Toshkent davlat sharqshunoslik instituti falsafa kafedrasi qadimgi dunyo falsafasida ontologik bilimlar

Konfusiy adolat haqida 
Yer yuzidagi adolatsizlikni tugatish uchun nima qilmok kerak? degan 
savolga Konfusiy kishilarni ahloqiy tarbiyalash yuli bilan deb javob bergan. 
Osmonga sig‘inish konfusiychilikda muhim o‘rin tutgan. Osmon muayyan 
maqsadga yunaltirilgan oliy kuch sifatida talqin etilgan. U barcha aholining 
taqdirini belgilaydi. Osmon ulug‘vor qudratga ega bo‘lgan kuch bo‘lib, aql va 
oliy adolat ramzidir. Ammo osmon hukmini yerda ijro qilishga kim loyiq? 
Osmonning yerdagi shunday “vakili” hukmdor shaxsidir. Bu hakda 
konfusiychilikning “Shu-szin” kitobida shunday deyiladi: “Osmon, odamlarga 
hayot bag‘ishlash bilan birga, ularga ehtiroslar ham beradi. Agar odamlar 
boshqaruvchisiz qolishsa, unda bosh-boshdoqliklar kelib chiqishi mumkin, 
shuning uchun osmon oliy aql egasi bo‘lgan insonni yaratdiki, lozim bo‘lgan 
vaqtda hukmron bo‘lishga qodir”. Shunday qilib, Konfusiy va uning izdoshlari 
hukmdorning hokimiyatini ilohiylashtirdilar. U nafaqat osmonning yerdagi 
“vakil”, balki insonlar dunyosi bilan ruhlar va ilohiy kuchlar o‘rtasidagi 
vositachi hamdir. 
Konfusiyda “ismlarni tuzatish” g‘oyasi 
Konfusiy “ismlarni tuzatish” (chjen min) g‘oyasini oldinga surgan edi.
Tuzatish yoki to‘g‘irlash tushunchasining mohiyati quyidagilardan iborat edi: 
har bir kishi jamiyatda o‘ziga ajratilgan muayyan joyni egallashi va shunga 
muvofiq o‘z xatti-harakatini o‘lchashi lozim, ya’ni jamiyatda o‘z “maqom”i ga 
ega bo‘lishi yo hukmdor yoki shoh, katta lavozimdagi mansabdor yoki o‘rtacha 
lavozimdagi xodim, yoki oddiy fuqaro bo‘lishi zarur. “Olijanob er, - deb 
yozgan edi u, - o‘zi bilmagan narsaga ehtiyotkorlik bilan munosabatda 
bo‘lmog‘i lozim. Agar ismlar noto‘g‘ri bo‘lsa, aytilgan so‘zlar asosli bo‘lmaydi. 
Agar aytilgan so‘zlar asosli bo‘lmasa, u vaqtda ishlar bajarilmaydi. Agar ishlar 
amalga oshmasa, rasm-rusumlar va musiqa ravnaq topmaydi. Agar rasm-
rusumlar va musiqa ravnaq topmasa, jazolash yetarli darajada qo‘llanilmaydi. 
Agar jazolash yetarli darajada qo‘llanilmasa, xalq nima qilishini bilmay qoladi”.