Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti tashkent state university of economics

Per Buag’ilber(1646-1714) ning’ iqtisodiy qarashlariga katta ta’sir ko’rsatdi. Per Lepezan - iqtisodchining’ asl familiyasi bo’lib, de Buag’ilber - bu oila er pomestesining’ nomi edi. Lekin tarixda Per Buag’ilber nomi saqlanib qoldi. Per Lepezan de Buag’ilber dvoryan normand oilasidan chiqqan, u yaxshi ma’lumot olgach, adabiyot bilan shuG’’ullandi, keyinchalik Ruan okrug’ida oilaviy kasb-hunar sudya (hakam) lavozimini egalladi; dehqonlar ishini olib bordi; o’z ko’zi bilan ularning’ nochor ahvoliga g’uvox bo’ldi; u bu lavozimni umri oxirigacha saqlab qoldi va katta ug’liga topshirdi; o’zini «qishloq xo’jalig’ining’ advokati - himoyachisi» deb atadi.
Olimning’ tadqiqot predmetini qisqacha qilib jamoat boylig’i konstepstiyasidan iborat deyish mumkin. Bu boylik pulning’ fizik massasi bilan emas, balki turli-tuman foydali boylik va buyumlardan, masalan, non, vino, g’o’sht, kiyim-kechak va boshqalardan iboratdir. Hatto erga va pulga egalikning’ o’zi boylikni ta’minlaydi. Agar er ishlanmasa, pul esa hayot uchun zarur ashyolar (masalan, oziq-ovqat va kiyim-kechak)ga almashtirilmasa bunday «boylik» egasi qashshoqlikka mahkum etiladi.
Shu sababli jamiyatda pulni ko’paytirish emas, balki ishlab chiqarishni o’stirish masalasi iqtisodiy fanning’ asosiy vazifasi hisoblanishi kerak.
Olimning’ tadqiqot uslubiga quyidag’ilar xos:
erkin raqobat sharoitida iqtisodiyotda avtomatik mo’’tadillik mavjud bo’ladi;
tovarlar va xizmatlar qiymati (qimmati) ni belg’ilashda harajatlar qoidasiga amal qilinadi;
milliy iqtisodiyot manfaatlari uchun shaxsiy manfaatning’ jamoat manfaatlaridan ustunlig’i tan olinadi;
xo’jalik hayotida pulning’ mustaqil va ahamiyatli roliga etarli baho berilmaydi va boshqalar.
Buag’ilber sanoat va savdoni kamsitish yo’li bilan qishloq xo’jalig’ining’ roli ataylab mutlaqlashtirgan.
Adam Smitdan ancha oldin shaxsiy manfaat (eg’oizm)ning’ jamiyat uchun ahamiyatini ko’ra bildi.
1691 yilda u Franstiyani oG’’ir iqtisodiy ahvoldan chiqarish tizimini taklif etdi. Dastlabki fikrlari buyicha turli islohotlar o’tkazib (ular burjua-demokratik harakterga ega bo’lishi kerak edi), 1707 yilda esa uning’ G’’oyalari etilib, quyidag’i uch qismdan tarkib topdi:
1. Soliq tizimini o’tkazish. Soliq tizimining’ dehqonlar mehnatidan manfaatdorlik tamoyiliga asoslanishi, undan tashqari soliq barchaga teg’ishli bo’lishi kerak edi.
2. Ichki savdoni har hil cheklashlardan ozod qilish (ichki savdo erkinlig’i); bu chora ichki bozorni kengaytirish, mehnat taqsimotining’ o’sishini ta’minlash, tovar-pul muomalasini kuchaytirishi kerak edi;
3. Donning’ erkin sotilishiga yo’l berish, donga tabiiy baho ta’sirini cheklamaslik. Gap shundaki, mamlakatda donga sun’iy ravishda baho belg’ilangan bo’lib, ishlab chiqarish harajatlari qoplanmas edi, don etishtirish o’smay qo’ygan edi. Buag’ilberning’ fikricha, iqtisodiyot erkin rakobat sharoitida rivojlanishi va tovarlar bozorida «haqiqiy qiymat»ga ega bo’lishi kerak edi. U davlat bu sohada dehqonlarga xomiylik qilishi zarur, deb hisobladi.
Bu islohotlar mamlakat va xalq farovonlig’ini oshirish va xo’jalikni rivojlantirishning’ boshlanG’’ich shartlari bo’lishi kerak edi. Buag’ilber o’z G’’oyasini reklama qilish maqsadida bu islohot bir oyda qirolga kerak bo’lgan summani etkazib beradi, degan fikrni tarqatdi. Vazirlar esa ikki soat davomida kerakli qator qonunlarni tayyorlashi mumkin va xo’jalik «xuddi hamirturushdag’i kabi» tez o’sadi, deydi u. U o’z takliflari bilan bir necha bor murojaat qildi. Ammo uning’ bu harakatlari zoe ketdi. U o’z G’’oyalarini kitoblarda bayon etdi va bu kitoblarni nashr ettirdi. Uning’ asosiy iqtisodiy asarlari «