Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti tashkent state university of economics

3. XVII-XVIII ASRLARDA FRANЦIYa TARAQQIYoTINING’ XUSUSIYaTLARI VA UNI P.BUAG’ILBER QARAShLARIDA AKS ETIShI

Agar Ang’liyada klassik iqtisodiy G’’oyalarning’ boshlanishi V.Petti nomi bilan boG’’liq bo’lsa, Franstiyada P.Buag’ilber bilan boshlanadi, bu G’’oyalar Ang’liyada Rikardo bilan intixosiga etgan bo’lsa, Franstiyada Sismondi bilan yakunlanadi.

Franstiyadag’i ijtimoiy-iqtisodiy muxit Ang’liyanikidan keskin farq qilar edi. Franstiyada feodal munosabatlar hali ham kuchli bo’lib, qirollar («qirol - quyosh - Lyudovik XIV») va uning’ atrofidag’ilar tomonidan qattiq himoya qilingan. Kolber tomonidan olib borilgan siyosat mamlakat iqtisodiyotining’ umumiy rivojiga olib kelmadi. U sanoatni, moliyani taraqqiy ettirish tarafdori edi, ammo bu ish qishloq xo’jalig’ining’ ziyoniga o’tkazildi, feodal munosabatlar to’la saqlab turildi (eslang’, Ang’liya burjua inqilobi XVII asrda bo’lib o’tdi, vaholanki Franstiyada bu inqilob XVIII asr oxirida ro’y berdi), bu esa iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishga to’siq edi. Manufakturalar paydo bo’ldi, ammo rivoj topmadi. Stex tizimi saqlangan bo’lib, rivojga to’siq edi.
Er masalasi to’la hal etilmadi, «Senorsiz er yo’q» tamoyili saqlandi, mayda er egalig’i, dehqonlarning’ turli soliq va yiG’’imlarga mahkum etilganlig’i ularni bu tizimda erni yaxshilash va ishlab chiqarishni rivojlantirishga raG’’batlantirmas edi, vaholanki aholining’ 3/4 qismi dehqonlar bo’lib, ular bu sohada tushkunlikda edi. Shu sababli bu sohada islohotlar o’tkazish zarur bo’lgan, ammo unga shu davrdag’i tizim xalaqit berardi. Ichki bozor tor bo’lib, kapitalistik tadbirkorlikning’ o’sishiga yo’l bermasdi. Bu sinf asosiy soliq to’lovchi sinf edi, dvoryanlar va dindorlar umuman soliq to’lamagan, shahar burjuaziyasi hali nisbatan kam sonli, soliqlardan ustalik bilan bosh tortar edi.
Yana bir muhim to’siq - bu urushlar edi. Franstiya olib borgan urushlar tufayli mablaG’’larning’ asosiy qismi shu urushlarga sarflanardi. Qirol saroyidag’i bazmi jamshidlar ham davlat xazinasiga katta ziyon keltirar edi.
Demak, Franstiyada XVII asrning’ ikkinchi yarmida feodal munosabatlar o’zining’ chuqqisiga chiqqan edi (Ang’liya bilan solishtiring’), vaholanki Ang’liyada burjua inqilobi bo’lib, kapitalistik munosabatlar tez shakllana boshladi. Franstiyada yuqori tabaqa barcha erning’ egasiga aylandi, dehqonlar shaxsan ozod bulsalar ham, feodal majburiyatlar nihoyatda ko’p edi.
Ana shunday sharoit Franstiyaning’ XVII asr oxiri - XVIII asr boshidag’i sostial-iqtisodiy ahvoli klassik iqtisodiyotning’ Franstiyadag’i asoschilaridan biri bo’lgan