Toshkent davlat sharqshunoslik instituti tarjimashunoslik
Download 1.56 Mb. Pdf ko'rish
|
tarjimashunoslik
|
55
Qomusiy olim Abu Rayhon Beruniy arab, fors, sug‘diy, xorazmiy, suryoniy, yahudiy, hind va yunon tillarini bilgan, tarjima bilan ham muntazam shug‘ullangan. U Ma’mun akademiyasida amalga oshirilgan tarjimalardan foydalanish bilan birga, “o‘zi asl nusxadan tarjimalar qilar, shubhali, ishonchsiz tarjimalarni rad qilib, bevosita aslidan foydalanar yoki o‘zi ularni yangidan tarjima qilardi. “Hindiston” kitobini ko‘zdan kechirganda, uning bir necha joylarida “shu faslda tarjimon ba’zi so‘zni qorishtirib yuborgan” yoki “ana shu aytilgan so‘zlar fikr yurgizmay turib, taxminan qilingan tarjimalarning va bilmasdan turli fikrlarni bir-biriga qorishtirish natijasidir” kabi tanqidiy mulohazalarni uchratamiz. “Ramayana” asari tarjimasi munosabati bilan diniy mutaassiblikning tarjimachilik ishiga, umuman fan rivojiga salbiy ta’sir o‘tkazayotganligini tanqid qiladi 25 . Ulamolar oxiri “S” bilan tugallanadigan yunon va rim olimlarining nomlaridan o‘lguday nafratlanadilar, natijada har turli ta’qiblardan qutulish maqsadida mutarjimlar ularning nomlarini arabiylashtirishga majbur bo‘ladilar – yunoncha “Katigoriyas”, “Analitikus”, “Aristotelus” kabi so‘zlarning “Al-maqolut”, “Al-qiyos va burhon”, “Arastu” bo‘lib ketishining sababi shunda, deydi 26 .
Jumladan: “Tarjimalarda iboralarda ixtilof bo‘lmay iloj yo‘q”. “Agar (tarjimalarimizda) ishlatgan so‘zlarimiz odatda ishlatiladiganga to‘g‘ri kelmasa, ma’nolariga e’tibor berilsin, chunki maqsad ma’nolarni bildirishdir”. “Ba’zi so‘zlar borki, u bir din va bir tilda bema’ni bo‘lsa ham, boshqa bir din va boshqa bir tilda bema’ni bo‘lmaydi” 27 .
Uzro”, “Xingbut va Surxbut” dostonlari, “Veda” va “Mahobxorat” kabi hind eposlari, forsiy xalqlar ijodidan esa “Qosim us-surur va Ayn ul-hayot”, “Hurmuzdyor va Mehryob”, “Bomiyonning ikki sanami”, “Dodmoh va Kiromiduxt”, “Nilufar”, “Dabistiy bilan Borbahokor hikoyasi” kabi asarlarni arab tiliga o‘girgan. 1340 yilda buyuk ozarbayjon shoiri Nizomiy Ganjaviyning “Xisrav va Shirin” dostonini o‘zbek tiliga o‘girgan Qutb Xorazmiy o‘z tarjimasi haqida, jumladan shunday deydi: Nizomiy nazmi yanglig‘ tuz so‘zungni, Anin bilgut xoningg‘a bu o‘zungni… Qozontek qaynab-ush savdo pishirdum, Nizomiy bolidin halvo pishurdum. Hiloliyning “Shoh va gado” dostoni tarjimasiga ilova qilgan “Bu qissa tarjimasining boisi” degan bobda Ogahiy asarni asl nusxadan chekinmay, unga mos tarjima qilishga uringanligini qayd etadi: Har na so‘zdin qilibdurur tahrir, Bayt-barbayt ayladim taqdir. Barcha so‘zkim, dedim, oning so‘zidur. Man demaykim, degan oning o‘zidur. Go‘iyo men aning tilidurmen, Tutg‘ali xomani alidurmen. Tarjima nazariyasining ahamiyati shundaki, turli yo‘nalishda ijod qiladigan tarjimonlarning o‘zboshimchaliklariga chek qo‘yib, ularga badiiy tarjimaning amaliyotda sinovdan o‘tgan maqbul yo‘llarini ko‘rsatadi. Tarjimaga qanday yondashish, tarjima jarayonida qanday usullardan foydalanish, u yoki bu muammoni hal qilishda qanday yo‘l tutishni o‘rgatadi. Ko‘p asrlik tarjima tarixi yutuq va qusurlarini tahlil qilish asosida muayyan prinsip va qoidalarni ishlab chiqqan tarjimashunoslik fani har qanday tarjimonga umumiy yo‘l-yo‘riq berishga yo‘naltirilgan. Ana shu umumiy qonun-qoidalardan kelib chiqqan holda, har bir tarjimon konkret asar tarjimasida yuzaga kelgan o‘ziga xos muammolarni o‘zi individual ravishda hal qiladi. Tarjimashunoslik fanining tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat: 1. Tarjima tarixi 2. Tarjima nazariyasi 3. Tarjima tanqidi Download 1.56 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|