Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti b. B. Berkinov, D. S. Ashurova, M. K. Abdullaeva, G. E. Zahidov

137

---

XVII BOB. EKONOMETRIK MODELLAR
17.1. Ekonometrik modellarga oid umumiy tushunchalar
Bizga ma’lumki ekstrapolyasiiya usuli asosan prognoz qilinayotgan 
ko’rsatkichlarni vaqtga bog’liq holda prognozlashni tavsiflaydi. Lekin 
ko’p qollarda prognoz qilinayotgan ko’rsatkichlami faqatgina vaqt omiliga 
boqlab 
bo’lmaydi. 
SHunga ko’ra 
modellami 
aynan prognoz 
jarayonlarining o ’zaro aloqador omillariga bog’liq holda ko’rib chiqishni 
taqozo etadi. Bu o ’z navbatida ekonometrik modellami tuzushga olib 
keladi. Ekonometrik modellaming eng keng tarqalgan yo’nalishi bu ishlab 
chiqarish funksiiyalaridir. Ishlab chiqarish funksiiyasini tuzishdan maqsad 
bu ishlab chiqarish jarayoni natijasida turli omillaming ta’sirini baholash 
hisoblanadi.
Ishlab chiqarishning eng keng tarqalgan yo’nalishi bu ishlab chiqraish 
resurslaridan samarali foydalanishdir. Ishlab chiqarish funksiiyasini tuzish 
orqali Mehnat resurslari harajatlari, ishlab chiqarish fondlari, tabiiy 
resurslaridan rasiional foydalanishga yordam beradi. Ishlab chiqarish 
funksiiyalari 
natijasiga ko’ra ishlab chiqarish natijaviyligini oshiradi. 
Tuzilgan model orqali milliy daromadning prognoz ko’rsatkichlarini va 
boshqa natijaviy 
iqtisodiy ko’rsatkichlarini qisqa va uzoq muddatga 
prognozlashtirish imkoniyatigi hisoblaydi. Ishlab chiqarish funksiiyasini 
faqatgina bitta omilga ta’siri hisobga olingan holda tuzilgan model 
quyidagicha ifodalaniladi:
y=f(x)
Ko’p qollarda ishlab chiqarish ko’p faktorli omillar orqali 
ifodalaniladi. Ko’p faktorli 
ishlab chiqarish funksiiyalarini umumiy 
ko’rinishi quyidagichadir:
y= (x,, 
X2, X n)
17.2. Ishlab chiqarish funksiiyalarining asosiy xarakteristikasi
Iqtisodiy-matematik tadqiqotlar ishlab chiqarish funksiiyalarining 
o’zaro bog’liqligi va shakliga ko’ra to’liq tahlil qilishga imkoniyat beradi 
va tadqiqot bo’yicha xulosalar berishga yordam beradi.
Ishlab chiqarishni eng keng tarqalgan funksiiyasidan KobbaqDuglas 
funksiiyasini ko’rib chihamiz.
Tasavvur qilamizki, butun halq xo’jaligi bo’yicha yalpi maxsulotni 
yaratilishida ikki asosiy faktor: yalpi Mehnat harajati va ishlab chiqraish
138

---

fondlariga bog’liq. Bunday bog’liqlikni funksiiya ko’rinishida quyidagicha 
ifodalasa bo’ladi: