Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti "bank ishi" fakulteti

Furnitura va Aksessuarlar 

Zavodda deraza va eshiklar uchun kerak bo’ladigan detallar, jumladan, ushlagichlar, 

burama mixlar, ilgichlar, oshiq-moshiqlar va boshqa alyumin va plastic qurilmalarni 

yig’ish uchun ishlatiladigan detallarni ishlab chiqarish yo’lga qo’yilgan 

---

39 

 

Korxonaning o’z strategiyasi marketing sohasiga ham e’tibor bergan holda 

asosan samarali va sifatli mahsulot ishlab chiqarish jarayoniga yo’naltirgan. 

Ma’lumki, hozirgacha korxonalar tomonidan iste’molchilar ehtiyojlari to’liq 

o’rganilmagan bo’lib, arzon narxli tovar ishlab chiqarish kerakmi yoki sifatli va 

qimmat tovarmi, degan savol hanuz javobsiz qolmoqda. 

Ko’pgina kompaniyalar eksport qilishni passiv holda boshlaydilar. Ba’zan 

sababsiz ravishda, kompaniyalar o’zlari ishlab chiqarayotgan mahsulotlari haqida 

tashqi dunyodan ma’lumotlar talabnomalari olib turadilar. Salohiyatli iste’molchi va 

distribyutorlar odatda, xorijda ishlab chiqarilgan mahsulotlar haqida ilmiy ommabop 

jurnallardan, turli xil reklamalardan ma’lumot olish orqali o’rganadilar. Bunday 

holatda, xorijiy kompaniyalar o’z mahsulotlarini tashqi bozordagi iste’molchilarning 

xohish, talablariga moslashga harakat qiladilar. Bu tajribani kompaniyalarichki 

bozordagi sotuv hajmi yuqori bo’lgandagina qo’llaydilar. 

Bunda kompaniya ichki bozorda mahsulotlariga bo’lgan talab taklifdan ko’ra 

kamroq bo’lganda eksport qiladilar. Eksport qilishdagi mavjud boshqaruv harajatlari 

esa eksport qilinayotgan mahsulotning narxini kamaytirish maqsadida ichki bozordagi 

sotuvdan qoplanadi. 

Shuningdek, kompaniya birinchi bo’lib o’z mahsulotini keng miqyosda ichki 

bozorda sotib, keyinchalik eksport qilish maqsadida xorijiy bozor segmentlarini 

izlashi ham mumkin. Bozor sig’imi kichkina bo’lgan hollarda esa, horijiy bozorda 

iste’molchi talabi yuqori bo’lgan taqdirda ham kompaniya ma’lum bir bozor 

segmentini tanlab olib, mahsulot ishlab chiqarishga yo’naltirgan siyosatni qo’llaydi. 

         Korxona tomonidan ishlab chiqarilgan alyumin profillaridan Aldox,  

Elite,TermoLux va boshqalar Alutexning asosiy mahsulotlari bo’lib hisoblanadi (1-

ilova). Bundan tashqari kompaniya ko’pgina sohalarda qo’llanilishi mumkin bo’lgan 

standart profillarni ham ishlab chiqaradi. 

 

---

40 

 

 

Standart profillar 

 

a 

(mm) 

 

b 

(mm) 

 

c 

(mm) 

 

Og’irligi 

 

Trubalar 

 

c                     b 

 

 

 

10-56 

 

1-3 

 

0.080-

1.500 

 

 

To’g’ri burchakli 

(kvadrat) profillar 

 

c           b 

 

a 

 

10-50 

 

10-113 

 

1-4 

 

0.160-

1.850 

 

 

To’g’ri burchak 

 

             b 

 

a 

 

10-120 

 

2-40 

 

 

 

0.165-

8.640 

 

Burchaklar 

c 

 b 

 

a 

 

10-60 

 

10-50 

 

1-5 

 

0.110-

1.280 

 

Sterjen (tayoqcha) 

 

b 

 

 

 

 

5-19 

 

 

 

0.055-

0.768 

 

Olti burchakli 

 

 

 

 

a 

 

14-30 

 

 

 

 

0.460-

2.115 

 

П shaklidagi 

profillar 

c 

                           b 

 

a 

 

10-45 

 

10-25 

 

0.9-1.5 

 

0.075-

0.225 

 

 

T shaklidagi 

profillar 

a 

 

c                   b 

 

 

20-40 

 

20-40 

 

1.2-2 

 

0.130-

0.435 

11-rasm. Alutex QK standart profillari

17

 

 

 

Ma’lumki, kompaniyalar marketing miks majmuasining bir qismi sanalgan 

narx siyosatiga katta e’tibor qaratishadi. Narx esa mahsulotlarni maksimal darajada 

sotilishi uchun ma’lum miqdorda past bo’lishi bilan birgalikda, mahsulotning 

tarqatilishi, ishlab chiqarish, tadqiqot va rivojlantirish faoliyatlariga etarlicha pul 

mablag’lari oqimini ta’minlashi uchun yuqori bo’lishi kerak. Ma’qul belgilangan 

                                                           

17

Alutex QK mahsulotlar katalogi, 2013 

---

41 

 

narxnafaqat qisqa muddatli daromadni ta’minlaydi, balki uzoq muddat davomida 

raqobatbardosh bo’lishi uchun kerakli resurslarni etkazib beradi. Quyidagi omillar 

narx siyosatini xalqaro miqyosda belgilashning murakkabligini ifodalaydi: 



  Mamlakatlarda hukumat aralashuvining turli darajada ekanligi. 



  Bozorlarning xalqaro darajada turli-tumanligi. 



  Eksport qilinadigan mahsulotlarning narxini oshishi. 



  Valyuta birliklari qiymatining o’zgarib turishi. 



  Bevosita (o’zgaruvchan) va bilvosita (o’zgarmas) narx siyosatidagi farqlanishlar. 



  Sotuvchilar bilan ta’minotchilar o’rtasidagi munosabatning mustaxkamligi 

darajasi. 

Butunjaxon Savdo Tashkiloti yo’riqnomalariga ko’ra eksport qilayotgan davlat 

o’zining ichki bozoridagi narxlardan arzon narxda boshqa mamlakatga eksport qilsa, 

bunday xolatda importyorga import mahsulotlari uchun cheklovlar qo’yish ruxsati 

berilgan. Agarda importyor davlat mahsulot kirishiga cheklov qo’ymagan taqdirda 

xam, uni bozorda juda qimmat narxda sotilishini taqazo qilib qo’yadi. Kompaniya 

milliy bozordagi narxlardan past narxda eksport qilishning bir necha sabablari bor. 

Bitta sababi xorijiy bozorda mahsulot sotuvini sinab ko’rishdir. Masalan, kompaniya 

mahsulotining xorijiy bozordagi baxosi transport va bojxona tariflari natijasida 

ko’tarilib ketishi mumkin. Tadqiqotlar natijalari shuni ko’rsatadiki, xorijiy bozorga 

sarmoya olib kirib, u erda tayyor mahsulot ishlab chiqarib xamda uni iste’molchilarga 

taklif etsagina mahsulot narxini ma’lum darajada pasayishiga erishiladi. 

Xorijiy bozorda narx belgilashning murakkabligini eksport mahsulotlari narxini 

oshish sabablarida xam ko’rish mumkin. Iste’molchiga mahsulot etib kelgunga qadar 

nechta taqsimot kanallaridan o’tishi, transport xarajatlari va boj to’lovlari kabi omillar 

ta’sirida narxning oshishi kuzatiladi. Faraz qilaylik, eksportyor uchun narx 

belgilashda daromad foizi ishlab chiqarish xarajatiga nisbatan 50 foiz qo’shimcha 

qiymat qo’shiladi. Ya’ni, 1,00$ ishlab chiqarish xarajatiga qo’shimcha 50 stent 

qo’shilib, eksportyorning taklif etadigan narxi 1.50$ bo’lishi ko’zda tutilgan. Agar 

---

42 

 

ishlab chiqarish xarajati 1.20$ga oshsa, u xolda daromad foiziga ko’ra yakuniy narx 

1.70$ (1.20+0.50) emas, balki 1.80$ (1.20+0.60) bo’lishiga olib keladi. Aytaylik, 

transport xarajatlari 0.25$ va boj to’lovi 0.15$ miqdorida importyor tomonidan 

belgilangan. Demak, importyor uchun mahsulotning bozorga kelib tushishi 1.90$ 

(1.50+0.15+0.25)ni tashkil etadi. Agar importyorning xam daromad foizi 50 foiz qilib 

belgilangan bo’lsa, u xolda so’ngi istemolchiga taklif etiladigan narx 2.85$ 

(1.90+0.95)ni tashkil etadi. Ko’rinib turibdiki, eksport qilinayotgan mahsulot 

narxining oshib ketishi asosan ikki sababga bog’liq: 

1.  Taqsimot  kanallari  eksportyordan  uzoq  masofada  joylashganligi  va  natijada 

transport xarajatlarining oshib ketishi; 

2.  Qo’shimcha boj to’lovlari pirovardida iste’molchi uchun ortiqcha yuk bo’lishi. 

“Alutex” QK ham o’z mahsulotlarini eksport qilishda shu omillarni hisobga olib, 

mahsulot narxini uning tannarxi bilan deyarli bir xil narxda eksport qiladi. 

Korxonaga faoliyatiga bir necha ichki va tashqi muhitdagi omillar ta’sir ko’rsatadi.