Toshkent davlat iqtisоdiyot universiteti “Tarmoqlar iqtisоdiyoti” kafedrasi “Xulq-atvor iqtisodiyoti” fani
Inson miyasining xususiyatlari va unga iqtisodiy
Download 1.35 Mb. Pdf ko'rish
|
2.2-mavzu(3-лекция)
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2.3. Inson miyasining asosiy mexanizmi
|
2.2. Inson miyasining xususiyatlari va unga iqtisodiy
o‘zgarishlarning ta’siri Eksperimental psixologiya bo‘yicha tadqiqotlar mukofot va javob o‘rtasidagi munosabatni o‘rganish uchun asosan hayvonlarga qaratilgan. So‘nggi paytlarda moliyaviy mukofot bilan iqtisodiy xulq-atvorni miyaning noinvaziv o‘lchash usullaridan foydalangan holda mukofotning miya mexanizmlarini aniqlash bo‘yicha ko‘plab tadqiqotlar mavjud. Neyroiqtisodiy eksperimentlarning hissasini muhokama qilishdan oldin, neyroiqtisodiyotni yaxshiroq tushunish uchun nevrologiya bo‘yicha ba’zi asosiy bilimlarni ko‘rib chiqish talab etiladi. 2.3. Inson miyasining asosiy mexanizmi Miya umurtqali hayvonlarda orqa miya bilan markaziy asab tizimidan iborat organdir. U kichik miya va bosh miyaga bo‘linadi. Bosh miya va kichik miya asosan asab hujayralari tanalaridan tashkil topgan kulrang moddaga va hujayra tanalaridan cho‘zilgan nerv tolalaridan iborat oq moddaga bo‘linadi. Kulrang materiya oq moddadan tashqarida miya va kichik miyada joylashgan bo‘lib, u korteks, deb ataladi. Neyronlar murakkab tarmoqlardagi boshqa neyronlar bilan bog‘lanadi. Elektr signallari neyron tarmoqlari bo‘ylab uzatiladi va hislar, harakatlar va xotiralar kabi turli funksiyalarni keltirib chiqaradi. Boshqacha qilib aytganda, neyron tarmoqlarda ma’lumotlarni qayta ishlash miyaning deyarli barcha funksiyalarini yaratadi. Shuning uchun miyaning mexanizmlarini ochib berish uchun biz ma’lumotlarni uzatish va ma’lumotlarni qayta ishlashning neyron tizimini o‘rganishimiz kerak. Ma’lumotni uzatish bo‘yicha elektr faolligi neyronning “otilishi”, deb ataladi. Neyron otilishi neyronning ichki va tashqi qismi o‘rtasidagi ion zichligi elektr gradiyenti tomonidan hosil qilingan membrana potensialining dinamik o‘zgarishi natijasida yuzaga keladi. Membrananing potensiali chegaraga yetganda, harakat potensiali hosil bo‘ladi va asab aksonining oxiriga uzatiladi. Bu otish jarayonidir. Neyron uzatadigan ma’lumot faqat signal bo‘lib, nol (otishmasiz) yoki bitta (otishma). Neyron otilishi sodir bo‘lganda, neyron ma’lumotni keyingi neyronga yetkazishi mumkin. Sinapslar aksonlarning uchlarida joylashgan va neyronlar orasidagi aloqa rolini o‘ynaydi. Aksonlardagi elektr signallari sinapsga 22 yetib kelganida, ma’lumot kimyoviy moddalar sifatida uzatiladi. Elektr signallari follikullarning sinaps ichidan hujayra membranasi yuzasiga harakatini keltirib chiqaradi va ular kimyoviy o‘tkazuvchi moddalarni chiqaradi. Neyronlar bir-biri bilan jismonan bog‘lanmaydi va sinapslar o‘rtasida juda tor bo‘shliqlar mavjud bo‘lib, ularning o‘lchamlari millimetrning mingdan bir qismini tashkil qiladi. Postsinaptik hujayra membranada retseptorga ega. Chiqarilgan kimyoviy modda retseptorga yetganda, elektr signallari paydo bo‘ladi va ma’lumot uzatiladi. Miyadagi ma’lumotlarni qayta ishlash neyron zanjirlarida takroriy elektr harakatlari tufayli yuzaga keladi. Elektr signallari nomidan ma’lumot uzatish uchun kimyoviy moddalarning ko‘p turlari mavjud, masalan, glutamin kislotasi, c- aminobutirik kislota (GABA), dopamin, atsetilxolin va boshqalar. |
