Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 8 - SON 
228 
jarayonlar va mamlakatdagi yangi axborot texnologiyalari haqida yetarli ma‘lumotga 
ega emas. Boshlang‗ich sinf о‗qituvchilarining kasbiy va umumiy layoqatlarini 
shakllantirish muammosi ijtimoiy о‗zgarishlarning zamonaviy bosqichi, inson 
faoliyati intellektuali, jamiyat tomonidan hal qilinadigan iqtisodiy, siyosiy va axloqiy 
muammolarning keskinligi bilan bog‗liq. Boshlang‗ich sinf о‗qituvchilarining kasbiy 
layoqatliligi inqirozining asosiy sabablari: 
- jamoatchilik ongidagi jadal о‗zgarishlar, qadriyatlarning о‗zgarishi, ijtimoiy 
taraqqiyotning ustuvor yо‗nalishlari va о‗qituvchilar kasbiy ongining inersiya 
hodisasiga asoslanganligi о‗rtasidagi tafovut. Ularning aksariyati an‘anaviy 
qadriyatlar va munosabatlarga yо‗naltirilgan, bu esa о‗z navbatida kasbiy raqobatni, 
shaxsiy mas‘uliyatni va fikrlashda avtoritarizmni rad etishga olib keladi;
- kо‗pchilik о‗qituvchilar uchun jahon pedagogik tajribasining eng yaxshi 
namunalari bilan tanishish, jahon pedagoglar jamoasining yutuqlaridan amaliyotda 
foydalanish mumkin emasligi; 
- о‗qituvchilar ta‘limining an‘anaviy tizimining yuqori inertligi(shu jumladan, 
kasb -hunar ta‘limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish 
tizimi, kattalar uchun qо‗shimcha kasb -hunar ta‘limi tizimi). Bularning barchasi 
о‗qituvchilar ongining ichki yorilishiga, kasbiy va shaxsiy о‗z-о‗zini aniqlash 
vaziyatida о‗qituvchilarning psixologik noqulayligi, bezovtaligi, sarosimaga 
tushishiga olib keladi. 
Jamiyatdagi integratsiya jarayonlari respublika oliy ta‘lim sohasi xodimlariga 
о‗qituvchilarning, xususan, boshlang‗ich sinf о‗qituvchilarining kasbiy tayyorgarligi 
sifatini oshirish muammosini keltirib chiqardi. Shu munosabat bilan, uning 
professional faoliyatini amalga oshirish uchun kelajakda boshlang‗ich sinf 
о‗qituvchisi davlat tilini mukammal egallashi va kasbiy malakaning asosiy darajasiga 
ega bо‗lishi kerakligini ta‘kidlash kerak. 
―Layoqat‖ pedagogik atamasining kelib chiqishi haqida kamida ikkita nuqtayi 
nazar mavjud. Birinchisiga kо‗ra, u ingliz tilidan о‗zlashtirishni anglatadi. 
competence-qobiliyat, layoqat, lotin competencs, compenits-ma‘lum bir sohada 
qobiliyatli, bilimdon degan ma‘noni anglatadi; о‗z bilimlari bilan biror narsani qilish 
yoki hal qilish, biror narsani hukm qilish huquqiga ega. Ilmiy aylanishda "layoqat" 
atamasi 1960-70-larda belgilangan ma‘noda kiritildi. N. Xomskiy grammatika 
doirasida "kommunikativ layoqat" tushunchalarini qо‗llagan, tillarni о‗qitish 
nazariyasida D. Xeyms turli xil til qobiliyatlarini о‗rgangan. 
1970-90 - yillarda bu atama tilni о‗rganish nazariyasi va amaliyotida keng 
qо‗llanilgan, mutaxassislarni tayyorlashda layoqatli yondashuv nazariy ilmiy 
tekshirishlar doirasidan tashqariga chiqdi va ta‘lim dasturlari va texnologiyalarini 
rivojlantirish uchun asosiy hisoblanadi. 

---