Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti b. B. Berkinov, D. S. Ashurova, M. K. Abdullaeva, G. E. Zahidov

al 
a
y=aoXi 
x2 2
Bu erda y, x \t x2o’zgaruvchi ko’rsatkichlar, xlMehnat harajatlari, x2 
ishlab chiqarish fondlari hajmi. aO, al , a2 o’zgarmas ko’rsatkichlar, 
ulaming aniq sonini statistik ma’lumotlar korrelyasiion usullar orqali 
aniqlanadi.
Ishlab chiqarish funksiiyalarini 
prognoz qilishda bitta funksiiya 
tenglama emas, balki bir necha tenglamalar tizimi orqali ifodalanishi 
lozim.
Ekonometrik tenglamalar tizimini biz shartli ravishda uch ko’rinishga 
bo’lishimiz mumkin.
Birinchi shakldagi tenglamalar tizimi mustaqil tenglamalar bo’lib, ular 
alohida alohida ko’rib chiqiladi. Barcha mustaqil echilgan tenglamalar 
bitta yagona iqtisodiy matematik modalga birlashadi. Bunday tizimli 
tenglamalar tizimiga misol qilib, turli resurslar harajatlarini aniq 
belgilangan proporsiiyalarda belgilashni taqozo etadi. Agarda ikki 
resursdan qaysi birining harajati minimalligini aniqlash lozim bo’lsa, u 
holda tengsizliklar tizimi quyidagicha bo’ladi:
Xi > aiy; 
x2 > a2y.
Ishlab chiqarish jarayonlari 
tizimini tehnologik harakteristikasi 
harajatlar koeffisiienti orqali aniqlanadi:
ai = Xi / у 
а2 = Х2/ у
Ikkinchi tipdagi tenglamalar tizimi statik harakterga ega. Bu erda ikki
hil 
o’zgaruvchilar asosiy hisoblanadi» Bular endogen 
va ekzrgen
o ’zgaruvchilardir. 
Endogen 
o ’zgaruvchilar 
bular tizim 
ichida
o’zgaruvchilar 
hisoblanadi. 
Ekzogen 
o’zgaruvchilar 
esa 
tashqi 
o’zgaruvchilar hisoblanadi.
Uchinchi tipdagi tenglamalar dinamik tizimlar hisoblanib, vaqt 
oraliqidagi qatorlami hamrab oladi va o’zaruvchilami faqatgina har davrga 
bog’liq bo’lmay balki oldingi davrga ham bog’liq bo’ladi.
17.3. Iqtisodiy o’sishni ekonometrik modeli
Iqtisodiy o’sishni prognozlash 
ekonometrik 
prognoz talablarini 
hisobga oladi.
139

---

U yoki bu darajadagi barharor iqtisodiy tizimga ega ko’pchilik 
davlatlarda iqtisodiy o ’sishni prognozlashda qo’yidagi turdagi ko’p omilli 
ekonometrik modellar keng tarqalgan:
Y = f(Xl,X2,...,Xn)
Bir omilli modellar ham keng qo’llaniladi. Masalan, iqtisodiy 
o ’sishning vaqtga bogliqligini ifodalovchi modellar yoki o’tgan davrga 
nisbatan ishlab chiqarish fondlari yoki kapital (K) o’zgarishi kam bo’lgan 
qisqa muddatli davrda tahlil va prognozlashtirishda iqtisodiy o’sish va 
mehnat resurslari (L) orasidagi bog’liqliq modeli.
Ishlab chiqarish funksiiyasi shaklidagi model eng keng tarqalgan: