Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti b. B. Berkinov, D. S. Ashurova, M. K. Abdullaeva, G. E. Zahidov

1 1.A. Karimov ’’Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O ’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo ’llari va choralari 
- T .:0 ’zbekiston-2009.-56 b.
3

---

rivojlanish yo’nalishlarini miqdor va sifat jishatdan tahlil qiladi, 
muamolami, yangi jarayon va qolatlarni o’rganadi, iqtisodiy va ijtimoiy 
rivojlanishning 
ehtimoli 
yo’nalishlarini 
belgilaydi, 
imkoniyatlami 
baholaydi, ijtmoiy, iqtisodiy, ilmiy-tehnik va boshqa chora - tadbirlami 
hayotga tatbiq etadi, samarasini aniqlaydi, ijtimoiy-iqtisodiy va ilmiy- 
tehnik bosh yo’nalishlami asoslaydi.
"Mintaqalami iqtisodiy - ijtimoiy rivojlanishini prognozlash" fanining 
maqsadi - prognozlashtirishning asosiy usullari va tamoyillarini mintaqada 
sodir bo’layotgan 
ijtimoiy - iqtisodiy jarayonlarga moslashgan holda 
o’rganishdan iborat.

---

I BOB. IQTISODIYOTDA PROGNOZLASHTIRISHNING
MOHIYATI VA O’RNI.
1.1. Prognozlash tarihi va uning bozor munosabatlaridagi o’rni.
Mintaqalami prognozlashtirish mamlakat iqtisodiyotini boshharish 
nazariyasi va amaliyotida katta ahamiyatga ega. Bu fan boshqaruv 
echimlami tanlashda asos bo’lib hizmat qiladi, kelajak maqsadlariga 
erishish uchun qozirgi paytda iqtisodiy jarayonlarga ta’sir etish yo’llarini 
aniqlaydi va mintaqa saloqiyatidan optimal foydalanishga ko’mak beradi.
"Prognozlash” - bu, iqtisodiyotni tartibga solish jarayonining yana bir 
bosqichidir. SHu bilan birga bu nisbatan mustaqil fan bo’lib, o’ziga hos 
bir qancha belgilari bilan farqlanadi: prognozlar direktiv harakterga ega 
emas, ulaming miqdor baholari asosan ehtimollik harakteriga ega, ular 
ko’proq darajada sodir bo’lgan rivojlanish muamolarini aniqlashga va 
ulami echish yo’llarini izlashga qaratilgan.
"Mintaqalami ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni prognozlash" fanining 
asosiy vazifasi mintaqaning rivojlanish yo’llarini 
real baholash, bu 
rivojlanishning maqbul boshqaruv echimlarini ilmiy asoslash uchun 
ustivor variantlami aniqlashdir. Bundan tashhari, u iqtisodiyotning 
rivojlanish yunalishlarini miqdor va sifat 
jiqatdan tahlil qiladi, mua 
mmolami, yangi jarayon va qolatlami o ’rganadi, iqtisodiy va ijtimoiy 
rivojlanishning 
eqtimoli 
yo’nalishlarini 
belgilaydi, 
imkoniyatlami 
baholaydi, ijtmoiy, iqtisodiy, ilmiy-tehnik va boshqa chora - tadbirlami 
hayotga tatbiq etadi, samarasini aniqlaydi, ijtimoiy iqtisodiy va ilmiy- 
tehnik bosh yo’nalishlami asoslaydi.
Kelajakni oldindan ko’rmasdan, uning rivojlanish yo’llarini prognoz 
qilmasdan jamiyat qayoti taraqqiyotiga erishish mumkin emas. Ohirgi 
yillarda 
prognozlash 
halq 
xo’jaligi 
maqbul 
darajada 
ishlashini 
ta’minlashning asosiy vositalaridan biriga aylanmoqda. Iqtisodiyot va 
ishlab chiqarishni boshharish maqbul harorlar tanlash va ulaming ijrosini 
ta’minlashi zarur, chunki bugungi kunda jamiyat uchun asoslanmagan 
haror qabul qilishdan ko’riladigan zarar darajasi ko’p marotaba o’sib 
bormoqda. SHuning uchun zamonaviy xo’jalik yuritish 
prognozlash 
ko’lami kengaytirilishini uning usul va uslubiyatlari takomillashtirilishini 
talab etmoqda.
Ijtimoiy rivojlanish jarayonini prognozlash darajasi qanchalik yuqori 
bo’lsa, jamiyatdagi jarayonlami boshharish va rivojlantirish shunchalik 
samarali kechadi. Prognozlami ishlab chiqish jarayoni prognozlash

---

deyiladi. 
Prognozlashning 
asosiy 
yo’nalishlaridan 
biri 
iqtisodiy 
prognozlash hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Asosiy vazifamiz -
Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir» 
nomli mafruzasida 2009 yilning g’oyat murakkab bo’lganligiga qaramay 
mamlakatimizda erishilgan asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar salmoqli 
bo’lganini ta'kidlab o’tdi.
Mintaqalami ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini prognozlashda asosiy 
makroiqtisodiy ko’rsatkichlaming ahamiyati juda katta. 2010 yilda 
O ’zbekiston Respublikasida Yalpi ichki mahsulotining 8-9 % doirasida 
o’sishi ko’zda tutilmoqda. Bu albatta ko’pgina rivojlangan mamlakatlarda 
Yalpi ichki mahsulotning xattoki pasaygani sharoitida prognoz qilinishi 
mamlakatimizda Inqirozga qarshi Dasturlami ishlab chiqilganligi bilan 
bog’liq.
2009 yilda global iqtisodiyotning o’sishi taxminan 1 foizga qisqargan 
bo’lsa, joriy yilda dunyoda iqtisodiy rivojlanish 3 foiz atrofida oshishi 
mumkin, bu esa inqirozgacha bo’lgan davrdagi ko’rsatkichlardan ancha 
pastdir.
Shu bilan bir ?atorda asosiy makroi?tisodiy ko’rsatkichlaming asosiysi 
inflyatsiya darajasi 7,4 foizni tashkil etib, 2009 yil uchun belgilangan 
prognoz ko’rsatkichlaridan oshmadi. Bu esa o ’z navbatida inflyatsiyani 
o ’sish tempiga ta'sir etuvchi omillaming o ’rganilganligi bilan bo?li?. 2009 
yilda O ’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti yalpi ichki ma?sulotga 
nisbatan 0,2 foiz mi?dorda profitsit bilan bajarildi.