Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti b. B. Berkinov, D. S. Ashurova, M. K. Abdullaeva, G. E. Zahidov

Baza davrida 
joriy
narxlardagi 
4  
aloqaning yalpi 
ishlab chiqarishi
Aloqa 
tarmog’i 
fizik 
4  
hajmi 
indeksi
Aloqa hizmati 
tariflarining = 
o ’sish indeksi
Prognoz davrida 
joriy
narxlardagi 
aloqaning yalpi 
ishlab chiqarishi
Aloqa 
tarmog’i 
fizik 
hajmi 
indeksi 
hisob-kitob 
miqdor 
ko’rsatkichlari(abonentlar soni, aloqa tarmog’ining uzunligi va boshqalar 
to’g’risidagi prognoz ma’lumotlari)ni baholash asosida amalga oshiriladi.
Qo’shilgan qiymat yalpi ishlab chiqarish va oraliq iste’mol o’rtasidagi 
farq sifatida aniqlanadi. Oraliq iste’mol o ’tgan qator yillar yoki so’nggi 
hisobot yili mobaynida tarkib topgan ulush bo’yicha hisoblanadi.
Agar aloqa hizmatidan olinadigan daromadlar prognozlashtirilgan 
choqda hizmatning fizik hajmi indeksi to’g’risidagi ma’lumot mavjud 
bo’lmasa, u holda hisob-kitobni deflyasiiya usuli orqali, ya’ni quyidagi 
tarzda amalga oshirish lozim bo’ladi:
132

---

Baza davrida joriy
Narxlardagi 
Aloqa hizmati
Aloqaning yalpi 
/ 
tariflarining 4 100= 
Ishlab chiqarishi 
o ’sish indeksi
Prognoz davrida baza 
davri narxlaridagi 
aloqaning yalpi ishlab 
chiqarishi
Savdo va umumiy ovqatlanish. "Savdo va umumiy ovqatlanish" 
tarmog’i hududlar kesimida ichki savdo, ijara shaqobchalari hizmatlari va 
kinofilmlar prokatini o’z ichiga oladi.
Ichki savdo ulgurji savdo, chakana savdo(sabzavotlami saqlashni 
qo’shgan holda), umumiy ovqatlanish, mazkur faoliyat turlari ustidan 
xo’jalik boshqaruvi, halq 
iste’moli mollari ijarasi, savdoni amalga 
oshirishdagi barcha turdagi vositachilik faoliyatlarini hamrab oladi. U 
tashkil etilgan bozor (davlat va nodavlat savdo tashkilotlari) hamda tashkil 
etilmagan bozor (bozorlar, ko’cha savdosi) sifatida hisobga olinadi.
Tarmoqning yalpi ishlab chiqraishi va qo’shilgan qiymatini 
prognozlash chakana va ulgurji savdo aylanmasini prognozlash asosida 
bajariladi. Prognozlash chakana va ulgurji savdolar bo’yicha alohida 
amalga oshiriladi.
Chakana savdoning yalpi ishlab chiqarishi(ichki savdo) tovarlami 
sotib olish hamda sotish qiymatlari o’rtasidagi farqni namoyon etuvchi 
savdo ustamasi(sotilgan tovar qiymatiga qo’shilgan qaq) miqdori orqali 
o’lchanadi, ya’ni amaliy jiqatdan bu savdo tashkilotlarining yalpi 
daromadini tashkil etadi. Prognoz davri uchun bu daromad (sotilgan tovar 
qiymatiga qo’shilgan qaq)nichakana savdo aylanmasi prognozi hamda 
yalpi ishlab chiqarishning statistik ma’lumotlar bo’yicha so’nggi hisobot 
yilidagi chakana savdo aylanmasidagi ulushidan kelib chiqqan holda 
hisoblash mumkin.
Oraliq iste’mol so’nggi hisobot yilida yalpi ishlab chiqarishdagi ulushi 
bo’yicha prognoz qilinadi. Qo’shilgan qiymat yalpi ishlab chiqarish bilan 
oraliq iste’mol o’rtasidagi farq sifatida hisoblanadi.
Qator hisobot yillar davomida yalpi ishlab chiqarishdagi oraliq 
iste’molning ulushi bo’yicha oraliq iste’mol hisoblanadi(respublika 
bo’yicha o’rtacha 34,6%).
Qo’shilgan qiymat yalpi ishlab chiqarish va oraliq iste’mol o’rtasidagi 
farqqa teng.
Kinoprokat va ijara shaqobchalari hizmatlari bo’yicha yalpi ishlab 
chiqarish va qo’shilgan qiymatning prognozi uning so’nggi hisobot 
yilidagi butun tarmoqning yalpi ishlab chiqarish va qo’shilgan qiymatidagi 
ulushi bo’yicha amalga oshiriladi.
133

---

Ichki savdoning haqiqiy o ’sish sur’atlarini aniqlash uchun yalpi ishlab 
chiqarish va qo’shilgan qiymatning prognozi 
uning so’nggi hisobot 
yilidagi butun tarmoqning yalpi ishlab chiqarishi va qo’shilgan 
qiymatidagi ulushi bo’yicha amalga oshiriladi.
Boshqa hizmat ko’rsatish tarm oqlari. Boshqa hizmat ko’rsatish 
sohasi tarmoqlariga qo’llanilayotgan 
hisob-kitoblar shemasi bo’yicha 
quyidagi hizmat ko’rsatish tarmoqlari kiritiladi:
Moddiy ishlab chiqarish sohasi hizmat ko’rsatish tarmoqlari:
Moddiy-tehnika ta’minoti va sotish;
Geologiya va er qa’rini kuzatish;
Tayyorlov;
Ahborot-tehnik hizmat ko’rsatish;
Bozoming amal qilishini ta’minlash bo’yicha umumiy tijorat faoliyati;
Ko’chmas mulk operasiiyalari;
Moddiy ishlab chiqarish sohasining boshqa faoliyat turlari.
Nomoddiy soha hizmat ko’rsatish tarmoqlari quyidagilarga ajratiladi:
Uy joy xo’jaligi;
Kommunal xo’jalik;
Aholiga maishiy hizmat ko’rsatish;
Sog’liqni saqlash, jismoniy tarbiya va sport;
Ijtimoiy ta’minot;
Halq ta’limi;
Madaniyat va san’at;
Fan va ilmiy hizmat ko’rsatish;
Moliya, kredit, sug’urt, pensiya ta’minoti;
Boshqaruv;
Jamoat birlashmalari.
Boshqa hizmat ko’rsatish sohasi tarmoqlarining yalpi ishlab chiqarishi 
va qo’shilgan qiymatini prognozlash pulli va pulsiz hizmat ko’rsatish 
bo’yicha alohida amalga oshiriladi.
Pulli hizmat ko’rsatish bo’yicha hizmat ko’rsatishdan olingan 
daromadlaming prognoz ma’lumotlari asosida amalga oshiriladi.
Bepul hizmat ko’rsatish bo’yicha prognozlash byudjet bajarilishining 
sarflar qismi 
ijtimoiy madaniy tadbirlarga, ma’muriy apparat hamda 
davlat 
boshqamvi 
idoralarini 
ta’minlash 
sarflarining 
prognoz 
ma’lumotlariga asoslanadi.
Olingan yakuniy ma’lumotlami moddiy ishlab chiqarish sohasi 
tarmoqlarining so’nggi hisobot yilida tarkib topgan hizmat ko’rsatish
134

---

umumiy hajmidagi ulushi bo’yicha ishlab chiqarishi va qo’shilgan qiymati 
miqdoriga etkazib hisoblab qo’yilishi lozim.
Oraliq iste’mol o’tgan qator yillar yoki so’nggi hisobot davrida tarkib 
topgan yalpi ishlab chiqarishdagi ulushi bo’yicha hisoblanadi.
Pulli hizmatlar haqiqiy o’sish sur’atini aniqlash uchun yalpi ishlab 
chiqarish va qo’shilgan qiymatni o’tgan yildagi taqqoslama narxlarda 
qayta baholash prognozlashtirilayotgan davrdagi pulli hizmatlar fizik 
hajmi indeksi orqali ekstropolyasiiyalash yo’li bilan amalga oshiriladi.
Bepul(nobozor) 
hizmatlami 
qayta 
baholash 
Mehnat 
bo’limi 
ma’lumotlari bo’yicha prognozlashtirilayotgan davrdagi noishlab chiqarish 
tarmoqlaridagi bandlar soni indeksi orqali ekstropolyasiiyalash yo’li bilan 
amalga oshiriladi.