Toshkent davlat iqtisodiyot untversiteti m. S. Qosimova, M. A. Yusupov
-ja d v a l. B o z o m i ta h lil q ilis h u ch u n k o ’r s a tk ic h la r
Download 0.55 Mb.
|
Toshkent davlat iqtisodiyot untversiteti m. S. Qosimova, M. A. Y-hozir.org
5 -ja d v a l. B o z o m i ta h lil q ilis h u ch u n k o ’r s a tk ic h la r
Ko’rsatkichlar Tavsifnoma Son k o ‘rsatkichlari B o zo r sig ‘imi, b o z o m i rivojlanish dinam ikasi, firm aning b o zo rd ag i ulushi, b o zo r salohiyati va b o sh q alar Sifat k o ‘rsatkichlari E htiyojning tu zilish i, xarid m otivlari, u lam in g dinam ikasi, x arid jaray o n i, ehtiyojlam i stabillash, axbo ro tlash tirish R aqobat m uhiti R aqobatchi firm alam in g m ahsulot sotish hajm i, foydalanayotgan m arketing strategiyalari, m oliyaviy q o ’llab -q u v v atlash im koniyatlari X aridorlar tuzilishi X arid o rlar soni, x arid o r turi, x aridorlar soni d inam ikasi, x arid o rla m in g hududiy xususiyatlari T arm ov tuzilishi 0 ‘xshash to v arlar ta k lif qilayotgan sotuvchiiar soni, so tu v ch iiar turi, u lam ing ishlab ch iq arish n i tashkil etish darajasi, raqobatdagi potensial im koniyatlar, ishlab chiqarish quvvatlari hajm i T aqsim lashning tuzilishi G eografik x ususiyatlar, sotish tarm oqlarining xususiyatlari, tran sp o rt bilan ta ’m inlanganligi Tahlildan tashqari bozor segm entini tanlashda segmentlashni rejalashtirish ko’zda tutiladi. Segmentlashni rejalashtirish jarayoni quyidagi bosqichlami o ’z ichiga oladi: 1. Iste’molchilar talablari va tavsifnomalarini aniqlash. 2. Iste’molchilaming turli-tumanligi va o ’xshashligi tahlili. 3. Iste’molchilar guruhlari sohasini ishlab chiqish. 4. Iste’mol segmentini tanlash. 5. Raqobat muhitida kompaniya o’mini aniqlash. 6. Barcha marketing — miks kompleksi chora-tadbirlari rejasini ishlab chiqish. Bozorni segmentatsiyasining rejalashtirish jarayonini tashkil etishda quyidagi talablatga rioya qilish zarur: www.ziyouz.com kutubxonasi • segmentlar o ’zaro bir-biri bilan farq qilishi zarur; • har bir segmentga faqat iste’molchi talabiga mos keluvchisini kiritish zarur; • iste’molchilami tavsifnomalarini firma tomonidan o’lchash mumkin bo’lishi zarur; • har bir segment razmer bo’yicha bo’lishi, ya’ni sotish hajmi va xarajatlami qoplashni o ’lchashi kerak; • har bir segment iste’molchilari axborotga ta’sir etish uchun va reklama kampaniyasini o ’tqizish uchun oson va tushunarli bo’lishi zarur. Segmentatsiya jarayonining muhim bosqichi bo’lib bozorni maqsadli segmentini tanlash hisoblanadi. Maqsadli segmentni tanlash muammosi yetarli darajada murakkab bo’lib, uni yechish uchun quyidagi ketma-ketlikda turishi tavsiya etiladi: • segment o ’lchamini va uni o’zgarish (o’sish, kamayish) tezligini o’matish; • segmentni jalb etuvchanlik tuzilishini tadqiq etish; • o’zlashtirayotgan segment maqsadini va tashkilot resurslarini aniqlash. Segment o’lchami uning miqdoriy o’lchamlari va birinclii navbatda sig’imi bilan tavsiflanadi. Segment sig’imini aniqlash uchun tovarlar hajmini, ushbu segmentda ularni umumiy sotish qiymati, bozor joylashgan tumanda yashovchi ushbu tovaming potensial iste’molchilari sonini aniqlash zarurdir. Bozor sig’imini o’iganish asosida ishlab chiqarish quwatlarini shakllantirish uchun va tovar sotish bo’yicha taqsimlash tarmog’i tuzilishi uchun asos bo’lib hisoblanuvchi uning o’sish dinamikasi baholanadi. Shuni hisobga olish kerakki, ya’ni bozor faoliyati natijalari qo’llash, bozorda ishlash bog’liq xarajatlami qoplab, rejalashtirilgan foydani olishga kafolat berishi kerak. Segmentni jalb etuvchanligi tuzilishni tadqiq etish raqobat darajasini o ’rganishni, mavjud mahsulotlar raqobatbardoshligini, xaridorlarga munosabatini, taklif etilayotgan va mavjud tovarlarga bo’lgan segment ehtiyojini barqarorligini, mavjud xaridor ehtiyojlarini qondiruvchi mutlaqo yangi mahsulotni bozoiga kiritish zarurligi va imkoniyatini o’z ichiga oladi. O’zlashtirayotgan segment maqsadlariga erishish uchun zarur bo’lgan tashkilotning maqsad va resurslarini aniqlash strategik muhim ahamiyatga ega bo’lib, tashkilotni uzoq muddatli maqsadlariga mos holda joriy maqsadlari bilan amalga oshirish hamda shunga mos holda maqsadli bozorda ishlash uchun potensial imkoniyat resurslarini yetarlimi yoki yo’qligini o’matish uchun zarurdir. Buning uchun tavakkalchilikni (riskni) hisoblash maqsadga muvofiq. Tashkilotning tavakkalchiligini hisoblash uchun maxsus www.ziyouz.com kutubxonasi marketing, konsalting kompaniyalarini taklif qilish mumkin. Im koniy bozor segm entlari sonini optim allashtirish uchun konsentrlangan va dispersli uslublami ishlatish mumkin. Konsentrlangan uslub kelgusidagi yaxshi segmentni ahtarishga asoslangan. U uncha qimmat bo’lmagan, lekin katta vaqt xarajatlarini talab qiladi. Dispersli uslub bir vaqtning o’zida bir necha bozor segmentida ishlashni ko’zda tutadi, keyinchalik ma’lum davrdagi faoliyat natijalarini baholash yo’li bilan samaraliroq bozor segmentini tanlaydi. Foydali bo’lgan segment joriy sotuvning yuqori darajasiga, yuqori o’sish sur’atiga, yuqori foyda normasiga, sotish kanali talablariga real va raqobatga chidamli bo’lishi kerak. Bozordagi faoliyat strategiyalarini asoslashda uch turdagi strategiyalar ishlatilishi mumkin:1 • differensiallanmagan marketing; • differensiallangan marketing; • konsentrlangan marketing. Amaliyot shuni ko’rsatadiki, bozor munosabatlarini tiklanishi va shakllanishi davrida tadbirkorlik tuzilishida ko’plab korxonalar differensiallanmagan marketing strategiyasini ushlab turdi. Bu strategiya firmani xaridorlami xarid jarayoni va tovaiga bo’lgan munosabat hamda motivatsiyasidagi turli-tumanlikda emas, balki xaridor ehtiyojlarida qiziqishni umumiyligiga mo’ljalni oladi. Bunday tovarlar va marketing dasturlarini ishlab chiqish orqali firma o’z maqsadiga xaridorlami o’rtacha massasini qondirib erishishi mumkin. Strategiyani ishlatuvchi firmalar muvaffaqiyatining muhim omili bo’lib standartlashtirishi va tovar ishlab chiqarishni umumiyligi hisoblanadi. DifFerensiallanmagan marketing strategiyasi mahsulot ishlab chiqarish va sotishda qam xarajatlami ta’minlaydi. Biroq X.Meffert ta’kidlaganidek, “bu strategiya zamonaviy marketing tamoyillariga qarama-qarshi turadi”. Marketingni zamonaviy konsepsiyasida ikkita strategiya ko‘riladi: differensiallangan va konsentrlangan marketing. Differensiallangan marketing strategiyasida firmadan uning faoliyatini bir necha segmentda ular uchun maxsus ishlab chiqarilgan tovarlar va marketing dasturlari bo’lishini talab qiladi. Bu strategiya xaridorlaming motivlari va tushunchalariga mos keluvchi marketing dasturi va xaridorlaiga mo’ljallangan marketingni asosiy tamoyiliga mos keladi. Bu strategiya xaridomi bozordagi holatini to’liq ifodalaydi, shuning uchun, qoidaga www.ziyouz.com kutubxonasi ko’ra, yuqori sotish hajmini va konsentrlangan marketing strategiyasiga nisbatan kichik tavakkalchilik darajasini ta’minlaydi. Differensiallangan marketing strategiyasi yuqori investitsiya, ishlab chiqarish va boshqarish xarajatlarini talab qiladi, shuning uchun u yirik korxonalar uchun zarurdir. Mahsulot differensiatsiyasi — turli bozorga chiqishning keyingi imkoniyatidir. Bu birinchi navbatda tovar taqsimlashda diversiflkatsiya strategiyasini olib borishga asoslanadi. Konsentrlangan marketing strategiyasi korxonalardan bozoming foydani segmentiga, ya’ni bitta yoki bir necha segmentiga e’tibomi qaratishni talab qiladi. Bu bozor segmentiga firma bitta yoki bir necha mahsulot bilan hamda maqsadli marketing dasturi bilan yondoshadi. O’z mazmuniga ko’ra bu strategiya bozor chuqurchasi kontseptsiyasiga mos keladi, ya’ni shunday bozor segmentida ishlash kerakki, tovar ushbu firma va uning etkazib berish im koniyatlari uchun ko’proq mos keluvchi b o ’lib hisoblanadi. Konsentrlangan marketing strategiyasi ko’proq kichik va o ’rta korxonalar uchun mos keladi, chunki bozoming barcha segmentlarida ishlash uchun hamda qayta yetarli moliyaviy vositalami bo’lishi talab etilmaydi. Bozomi pozisiyalashtirish — bu alohida bozor segmentlarida mahsulot kontsepsiyasini aniqlash texnologiyasidir. Pozitsiyalashtirishning maqsadi — mavjud va shakllanayotgan fikrlami tadqiq qilish, xaridorlar yoki ulaming guruhini mahsulot parametrlariga bo’lgan munosabatini baholash tahlilidan, maqsadli bozomi ushbu segmentida mahsulotni raqobatbardoshli afzalligini ta ’minlashda shunday tovar pozitsiyasini marketing chora-tadbirlarini o ’tkazish yo’li bilan tuzishdan iborat. Mahsulotni samarali pozitsiyalashtirish uchun talab va taklifni muhim tavsifnomalarini, xarid to ’g’risida qaror qabul qilishda mo’ljal bo’lib hisoblanuvchi omillar ta’sirini o’matish va o’rganish zamr. Aniqlovchi omillar esa mahsulot sifati, sifat darajasi, ishonchliligi, energohajmi, dizayni va tovami raqobatbardoshligini boshqa ko’rsatkichlari bo’lishi mumkin. Bozorni pozitsiyalashtirishni to’g’ri tashkil etilishi marketing rejasi va kompleksini samarali ishlab chiqarish shart-sharoiti bo’lib hisoblanadi. Qisqa xulosalar Xaridorlaming tovarlami sotib olishdagi xulq-atvorlari, talabi va tovarlarga munosabatidagi xususiyatlariga qarab, guruhlarga ajratishni bozor segmentatsiyasi deyiladi. Bozor segmenti-bu iste’molchilar, tovarlar, raqobatchilaming shunday ajratilgan qismiki , ular uchun umumiy xususiyatlar xosdir. Bozomi to’g’ri www.ziyouz.com kutubxonasi segmentlash, shu segmentning spetsifik ehtiyojlariga qat’iy rioya qilingan holda kam xarajatlar bilan tovar yetkazib berishni to’g’ri tashkil qilishdan iboratdir. Bozor segmentatsiyasining makrosegmentlash, mikrosegmentlash, ichkarida segmentlash, chuqurda segmentlash, awaldan segmentlash, yakuniy segmentlash kabi turlari mavjud. Bozor segmentatsiyasining tamoyillari quyidagilardir: geografik, psixografik, demografik, xulq-atvor tamoyillari. Maqsadli bozorlami tanlash - bu bozoriami aniqlash bo’yicha, korxona marketing faoliyatining yo’nalishlaridan bin bo’lib, u aynan shu bozorda o’zining asosiy raqobatchilariga nisbatan samarali faoliyat olib boradi. Maqsadli bozorlami tanlash - joriy talabni aniqlashni, talabni bashorat qilishni, bozor segmentatsiyasini, maqsadli bozomi aniqlashni va bozorda ma’lum qulay holatni (pozitsiyani) egallashni taqazo etadi. N azorat va muhokama uchun savollar 1. Bozor segmentatsiyasi deganda nimani tushunasiz? 2. Bozor segmentatsiyasining qanday turlarini bilasiz? 3. Bozor segmentatsiyasining asosiy tamoyillarini aytib bering. 4. Maqsadli segmentni tanlash deganda nimani tushunasiz? 5. Makrosegmentlash deganda nimani tushunasiz? 6. Mikrosegmentlash mazmunini ifodalab bering. 7.Tovarni pozitsiyalashtirish deganda nimani tushunasiz? 8. Bozor chuqurchasi deganda nimani tushunasiz? 9.Awaldan va yakuniy segmentlash mazmunini tushuntirib bering. lO.Segventatsiya kengligi deganda nimani tushunasiz? Asosiy adabiyotlar 1.Багиев Г.Л., Тарасевич B.M. Маркетинг: Учебник для ВУЗов. Под общ.ред. Г.Л.Багиева - СПб.: Питер, 2005. 2. Ахунова Г.Н. Маркетинг. Учебное пособие. —Т.: 2005. 3.Қосимова М.С., Эргашхўжаева Ш.Ж. Маркетинг. Ўқув қўлланма. - Т.: ТДИУ, 2004. 4. www.bci-marketing.aha.ru. 5. www.marketing.al.ru/index_0007.shtml. www.ziyouz.com kutubxonasi |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling