Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov Q. X., Boqiyeva I. A

1.1-rasm. Tashkilot a’zolari qiziqishlarini tashkilot qiziqishlari bilan 
o‘zaro aloqadorligi 
  
Insonlarning  qandaydir  guruhini  tashkilot  sifatida  ko‘rib  chiqishda  tashkiliy 
mexanizmning  ijtimoiyligini  hisobga  olish  lozim,  bu  tashkiliy  faoliyatning  bir  qator 
jihatlarini ko‘rib chiqishga o‘z ta’sirini o‘tkazadi. Ya’ni: 

  bir butun, uni tashkil etuvchi qismlar yig‘indisiga qaraganda katta;  

  insonning  xatti-harakati  nafaqat  individual  motivastiya  bilan,  balki  uning 
tashkilotga qo‘shilganligi bilan ham belgilanadi;  
Tashqi muhit 
 (rеal ijtimoiy muhit va anih bozor shartlari)
 
Tashkilot  
(shaxsiy ijtimoiy qiziqishlarni muvofiqlashtiruvchi tashkiliy 
muhit) 
 
Insonlar 
(tashkilot pеrsonali) 
 

---

 
11 

  tashkilotning  rivojlanish  dinamikasi,  ya’ni  tashkilot  va  uning  a’zolarining 
xatti-harakati pirovardida tashkiliy paradigma bilan belgilanadi
1
, uni o‘zgartirmasdan 
turib ko‘pincha innovastiyalar va yangiliklarning real samarasiga erishib bo‘lmaydi.  
O‘lchamlari  va  faoliyatining  xususiyatidan  qat’i  nazar,  har  qanday  tashkilot  – 
bu alohida qismlardan iborat ozmi yoki ko‘pmi, murakkab tizim. Ushbu qismlarning 
har  biri  ichki  tuzilmaga  ega  bo‘lgan  bo‘linma  sifatida  ko‘rib  chiqilishi  va,  o‘z 
navbatida,  u  ham  aynan  uning  o‘ziga  xos  bo‘lgan  qismlardan  tarkib  topgan  kichik 
tizim bo‘lishi mumkin.  
Tizim  elementlari  o‘rtasidagi  texnologik,  tashkiliy  va  iqtisodiy  o‘zaro 
aloqalarning  murakkabligi  tadqiqot  jarayonida  firma  faoliyati  bilan  bog‘liq 
qonuniyatlarni va o‘ziga xos xususiyatlarni hisobga olish zaruriyatini belgilab beradi.  
Birinchidan, tizim xususiyatlari bu elementlar xususiyatlarining oddiy yig‘indisi 
emas.  Tizim  uning  elementlari  o‘rtasidagi  bog‘liqlikning  mavjudligidan  kelib 
chiqadigan boshqa xususiyatlarga ham ega.   
Ikkinchidan,  haqiqatda  mavjud  tadqiqot  obyekti  sifatida  tashkilotning 
murakkabligi  bir  qancha  modellar  ko‘rinishida  taqdim  qilinishini  talab  qiladi. 
Ularning  har  biri  bir  qancha  aniq  belgilangan  vazifalarni  yechishga  yo‘naltirilgan 
bo‘lishi.  
Uchinchidan,  tashkilot  tizim  sifatida  firmadagi  sharoitlar  va  uning  natijalariga 
sezilarli  ta’sir  o‘tqazadigan  tashqi  muhit  bilan  aloqa  qilmasdan  faoliyat  yurita 
olmaydi.    Shuning  uchun  u  boshqa  tizimlar  bilan  doimiy  o‘zaro  aloqada  bo‘ladigan 
ochiq  tizimdir,  ya’ni  tashkilot  yuqori  darajadagi  ancha  umumiy  bo’lgan  iqtisodiy 
tizim  tarkibiga  kiradi.    Har  qanday  tashkilotning  hayotiyligi  tashqi  muhitga  bog’liq 
bo’ladi. Tashkilotning tashqi muhit bilan bog’liqligi 1.2- rasmda keltirilgan.  
Tashqi  muhit  –  bu  tashkilot  tashqarisidagi  o‘zgaruvchilar  yig‘indisi  bo‘lib, 
tashkilot tomonidan to‘g‘ridan to’g’ri ta’sir o‘tqazmaydigan sohadir.  
Yopiq  tashkilot  qattiq  belgilangan  chegaralarga  ega  bo‘lib,    uning  harakati 
tizimni o‘rab turgan tashqi muhitga unchalik bog‘liq emas. 
                                                             
1
Paradigma  –  tadqiqot  vazifalarini  hal  etish  namunasi  sifatida  qabul  qilingan  nazariya  (yoki 
muammolarni qo
‘y
ish modеli).
 

---

 
12 
Ochiq  tashkilot  esa  tashqi  muhit  bilan  o‘zaro  aloqada  bo‘lib,  o‘z  faoliyatini 
davom ettirish uchun undagi o‘zgarishlarga moslashuvchan bo‘ladi. 
Auditni  o‘tkazish  tizimli  yondashuvga  asoslanib,  uning  doirasida  tashkilot    bu 
quyidagilarni o‘z ichiga oluvchi o‘zaro bog‘liq tizimlar majmuidir: