Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti g’. E. Zaxidov, M. T. Asqarova, Z. A. Djumayev, L. F. Amirov

12.1-jadval O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining majburiy

zahiralash normasi⁷⁷

Amal qilish sanasi	Muddatsiz va muddati 3 yilgacha bo‘lgan depozitlar bo‘yicha	3 yildan ortiq muddatli depozitlar bo‘yicha	Xorijiy valutadagi depozitlar bo‘yicha
01.06.1996 y. Gacha	30%	10%	0%
01.06.1996 y. Dan	25%	10%	0%
01.12.1997 y. Dan	20%	10%	0%
01.03.2000 y. Dan	20%	20%	0%
04.07.2004 y. Dan	20%	20%	0%
01.02.2005 y. Dan	15%	15%	5%
01.09.2007 y. Dan	13 %	13 %	13 %
01.11.2008 y. Dan	15%	15%	15%
01.11.2009 y. Dan	1 yilgacha bo‘lgan dep.u-n.15 %, 1 yildan 3 yilgacha bo‘lgan depozitlar uchun 12%	10,5%	Miliiy valuta singari

Bunday pasayish pul multiplikator miqdorining kattalashishiga va albatta iqtisodiyotda pul taklifining ko‘payishiga olib keladi.Tijorat banklari ortiqcha rezervlarining ko‘payishi ularning aktiv operatsiyalarini

ko‘paytiriadi va bu iqtisodiyotning real sektori rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Pul-kredit siyosati instrumentlarini takomillashtirish va samaradorligini oshirish bo‘yicha bosqichma-bosqich amalga oshirilayotgan choralar doirasida 2018 yilning 1 oktabridan kiritilgan o‘zgartirishlarga muvofiq:

• 
  majburiy rezervlarni tijorat banklar tomonidan jalb qilingan majburiyatlarning valyutasidan qat’iy nazar faqat milliy valyutada shakllantirish bo‘yicha tartib o‘rnatildi;
  
• 
  yuridik va jismoniy shaxslarning depozitlari bo‘yicha me’yorlari bir xillashtirildi;
  
• 
  yuridik shaxslarning milliy valyutadagi depozitlari uchun majburiy rezervlar me’yorlari pasaytirilmoqdi;
  
• 
  chet el valyutasidagi depozitlar bo‘yicha majburiy rezervlar uchun nisbatan yuqori me’yorlar kiritildi.
  

12.2-jadval O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining majburiy

zahiralash normasidagi so‘nggi o‘zgarishlar⁷⁸

Majburiyat valyutasi	Muddati	Yangi me’yorlar (01.10.2018 yildan)	01.06.2018 yildan - 01.10.2018 yilgacha
			jismoniy shaxslar uchun	yuridik shaxslar uchun
Yuridik va jismoniy shaxslarning milliy valyutadagi depozitlari	2 yildan ortiq	0%	0%	0%
	1 yildan 2 yilgacha	2%	2%	7%
	boshqa depozitlar	4%	4%	14%
Yuridik va jismoniy shaxslarning xorijiy valyutadagi depozitlari	2 yildan ortiq	0%	0%	0%
	1 yildan 2 yilgacha	7%	3%	8%
	boshqa depozitlar	14%	6%	16%

Ushbu o‘zgartirishlar:

• 
  milliy valyutadagi depozitlar bo‘yicha foiz stavkalarining jozibadorligini oshirishga;
  
• 
  iqtisodiyotdagi “dollarlashuv” darajasini kamaytirishga;
  
• 
  bank tizimidagi likvidlikni tartibga solishda bozor mexanizmlarining samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
  

Pul kredit siyosati vositalari albatta alohida-alohida ishlatilishi shart emas. Aksincha ko‘pincha bir necha vosita birdaniga qo‘llanilishi, ya’ni kompleks siyosat o‘tkazish amaliyotda tez-tez uchrab turadi.
Xo‘sh, pul-kredit siyosatining oqibatlari qanday? Davlat tomonidan amalga oshiriladigan pul-kredit siyosati YaIM, bandlik va baholar darajasiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Faraz qilaylik, iqtisodiyotda ishlab chiqarish qisqarmoqda va ishsizlar soni ortib bormoqda. Bunday sharoitda davlat Markaziy bank orqali pul taklifini biz yuqorida ko‘rib chiqqan vositalar yordamida oshirishga harakat qiladi. Natijada pul taklifi o‘sadi, foiz stavkasi esa kamayadi. Bu esa investitsiyalarga bo‘lgan talabni oshiradi va o‘z navbatida, YaIM miqdorining ko‘payishiga olib keladi. Bu bilan davlat ma’lum davrda o‘z maqsadiga erishadi, ishlab chiqarishning orqaga ketishi to‘xtaydi, ishsizlar soni kamayadi, jamiyatning daromadlari esa oshadi.
Pul-kredit siyosatining oqibati to‘g‘risida gapirganda, bu siyosatning qisqa muddatli va uzoq muddatli oqibatlarini farqlash kerak. Agarda qisqa muddatli davrda davlat pul taklifini oshirilishi natijasida YaIM miqdori o‘sishini rag‘batlantirilgan hamda ma’lum darajada samaradorlikka erishilgan bo‘lsa, uzoq muddatli davrda bu choralarning samaradorligi pasayishi mumkin.

3.