Toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti
Download 1.51 Mb.
|
Eshqobilov Nazarbek Shvetsariya
- Bu sahifa navigatsiya:
- II BOB.SHVETSARIYA ITISODIYOTI VA TURIZMI
2021 yildagi eng keng tarqalgan 15 ta milliy bo'lmagan tillarning foizlari va aholisi soni 2020 yil oxirida Shveytsariyada istiqomat qiluvchi aholining 35,2 foizi (3 048 475 kishi) Rim-katolik cherkovi a'zolari va 23,3 foizi (2 015 816 kishi) Evangelist islohot cherkovi (100 foiz: 8 670 300 kishi) a'zolari edi.). So'nggi o'n yilliklarda hech qanday diniy jamoaga yoki boshqa diniy jamoaga mansub bo'lmagan aholi ulushi (hozirda 40 foiz atrofida) sezilarli darajada oshdi. Boshqa nasroniy konfessiyalari, boshqa dinlar yoki dinga mansub bo'lmagan odamlarning umumiy aholi sonidagi ulushi to'g'risida aniq ma'lumotlar 2000 yildagi oxirgi aholini ro'yxatga olishdan beri mavjud emas. Biroq, Federal Statistika Boshqarmasi (FSO) 15 va undan katta yoshdagi odamlarning diniy mansubligi haqida so'raladigan namunaviy so'rovlarni o'tkazadi: 2020 yildan boshlab Federal Statistika boshqarmasi so'roviga ko'ra, doimiy aholining 33,8 foizi 15 va undan kattalar rim-katolik, 21,8 foizi isloh qilingan va 30,9 foizi rasmiy jargonda diniy bo'lmaganlar deb ta'riflangan. Ularning 5,6 foizi boshqa nasroniy, 5,4 foizi esa islom diniga mansub. Yana 0,2 foizi yahudiy diniga mansub, 1,2 foizi boshqa diniy jamoalarga mansub va 1,0 foizi hech qanday bayonot bermagan. Aholining 67,7% shaharlarda istiqomat qiladi. Yirik shaharlari: Syurix, Bazel, Jeneva, Bern, Lozanna. 2020-yil 1-dekabr holatiga ko‘ra, Tsyurix 421 878 nafar aholi bilan Shveytsariyadagi eng ko‘p aholiga ega shahar, Kammersrohr esa 32 nafar aholi bilan eng kam aholi yashaydigan shahardir. Boshqa yirik shaharlar: 203,856 aholiga ega Jeneva, 173,863 nafar Bazel, 140,202 nafar Lozanna, 134,290 nafar Bern federal shahri va 114,220 nafar aholiga ega Vintertur. Aholi soni 100 000 dan kam bo'lgan eng gavjum shaharlar: 82 922 kishi bilan Lucerne, 76 213 kishi bilan Sankt-Gallen, 62 315 kishi bilan Lugano va 55 140 nafar aholi bilan Bil/Byen. Tsyurix aglomeratsiyasida 1 369 000 ga yaqin, Jeneva aglomeratsiyasida 592 100, Bazel aglomeratsiyasida 547 800, Lozanna aglomeratsiyasida 420 800 va Bern aglomeratsiyasida 418 200 kishi istiqomat qiladi. Jami aholining deyarli to'rtdan uch qismi Shveytsariyaning 49 aglomeratsiyasidan birida yashaydi. 2015-yil 1-yanvardan boshlab eng yirik siyosiy munitsipalitetga ega boʻlgan hudud Scuol munitsipaliteti (Kanton Graubünden) boʻlib, u qoʻshilish yoʻli bilan tashkil etilgan boʻlib, uning maydoni 438 kvadrat kilometr; ilgari maydoni jihatidan eng katta munitsipalitet Glarus Süd (Kanton Glarus) munitsipaliteti bo'lgan, u ham birlashish natijasida yaratilgan, 430 kvadrat kilometr. Eng kichik maydonga ega boʻlgan jamoalar Gottlieben (TG) va Rivaz (VD) boʻlib, ularning har biri 0,31 kvadrat kilometrga teng. Tarixi. Shahrida yashagan odamlarning qadimiy qarorgohlari paleolit davriga mansub. Shveysariya haqidagi birinchi yozma manbalar mil. av. 2-asrga oid. Oʻsha davrda shahrining katta qismiga gelvetlarning kelt qabilalari kelib oʻrnashgan (shahrining qadimiy nomi — Gelvetsiya shundan kelib chiqqan). 496—536 yillarda Shveysariya hududi Franklar davlati tarkibiga kirdi. 7-asrda aholini xristian diniga kiritish nihoyasiga yetdi. 10-asrda shahrining sharqiy, 1032—34 yillarda gʻarbiy qismi "Muqaddas Rim imperiyasi" tarkibiga kirdi. 13-asr oʻrtalarida Gabsburglarga qarshi boshlangan kurash natijasida Shvits, Uri, Untervalden kantonlari 1291-yil 1-avgustda oʻzaro "abadiy ittifoq" tuzib, "Muqaddas Rim imperiyasi" doirasida Shveysariya konfederatsiyasiga asos soldi, 1499-yilda esa amalda mustaqil davlatga aylandi. 1513-yil 13 kantondan iborat federatsiya sifatida toʻliq shakllandi (1798-yilgacha mavjud boʻlgan). 1648-yilgi Vestfaliya sulhiga binoan Shveysariya suveren davlat deb tan olindi. 16-asrda shahrida reformatsiya harakati tarqaldi. 18-asr oxirida shahrida sanoat va savdo birmuncha rivojlandi. 1798—1803-yillar Sh. hududida Gelvetsiya respublikasi mavjud boʻldi. 1814— 15 yilgi Vena kongressi shahrining hozirgi davrdagi chegarasiga yaqin boʻlgan chegarani belgilab berdi va uni abadiy betaraf davlat deb eʼlon qildi. 19-asrning 30—40-yillari siyosiy tuzumni demokratlashtirish va mamlakatni markazlashtirish harakati avj oldi. 1848-yilgi konstitutsiya boʻyicha Shveysariya kantonlarning uncha mustahkam boʻlmagan ittifoqidan yagona federativ davlatga aylandi. Birinchi va Ikkinchi jahon urushi yillari Shveysariya oʻz betarafligini tasdiqladi. Shveysariya hududida turli xalqaro tashkilotlar joylashgan. Shveysariya 2002-yildan BMT aʼzosi. 1991-yil 23-dekabrda Oʻzbekiston Respublikasi suverenitetini tan olgan va 1992-yil 7-mayda diplomatiya munosabatlari oʻrnatgan. Milliy bayrami — 1-avgust — Konfederatsiya tashkil etilgan kun (1291); 1899-yildan beri nishonlanadi. Asosiy siyosiy partiyalari va kasaba uyushmalari. Shveysariya demokratikxristian partiyasi, 1935-yil tashkil etilgan; Shveysariya demokratlari partiyasi; Shveysariya "koʻkatparvarlar" partiyasi, 1983-yil asos solingan; Shveysariya radikaldemokratik partiyasi, 1848-yil tuzilgan; Shveysariya sotsialdemokratik partiyasi, 1888-yil tashkil etilgan; Shveysariya liberal partiyasi, 1913-yil asos solingan; Shveysariya xalq partiyasi, 1971-yil sentabrda Shveysariya dehqon, hunarmand va byurgerlar birlashgan partiyasi (1919) hamda Shveysariya demokratik partiyasi (1944) negizida tuzilgan; Shveysariya ozodlik partiyasi, 1985-yil tashkil etilgan; Shveysariya mehnat partiyasi, 1944-yil Shveysariya KP (1921) va soʻl sotsialistlar guruhi birlashishi natijasida tuzilgan. Shveysariya kasaba uyushmalari birlashmasi, 1880-yil tashkil etilgan. II BOB.SHVETSARIYA ITISODIYOTI VA TURIZMI2.1. Shvetsariya mamlakatining iqdisodiyotiIqtisodiyoti. Shveysariya — intensiv qishloq xoʻjaligiga ega boʻlgan yuksak rivojlangan industrial mamlakat; jahondagi yirik moliya markazlaridan va kapital eksport qiluvchilardan biri. Yalpi ichki mahsulotda sanoatning ulushi 25%, qishloq xoʻjaligi niki 2,9%, qolgani xizmat ko‘rsatish sohasi bo‘lib, unda moliya va sugʻurta xizmatining ulushi 25,4% ni tashkil etadi. Sanoatida mashinasozlik va metallsozlik yetakchi tarmoq hisoblanadi. Mashinasozlik sanoati metall ishlovchi aniq stanoklar, temirpress asbobuskunalari, elektrotexnika buyumlari ishlab chiqaradi. Jahonda ishlab chiqariladigan soatning U2 qismi shahriga toʻgʻri keladi. Kimyo, farmatsevtika, toʻqimachilik, tikuvchilik, trikotaj, poyabzal, qogʻoz, poligrafiya, oziqovqat (pishloq, shokolad va konsentratlar) sanoati rivojlangan. Toshtuz va qurilish materiallari qazib olinadi. Yiliga oʻrtacha 60,4 mlrd. kVtsoat elektr energiyasi hosil qilinadi (1/2qismi GESlarda, 2/5qismi AES larda). Download 1.51 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|