Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti tashkent state university of economics

Franstiyaning’ to’la tavsifi», «Franstiya to’G’’risida varaqa», «Boyliklar tabiati to’G’’risida traktat» va boshqalardir. Uning’ ayrim asarlari, masalan, 1707 y. 2 jildda chiqarilgan «Franstiya ayblari» kitobi ta’qiqlangan. Ularda Franstiyaning’ shu davrdag’i oG’’ir iqtisodiy ahvoli to’la yoritib berilgan, ayniqsa qishloq xo’jalig’ining’ orqada qolish sabablari to’G’’ri berilgan. Xalq xo’jalig’i orqada qolishining’ bosh sababi - olib borilayotgan iqtisodiy siyosatning’, Kolber (moliya boshliG’’i) va boshqalarning’ merkantilistik qarashlari fosh etilgan. U faqat sanoat rivojini bir tomonlama qo’llab-quvvatlashga qarshi chiqdi. Qishloq xo’jalig’i manfaatlarini himoya qildi, don eksportini cheklashga qarshi chiqdi, soliq tizimini isloh qilish tarafdori bo’ldi, u ezilgan xalq ommasining’ ahvolini yaxshilash tarafdori edi (V.Petti bilan solishtiring’).
Shunga mos ravishda u tabiatning’ talablari nimadan iborat ekanlig’ini ochib berishga o’ringan, ob’ektiv qonuniyatlarni o’rganishga kirishib, ilmiy tahlil qilish yo’li sari yirik qadam tashlagan. Ammo shu bilan bir vaqtda u xo’jalikdag’i hodisalarni tabiiy va tabiiy bo’lmaganlarga ajratib, avvalg’isini himoya qildi va keying’isini qoraladi. Buag’ilber o’zi taklif etgan siyosatni amalda isbotlovchi nazariyani yaratishga intildi. Uning’ iqtisodiy qarashlari ko’p jihatdan V.Pettiga o’xshab, mamlakatning’ iqtisodiy o’sishi nima bilan boG’’liq degan savolga javob topish edi. Buag’ilberni ko’proq va asosan Franstiya iqtisodining’ turG’’unlik holati va uning’ orqaga ketishi sabablari qiziqtirardi. Bundan u umuman nazariy masalalar, masalan, xalq xo’jalig’ida qanday qonuniyatlar harakat qiladi va uning’ rivojini ta’minlaydi, degan masalaga o’tdi.
Xalq xo’jalig’i proporstionallig’i ifodalangan baholar qonunini, aslida esa qiymat qonunini tushunish yang’i va ilG’’or G’’oya edi. Olimning’ asosiy asarlari shu G’’oyalar bilan boG’’liq. Iqtisodiyotda «optimal baholar»ni qanday ta’minlash mumkin? Buag’ilberning’ fikricha, baholarning’ bunday strukturasi (tarkibi) raqobat erkinlig’i sharoitida stixiyali ravishda tarkib topadi.
Erkin raqobat sharoitining’ buzilishi Franstiyada donga maksimal baholarning’ qo’yilganlig’idir, deydi u. Uning’cha, donga erkin baholar belg’ilansa, baholar birmuncha oshadi, bu dehqonlarning’ daromadini oshiradi va ularning’ sanoat tovarlariga talabini ko’taradi, oqibatda bu mahsulotlarni ishlab chiqarish ortadi va hokazo. Bunday zanjirli reakstiyalar bir vaqtning’ o’zida «proporstional baholar» o’rnatilishiga va xo’jalikning’ ravnaqiga olib keladi.
Demak, Buag’ilber iqtisodiy erkinlik tarafdori edi va talabga qarshi chiqmaslikni taklif etadi. Shu bilan birga, u davlatning’ iqtisodiy funkstiyasini inkor etmadi: bu o’sha davr uchun, real hayotni tushungan amaliyotchi olim uchun tabiiy edi. Uning’cha, davlat to’G’’ri soliq tizimi orqali mamlakatda iste’mol va talabni yuqori darajada ta’minlashi mumkin. Agar iste’mol sarflari oqimi pasaysa, tovarlarni sotish va ishlab chiqarish keskin kamayadi. Agar kambaG’’allar ko’proq ishlab topsalar, soliqlarga kam sarf qilsalar, ular o’z daromadlarini tez sarflashga moyildirlar. Boylar esa, aksincha, o’z daromadlarini saqlashda va, demak, mahsulotni sotishda qiyinchilik tuG’’dirishiga olib keladi.
Buag’ilberning’ bu mulohazalari iqtisodiy ta’limotlarning’ keying’i yuz yillikdag’i rivojiga katta ta’sir etdi. Jamiyat boylig’i va iqtisodiy o’sish buyicha prinstipial jihatdan ikki xil qarash mavjud.
Buag’ilber o’zining’ «