Тошкент давлат иқтисодиёт университети худойқулов садриддин каримович солиқ статистикаси ва прогнози

6.4. Солиқ потенциалини аниқлашнинг хориж тажрибаси
Жаҳон солиққа тортиш тизимининг муҳим унсурларидан бири солиқлар бўйича тушумлар ва унинг асосий бўғини бўлган солиқ потенциали (fiscal capacity)ни аниқлаш ва баҳолаш ҳисобланади. Шу жиҳатдан олганда солиқ потенциалини аниқлашнинг турли хил методлари жаҳоннинг ривожланган давлатларидан ҳам мавжуд бўлиб, улар ўзига хос хусусиятларга эгадир. Бу борада айрим давлат АҚШ, Канада, Швеция, Франция, Англия ҳамда МДҲ давлатлари тажрибаси сифатида Россия давлатида қўлланиладиган методларнинг айрим хусусиятлари ҳақида тўхталиб ўтамиз.
АҚШда солиқ тизимида солиқ потенциалини аниқлашнинг умумий методи сифатида 1987 йилда Бюджетлараро муносабатлар бўйича комиссияси томонидан ишлаб чиқилган «репрезентатив солиқ тизими» (РСТ)га асосланган механизм комплексли характерга эга. Мазкур методнинг муҳим хусусияти солиққа тортиладиган ресурс (СТР) кўрсаткичи асосида минтақанинг амалдаги солиқ ресурслари ҳажмини ЯММ дан кўра аниқроқ акс эттиради, бироқ бу кўрсаткични ҳисоб-китоб қилиш учун, худди ЯММ каби етарли даражада катта база зарур. Минтақалар солиқ потенциали ўлчови сифатида РСТ моҳияти солиқ барча минтақаларда солиққа тортиш ставкалари ва солиқлар таркиби бир хил бўлиб, солиқ ҳаракатлари ўртача даражаси шартида минтақада тўпланиши мумкин бўлган бюджет тўловлари миқдорини ҳисоб-китоб қилишдан иборат (АҚШда штатлар ҳукумати маҳаллий солиқлар таркиби ва структурасини, шунингдек, улар ундириладиган ставкаларни ўзлари белгилаши мумкин). Ушбу методни қўллаш учун барча минтақалар бўйича маълумотларга эга бўлиш зарур. Амалда тўпланган солиқлар ва йиғимлар бўйича ва уларнинг солиқ базалари бўйича маълумотларга эга бўлиб, минтақа бўйича тушумлар ҳажмини ҳисоблаб чиқиш мумкин. Айнан шу кўрсаткич минтақанинг солиқ потенциали ўлчови сифатида қабул қилинган.
АҚШда мазкур методдан тўлақонли фойдаланиш учун 5 босқичдан иборат механизмдан фойдаланилади.
Биринчи босқич: Ҳар бир штатнинг барча бюджет даромадлари моддалари аниқланади. Яъни, ҳар бир минтақа учун РСТни баҳолаш маҳаллий бюджет даромадларининг барча моддаларини аниқлаш, турли минтақалар даромад моддалари ягона таснифини тузиш, стандарт (норматив) солиқ базаси таркиби ва солиққа тортишнинг репрезентатив (ўртача) ставкасини аниқлаш, шунингдек, минтақанинг солиқ потенциалини ҳисоблаб чиқишни ўз ичига олади. РСТ методи орқали солиқ потенциалини аниқроқ баҳолаш учун ҳар бир штатдаги мавжуд барча маҳаллий солиқлар ва солиқсиз тўловлар(лицензия олиш учун тўлов, рўйхатдан ўтиш йиғими, турли хил рухсатномаларни олиш йиғими, коммунал хизматлардан фойдаланганлик учун тўлов ш.к.), жарималар аниқлаб чиқилади. Аммо ушбу солиқлар ва мажбурий тўловлар штатлар кесимида турлича бўлиши мумкин.
Иккинчи босқич: Турли хил штатларнинг даромад моддаларини ягона классификацияга бирлаштирилади. Таъкидланганидек, маҳаллий солиқлар ва йиғимлар ҳар хил тартиб қоидаларга асосланган ҳолда ундирилади. шу боисдан уларни ягона тартибда баҳолаш учун ягона схема асосида классифификация қилинади. Бунда даромадларни манбалари бўйича умумлаштириш механизмлар қўлланилади. Масалан, бир гуруҳга барча ҳудудий акциз солиғини кучли алкогол ичимликлар гуруҳига бирлаштирилади. Бундай бирлаштириш даромад манбаларининг кичик турларигача гуруҳлаштириш имконини беради. АҚШда РСТга 27 та солиқ тури киритилган бўлиб, улар асосида ҳудудларнинг солиқ потенциали аниқланади.
Учинчи босқич: Ҳар бир даромад гуруҳлари учун ягона (норматив) солиқ базаси аниқланади. Бунда агар турли хил штатларда бир хил турдаги ва уларни ундириш механизмлари ўзаро ўхшаш солқилар мавжуд бўлса, улар бўйича алоҳида стандарт солиқ базалари ўрнатилса, қолганлари бўича шартли солиқ базалари ишлаб чиқилган ҳолда аниқланади. Аммо, охирги жараён мураккаб бўлиб, у бўйича аниқлик даражаси етарли бўлмайди. Масалан, "истеъмол ҳажми", "ялпи сотиш ва реализациядан тушган ялпи тушум", "алкоголь маҳсулотларнинг реализацияси" шу каби кўрсаткилар бир неча солиқлар учун солиқ базаси сифатида мезон қилиб олиниши мумкин. Ушбу ёндошувнинг ўзига хослиги шундаки, мазкур кўрсаткичлар учун маълумотлар давлатга қарашли бўлмаган мустақил манбалардан олиниш талаб қилинади.
Тўртинчи босқич: Ҳар бир солиқ базаси учун репрезентатив (ўртача) солиққа тортиш ставкаси аниқланади. Яъни бу босқичда аввалги босқичда аниқланган солиқ базаларига мос ҳолда ўртача солиқ ставкаларини аниқлашда бюджетларга келиб тушган солқи турлари бўйича ҳақиқий солиқ тушумларидан фойдаланилади ва ўртача тортилган солиқ ставкалари аниқланади. Бунинг учун ҳар бир солиқ компонентлари бўйича барча штатларнинг даромадлари аниқланиб, ушбу солиқ компонентлари бўйича солиқ тушумлари ҳажмига бўлинади ва шу тартибда тегишли даромадлар ва солиқ объектлари бўйича ўртача солиқ ставкалари аниқлаб чиқилади. Ушбу ўртача тортилган солиқ ставкалари мамлакат бўйича репрезентатив солиқ тизимининг хусусиятини ҳам кўрсатиб беради.
Бешинчи босқич: Ҳар бир штат бўйича солиқ потенциали ҳисоб-китоб ишлари амалга оширилади. Ушбу охирги босқичда ҳар бир штат кесимида уларнинг солиқ потенциалини аниқлаш ишлари амалга оширилади.Бунинг учун ҳар бир солиқ компонентлари бўйича ўртача солиқ ставкаси уларга мос ҳолда стандарт(норматив) солиқ базаларига кўпайтирилади ва тегишли штатлар кесимида аниқлаб чиқилади. Ҳисоблаш ишлари кетма-кет шаклда ҳар бир солиқ тури компонентлари бўйича амалга оширилади.
АҚШ солиққа тортиш тизими тажрибаси шуни кўрсатмоқдаки, солиқ потенциалини аниқлашнинг мазкур методи амалиётда ўзини анча оқлаган бўлиб, унинг камчлиги сифатида у анчайин мураккаб бўлиб, жуда кўплаб ахборотлар ҳажми ва манбаини, мураккаб ҳисоб-китобларни талаб қилади.
Канада давлатининг солиқ тизимининг тузилиши ва унда солиқ потенциалини аниқлаш механизмлари АҚШ сингари меҳнат сиғимли ва мураккаб жараёндан иборат. Канада давлати ҳам бюджет тизими тузилиши федерал характерда бўлиб, у федерал, ҳудудий ва маҳаллий бўғинлардан иборат. Канадада солиқ потенциали ва бюджет трансфертлари қонунчилик асосида 5 йилга мўлжалланиб аниқланади, стандарт потенциал кўрсаткичлари эса йиллик асосда ишлаб чиқилади. Бу ерда ҳам ҳисоб-китоблар бир неча босқичда амалга оширилади.
Биринчи босқичда эса ҳар бир ҳудуднинг солиқ потенциали уларнинг даромадлари асосида жон бошига нисбатан аниқланади. Кейинги босқичда эса "стандарт" жон бошига тўғри келадиган солиқ потенциали ўртача даромадли ҳудудлар кесимида яъни, (Квебек (Québec), Онтарио (Ontario), Манитоба (Manitoba), Саскатчеван (Saskatchewan), Британия Колумбия (British Columbia)) ҳудудлар бўйича аниқланади. Бюджет потенциали ҳам ушбу 5 та ҳудуд бўйича ўртача стандарт бўйича аниқланади. Ҳудудлар ушбу стандарт мезонлар бўйича жон бошига тўғри келадиган даромаддан паст бўлса, бюджетдан трансферт олади, аксинча ҳолатда эса олмайди. Канадада ҳам солиқ потенциалини аниқлаш репрезентатив солиқ тизими асосида баҳоланади ва унга 33 та солиқ ва солиқсиз тўловлар бўйича маълумотлар тизимлаштирилади. Солиқ потенциалини аниқлашдаги асосий муаммолардан бири бу ҳар бир даромад манбаи бўйича қайси солиқ базасидан фойдаланиш масаласидир. Бу борадаги энг кўп муаммо жисмоний шахсларнинг мол-мулк солиғи бўйича юзага келади. Бу ерда жисмоний шахсларнинг мол-мулк солиғи мол-мулкнинг баланс(умумий) қиймати бўйича ундирилади. Ҳудудларда жисмоний шахсларнинг мол-мулк солиғининг базаси сифатида баланс қиймат олинсада, аммо, ҳудуднинг солиқ потенциалини аниқлаётганда аҳолининг даромади даражаси ва шаҳар аҳолисининг сонига қараб аниқлаш механизмларидан ҳам фойдаланилади. Бу ерда муаммо шундан иборатки, мол-мулкнинг қийматини аниқлашда мулкнинг қиймати эмас, балки, бундай объектларни аҳоли томонидан сотиб олиниши имкониятлари жиҳатидан баҳоланади. Агар ҳудудда бундай солиқ сиёсатини юритадиган бўлса, аҳоли бундай ҳудудлардан мулк сотиб олишга интилишмайди ва мулкнинг қиймати тшиб кетади, бошқа томондан эса федерал бюджетдан бундай шароитда компенсация тўловлари ажратилмайди. Шунингдек, солиқ потенциалини аниқлашдаги яна муаммолардан бири шундан иборатки, репрезентатив солиқ тизимида солиқ потенциалини аниқлаш методи барча даромадларни қамраб олиши лозим. Агар Канадада 1957 йилдан бошлаб солиқ потенциалини аниқлаш мақсадида уч солиқ тури-жисмоний шахсларнинг даромад солиғи, фойда солиғи ва мол-мулк солиғидан фойдаланган бўлса, ҳозирги кнда 33 та солиқ ва солиқсиз тўловлар бўйича даромад манабаларини аниқлаш керак бўладики, бир қатор ҳудудларда бундай солиқларда буни аниқлаш мушкул, сабаби бундай турдаги даромад манбаларига эга эмас, ўз навбатида эса ҳудудлар ўртасида солқи потенциалини мутаносиб аниқлашни қийинлаштириб юборади. Канадада репрезентатив солиқ тизимида солиқ потенциалини аниқлаш методи барча ҳудудларда қўлланилмайди, асосан 2/3 қисми ҳудудларда қўлланилиб, бир қатор ҳудудларнинг жуғрофий жойлашуви ва тарихий аспектлар бу ҳудудларда етарлича даромад манбаларига эга эмаслар. Канадада ҳудудлар ва уларга тегишли маҳаллий бюджетлар ўртасидаги бюджетлараро муносабатларни тартибга солишад уларга қонун асосида жуда эркинлик берилган, шу боисдан солиқ потенциалини аниқлашнинг қайд этилган методларидан маҳаллий бюджетларнинг солиқ потенциалини аниқлашда ҳам кенг фойдаланилади.
Франция давлат тузилиши бўйича унитар давлат бўлиб, бюджет тизими марказий(давлат) бюджети ҳамда уч поғонали ўзаро мустақил маҳаллий(ҳудудлар бюджети, департаментлар ва коммуналар бюджети) бюджетдан иборат. Францияда солиқ потенциалини аниқлаш қонун билан ўрнатилган методика коммуна ва департаментлар даражасида мақсадсиз молиявий ёрдам қисми бўлган дотацияни (La Dotation Globale de Fonctionnement (DGF)) тақсимлаш мақсадида аниқланади. Францияда гарчи 40 дан ортиқ маҳаллий солиқлар ва йиғимлар мавжуд бўлсада, бироқ, солиқ потенциали асосан маҳаллий бюджетлар даромадларининг 80%дан ортиқроқ қисмини таъминлайдиган учта солиқ тури: иморат қурилганлик учун солиқ(foncier bâti), иморат қурилмаганлик учун солиқ (foncier non bâti) ҳамда уй-жой солиқ(taxe d’habitation)лар бўйича аниқланади. Солиқ потенциалини ҳисоблаш учун ҳар бир солиқ тури солиқ базасига ушбу солиқлар бўйича мамлакат бўйича ўртача солиқ ставкасига кўпайтириш орқали аниқланади. Шу жиҳатдан олганда Францияда солиқ потенциалини аниқлаш механизмлари ва жараёни бошқа давлатларга қараганда анча содда тартибга эга.
Буюк Британия тузилиши жиҳатдан унитар давлат бўлиб, унинг бюджет тизими тузилиши икки поғанадан марказий(давлат) ва маҳаллий(маҳаллий бюджетлар ҳам бир ёки икки поғонали бўлиши мумкин) бюджетлардан иборат. Буюк Британияда солиқ потенциали даромадларни сақлаш(ушлаб туриш) мақсадсиз грантини (Revenue Support Grant) тақсимлаш жараёнида муниципиал бўғинларнинг даромадларини баҳолаш мақсадида аниқланади. Буюк Британияда (Шимолий Ирландиядан ташқари) маҳаллий ҳокимият асосан икки хил маҳаллий солиқ- нотурар жойлар учун солиқ(business rate) ва уй-жойлар учун солиқ (council tax)ларни ундириши мумкин. Шу билан биргаликда корхоналардан олинадиган ягона солиқ маҳаллий ҳокимлик томонидан жорий қилинсада, аммо солиқ тушуми маҳаллий бюджетларга қолдирилмайди ва ушбу солиқ бўйича тушумлар "умумий фонд"га тушади. "Умумий фонд" маблағлари эса ҳукумат томонидан аҳоли сони даражасига қараб уни маҳаллий ҳокимлар ўртасида тақсимлайди. Муниципиал даражадаги солиқ потенциали иккита кўрсаткич: нотурар жойлар учун солиқ бўйича солиқ тушумлари ҳажми ва уй-жойлар учун солиқ бўйича барча бўғиндаги муниципиал ҳудудлар учун стандарт солиқ ставкаларидан келиб чиқиб аниқланади.
Солиқ потенциалини аниқлашда ҳақиқий солиқ ставкаси, ҳақиқий солиқ йиғилувчанлиги кўрсаткичлари эътиборга олинмайди. Уй-жойлар учун солиқ тури бўйича ҳақиқий солиқ тушумлари ўртача даражадан юқори ёки кам бўлиши мумкин ва бу кўрсаткич юқоридан қўшимча маблағ олишга таъсир қилмайди. Бироқ, нотурар жойлар учун солиқ бўйича ҳақиқий тушумлар прогноз кўрсаткичларидан юқори ёки кам бўлса, у ҳолда(грант) юқоридан бериладиган маблағлар ана шу фарқларга(ортган ёки кам қисмига) қайтадан ҳисоб-китоб қилинади. Шундан келиб чиқиб айтиш мумкинки, Буюк Британияда солиқ потенциали амалда уй-жойлар учун солиқ турига асосланиб аниқланади. Солиқ потенциали ягона солиқ базаси ва ягона солиқ ставкаси ва йиғилувчанлик кўрсаткичларини эътиборга олган ҳолда аниқланади ва шу жиҳатдан мазкур давлатнинг солиқ потенциалини аниқлаш метод ва механизмлари унчалик мураккаб саналмайди.
Швеция давлати ҳам Франция, Буюк Британия давлатлари каби унитар давлат бўлганлиги туфайли унинг бюджет тузилиши ва солиқ тизими ҳам давлат тузилишига боғлиқдир. Унинг бюджет тизими марказий(давлат) ва икки поғонадан иборат мустақил маҳаллий бюджетлардан иборат. Маҳаллий бюджетнинг ўзи эса ландстинг ерлари бюджети ва коммуна бюджетларидан иборат бўлади. Шу жиҳатдан ҳам Швеция бюджетининг асосий даромад манбаси бу ландстинг ва коммуналар, яъни бу ердаги жисмоний шахсларнинг даромад солиғи ҳисобланади. Солиқ потенциали ҳам шу боисдан айнан ушбу солиқ тури бўйича ланадстинг ва коммуналар учун алоҳида-алоҳида шаклда ягона қонуний метод асосида аниқланади ва ушбу метод асосида бюджет трансфертлари ҳам тақсимланади ва бири-бирига тенглаштирилади. Солиқ потенциалини аниқлашда жисмоний шахсларнинг даромад солиғининг ўртача солиқ ставкаси ва солиқ йиғилувчанлиги даражасидан келиб чиқиб аниқланади. Ҳақиқий солиқ потенциали эса солиққа тортиш базасига мутаносиб бўлади. Ландситинг ва коммуналарнинг солиқ потенциали аҳоли жон бошига ўртача даражадан паст бўлса, юқори бюджетдан маблағ олади агар, ортиқча бўлса, у ҳолда улардан ортиқча сўммага тенг равишда юқори бюджетга олинади. Мутахассисларнинг фикрича Швецияда солиқ потенциалини аниқлаш методи ва механизмлари бошқа давлатларга қараганда анча содда ва қулай ҳисобланади. Шуни ҳам таъкидлаш керакки мазкур давлатда қўлланилган метод қулай ва содда бўлганлиги сабабли Данияда ҳам солиқ потенциалини аниқлаш жисмоний шахсларнинг даромад солиғи базаси(мезони) асосида амалга оширилади ва унинг механизми ҳам Швеция давлатига тажрибасига жуда ўхшайди.
Россияда солиқ салоҳияти, солиқларни режалаштириш ва солиқларни прогноз қилиш борасидаги жараёнларни мувофиқлаштириш мақсадида 1999-2000 йилларда Россия Федерал солиқ хизмати томонидан ишлаб чиқилган ва 2001 йилдан бошлаб фойдаланиб келинаётган Россия Федерацияси субъектининг "Солиқ паспорти" амалиётга жорий этилган. Унинг ишлаб чиқилиши билан солиқлар ва йиғимларни федерал бюджетга жалб қилиш бўйича индикатив (назорат) кўрсаткичларини тавсифлашга асос бўлади.
Солиқ паспорти бу – солиқ салоҳиятининг комплексли тавсифномаси келтирилган ҳужжатдир. Унда минтақанинг мавжуд солиқ базасига баҳо берилади, солиқлар таркибий қисми умуман ва солиқ турлари бўйича длинамикаси аниқланади, бу эса амалдаги солиқ қонунчилиги шароитларида ҳам, унинг эҳтимолий ўзгаришларини ҳисобга олган ҳолда ҳам истиқболда солиқлар ва йиғимлар тушумини прогноз қилишга имкон беради.
Солиқ паспорти минтақанинг умумий тавсифномасидан иборат бўлган солиқ базасини ҳисоб-китоб қилишнинг энг муҳим позициялари бўйича зарур кўрсаткичлар, ва солиқ базасини ҳисоб-китоб қилиш учун кўрсаткичлар, иқтисодиёт тармоқлари бўйича солиқлар ва йиғимлар структураси ва ҳажми кўрсаткичлари, улар бўйича қарзлар, олинмай қолинадиган даромад, шунингдек, молия-кредит муассасалари тармоқлари тавсифномаси билан кўрсаткичлар ва уларнинг бюджет тизимига солиқлар ва йиғимларни ўтказиш бўйича агентлик функцияларини бажариш кўрсаткичлари тўлиқ тўпламини акс эттирадиган 7 бўлимдан иборат.
Солиқ паспортининг ҳар бир бўлими фойдаланиладиган кўрсаткичлар тизими уларнинг динамикасини ҳисобга олган ҳолда тузилган бўлиб, бу минтақанинг солиқ тавсифномаси, ҳар бир кўрсаткични аниқлаш методлари ва манбаларига таъсир этувчи алоҳида омиллар аҳамияти ва тенденцияларини аниқлаш имконини беради (тўғридан-тўғри статистик ёки солиқ ҳисоботи маълумотлари ёки ҳисоб-китоб). Тақдим этилган солиқ имтиёзлари кўламини энг тўлиқ ҳисобга олиш учун Паспортда минтақада солиқлар ва йиғимларни ҳисоблаб чиқиш ва тўлашда ўзига хос тартиб қўлланадиган махсус солиқ режимига эга ҳудудлар мавжудлиги ҳақида ахборот алоҳида тақдим этилади.
Солиқ тўловлари муддатини кечиктириш ва бошқа шаклда ўзгартиришларни тақдим этишнинг сонининг кўплиги,федерал бюджетга тушувчи ҚҚС миқдорини қоплаш ва бу билан боғлиқ бюджет йўқотишларини режалаштириш жараёнида ҳисобга олиш учун Паспортда «Олинмай қоладиган даромадлар» махсус бўлими кўзда тутилган. Олинмай қоладиган даромадларни ҳисобга олиш мақсадида банклар ва бошқа кредит муассасалари томонидан солиқ тўловчиларнинг тўланиши лозим бўлган солиқларни тўлаш бўйича топшириқларини бажаришдаги кўп сонли ушланиб қолишларни эътиборга олиб "Солиқ паспорти"нинг махсус бўлимида бундай турдаги муассасалар сонини тавсифлайдиган кўрсаткичлар ажратиб кўрсатилган. Олинмай қоладиган даромадларни таҳлил қилиш ва оптималлаштириш солиқ тушумларини режалаштириш ва прогнозлаштиришнинг сифатини оширишга, солиқларнинг бюджетга жалбқ қилиниш даражасини ошириш ва бюджет тизимининг даромадлар қисмини тўлдиришга имкон беради. Минтақанинг солиқ салоҳиятини, ишлаб чиқарувчиларга тўғри келадиган солиқ юкини баҳолаш ва солиқ тушумларини режалаштиришда уларни ҳисобга олиш учун "Солиқ паспорти"да ҳисоблаб чиқилган ва амалда келиб тушган солиқлар ва йиғимлар ҳажми, улар бўйича мустақил бўлимларга ажратилган қарзлар ҳажми кўрсаткичлари алоҳида эътиборга олинган.
Бундай ахборот ялпи минтақавий маҳсулотга нисбатан (ҳисоблаб чиқиш бўйича ҳам, амалдаги келиб тушиш бўйича ҳам) солиқ юки ва солиқ тушумлари даражасини аниқлаш учун асос бўлиб хизмат қилади, минтақалар умумий даромадини, уларнинг иқтисодий, молиявий ва солиқ салоҳиятини ва Россия Федерацияси бўйича мос келувчи кўрсаткичларни ҳисоб-китоб қилиш учун асос яратади, минтақаларнинг иқтисодий ўсиш имкониятларини ва солиқ тушумларининг мос келувчи ўсишини акс эттиради ҳамда бюджетларни ўз вақтида ва асосли тузишда, шунингдек, бюджетларнинг таъминланганлигини тенглаштириш мақсадида турли даражадаги бюджетлар ўртасида маблағларни қайта тақсимлаш йўлларини аниқлаш учун муҳим роль ўйнайди. Шу билан бирга, минтақа "Солиқ паспорти"дан фойдаланиш бюджетлараро муносабатлар тизимига маълум бир аниқлик киритади. У қатнашчилар учун очиқ ва «шаффоф»га айланади. Бюджетлараро муносабатлар тамойилларини амалга ошириш учун ҳуқуқий база ва нормативлар янада асосланган тизимини шакллантириш учун динамик ривожланаётган ахборот-таҳлилий база яратилади.
Россия шароитларида, минтақавий бюджетлар даромадларининг асосий манбаси бўлиб федерал солиқлардан ажратмалар хизмат қилади, қолган солиқларнинг сезиларли қисми базаси асосан федерал қонунлар билан белгиланадиган бир пайтда РСТ методини қўллаш анча енгиллашади. Бунда минтақаларнинг потенциал солиққа тортиладиган ресурслар ҳисоб-китобга киритиладиган солиқ базаларини танлаш (солиқ тушумлари турлари сони) масаласигина ҳал этилиши зарур. Россия Федерацияси бюджет тизими учун солиқларнинг аҳамияти турлича эканлигини ҳисобга олиб, айрим иқтисодчиларнинг фикрига кўра, фойда солиғи, қўшилган қиймат, акциз солиғи, жисмоний шахслар даромадларидан олинадиган солиқ ва фойдали қазилмалар учун солиқ ва корхоналар мулк солиғи билан чекланиш мақсадга мувофиқ.¹³¹
Келгусида, бюджетлараро муносабатларининг такомиллашуви, ишлаб чиқаришнинг кўтарилиши ва солиқ базаларининг кенгайиши билан иқтисодиётнинг турли секторларидан солиқ тушумлари уларнинг солиқ потенциалига мос келиши муаммоси тобора муҳим аҳамият касб этиб боради. Репрезентатив солиқ тизими методи "тор маънода" - уларнинг реал имкониятлари ва солиқ базаларини шакллантириш мавжуд амалиётини ҳисобга олган ҳолда минтақалар солиқ ресурсларини ҳисоб-китоб қилиш учун солиқ потенциалини аниқлаш учун қўлланиши мумкин.