridagi foydani taqsimlash-
ning soddalashtirilgan sxemasi quyidagicha ifodalanishi mumkin: 
daromadning bir qismi dividendlar shaklida to‘lanadi, qolgan qismi 
korxona aktivlariga qayta investitsiyalanadi.
Foydaning qayta investitsiyalashga yo‘naltirilgan qismi korxona 
faoliyatini moliyalashtirishning ichki manbai hisoblanadi, shuning 
uchun dividend siyosati korxona tomonidan jalb qilingan tashqi 
moliyalashtirish manbalarini aniqlaydi. 
Foydani qayta investitsiyalash – bu o‘z faoliyatini kengaytiradigan 
korxonani moliyalashtirishning yanada maqbul va nisbatan arzon 
shaklidir. Shu sababli ham, bu uning keng tarqalishining sabablaridan 
biridir. Foydani qayta investitsiyalash yangi aksiyalarni chiqarishda 
qo‘shimcha xarajatlardan qochish imkonini beradi, shuningdek, 

---

93 
korxona faoliyatini nazorat qilishning mavjud tizimini saqlab 
qolinishidir, chunki bu holda aksiyadorlar soni deyarli o‘zgarmaydi
46
. 
Nazariy nuqtayi nazardan, dividend siyosatini tanlash ikki asosiy 
muammoni hal qilishni o‘z ichiga oladi: 

dividendlar miqdori aksiyadorlarning umumiy boyligining 
o‘zgarishiga ta’sir qiladimi? 

agar shunday bo‘lsa, ularning optimal qiymati nima bo‘lishi 
kerak?
Har bir korxona o‘zining dividend siyosatini tanlayotganida, 
birinchi navbatda o‘ziga xos xususiyatlarini e’tiborga olishi kerak. 
Kompaniya uchun optimal dividend siyosatini tanlash jarayonida hal 
qilinadigan ikkita asosiy o‘zgaruvchan vazifa mavjud bo‘lib, ular bir-
biri bilan o‘zaro bog‘langan. Bular: 
a) aksiyadorlarning umumiy mulkini maksimal darajada oshirish; 
b) korxona faoliyatini yetarli darajada moliyalashtirish.
Bu vazifalar dividend siyosatining barcha asosiy elementlarini 
hisobga olgan holda birinchi o‘ringa qo‘yiladi: dividendlar manbalari, 
ularni to‘lash tartibi, dividend to‘lovlari turlari va boshqalar. 
Aksiyadorlik jamiyatlari pul ko‘rinishidagi dividendlar bilan bir 
qatorda o‘zining aksiyalarini qayta sotib olishi mumkin. Dividendlarni 
to‘lab berish va aksiyalarni qayta sotib olishga katta mablag‘lar 
ajratiladi. Mazkur amaliyot ko‘p yillardan buyon davom etib 
kelmoqda. Ayrim davrlarda esa kompaniya faoliyatining yomonla-
shishi dividendlar to‘lovini vaqtincha to‘xtatib turishga majbur qiladi. 
Kompaniya aksiyadorlarini mablag‘lar taqsimotiga qiziqishi tabiiy 
holdir. Chunki bunday taqsimlashlar aksiyadorlar tomonidan kiritilgan 
investitsiyalar qaytimini anglatadi. Lekin ba’zi kompaniyalar foyda 
(mablag‘lari)ni dividend to‘lovlari yoki aksiyalarni qayta sotib olishga 
sarflamaydilar, balki ularni kompaniyaning rivojlanishi uchun sarfladi. 
Aksiyadorlik jamiyatining asosiy maqsadi oddiy aksiyalarning 
bahosini maksimllashtirishdan iborat, menejerlar qarorining muvaffa-
qiyati yoki muvaffaqiyatsizligi ularning aksiyalar bahosiga ta’sir 
etishlari orqali baholanadi. Kompaniyaning investitsiyalari va 
46
Karlibayeva R.X., Temirov A.A. Korxona raqobatbardoshligini baholash. O‘quv qo‘llanma. 
– T.:Iqtisodiyot, 2019.-158 b. 

---

94 
moliyalashtirish qarorlari uning bozor qiymatini oshirishi mumkin. 
Shunday ekan, menejerlar kompaniya aksiya narxlariga dividend 
siyosati orqali ta’sir ko‘rsata oladilarmi degan savolga e’tibor qaratish 
zarur.
Kompaniya boshqaruvi uning aksiyadorlariga dividendni to‘lab 
berish yoki to‘lamaslik haqida qaror qabul qilishlarida qanday 
amaliyotlardan foydalanishlari mumkin. Bu o‘rinda kompaniyaning 
o‘z aksiyalarini qayta sotib olishlari darajasini oshirishi dividendlarni 
naqd to‘lab berishning muqobilidir. 
Dividend siyosati ikki asosiy yo‘nalishdan iborat.
1. Dividend to‘lab berish nisbati bo‘lib, kompaniyaning 
daromadlariga nisbatan to‘lab berilgan dividendlar miqdorini bildiradi. 
Masalan, har bir aksiyaga dividend 1000 so‘m va har bir aksiyadan 
daromad 2000 so‘m bo‘lsin, uning to‘lab berish nisbati 50 foizga teng 
(1000/2000).
2. Dividendlarning vaqt davomidagi barqarorligi. Bu investor 
uchun olinadigan dividendlar qiymati kabi muhim. 
Kompaniya 
dividend 
siyosatini 
shakllantirishda 
boshqaruv 
dividendlarni to‘lash va qayta moliyalashtirish o‘rtasidagi balanslash 
borasida ko‘plab muammolarga duch keladilar. Xususan:
- 
boshqaruv 
faoliyatga 
investitsiya 
qilish 
miqdorini 
va 
investitsiyalashni qanday yo‘l bilan, ya’ni qancha qarz va o‘z 
mablag‘lari nisbatida moliyalashtirish bo‘yicha qaror qabul qilishda; 
- yuqori dividendlar to‘lash to‘g‘risdagi qaror kompaniyaning o‘z 
foydasini kamroq qismini olib qolishini anglatadi, bu esa, o‘z 
navbatida tashqi moliyalashtirish manbalariga qaram bo‘lib qolishiga 
olib keladi.
Shuningdek, boshqaruvning investitsiyalash va moliyalashtirish 
bo‘yicha qarorlari kamroq dividend to‘lash hamda ko‘proq foydani 
reinvestitsiyalashga yo‘naltirishi to‘g‘risidagi qarori tashqi moliyalash-
tirishga murojaat qilish zaruriyatini kamaytiradi. Boshqa tomondan, 
ba’zi mutaxassislarning fikricha dividend miqdorini moliyalashtirishga 
yo‘naltirish muvofiq emas deb hisoblaydilar.
Dividend siyosati kompaniyalar barcha ijobiy NPV (Net Present 
Value – cof joriy qiymat) ga ega investitsiya loyihalarini ular dividend 
to‘lashlari kerakmi yoki yo‘qligidan qat’i nazar qabul qilishlariga 

---

95 
e’tibor qaratishi zarur
47
. Bu juda muhim, chunki agar qarorni dividend 
to‘lashga qaratib, kompaniyaning yaxshi investitsion loyihasini qabul 
qilishiga xalal bermasligi kerak.