Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti sharq mamlakatlari iqtisodiyoti, siyosati va turizm fakulteti

II. bob. 2-Bob. Turkiya va Saudiya Arabistoni siyosiy va savdo-iqtisodiy munosabatlarining bugungi holati
2.1 Turkiya va Saudiya Arabistoni o‘rtasidagi siyosiy va savdo iqtisodiy munosabatlar
Turkiya va Saudiya Arabistoni o‘rtasidagi munosabatlar 1932 yilda, yangi Saudiya Arabistoni Qirolligi tuzilgandan keyin boshlangan. O‘zaro munosabatlarning birinchi bosqichida Saudiya Arabistoni va Turkiya o‘rtasida samimiy munosabatlar mavjud edi, chunki Turkiya yetakchisi Mustafo Kamol Otaturk Turkiyani xavfsiz va xalqaro hamjamiyat bilan do‘stona saqlashdan manfaatdor bo‘lib, diniy ixtiloflardan qochishga harakat qilgan. Turkiya ham, Saudiya Arabistoni ham Ikkinchi jahon urushiga qo‘shilmadi va betaraflikni saqlab qoldi. 1950-yillarda, Sovuq urush davrida Turkiya antikommunistik harbiy ittifoq bo‘lgan qisqa muddatli Bag'dod paktiga qo‘shildi, Saudiya Arabistoni esa xuddi shunday antikommunistik pozitsiyaga ega bo‘lishiga qaramay, ishtirok etishdan bosh tortdi va shartnomani samarali emasligi uchun tanqid qildi. Sovet Ittifoqi. 1979-yilda Eron inqilobi va undan keyingi Eron-Iroq urushi bilan Turkiya ham, Saudiya Arabistoni ham Saddam Husayn Iroqining asosiy tarafdorlari boʻldi, biroq Turkiya Iroqni jimgina qoʻllab-quvvatladi va Eronni boshqarayotgan shia ruhoniylariga betaraf boʻlishiga qaramay, shubha bilan qaradi. Saudiya Arabistoni ochiqdan-ochiq Iroqni o‘ldiradigan qurollar va moliya bilan qo‘llab-quvvatladi. 1979 yil aprel oyida Saudiya Arabistoni Turkiyaning davom etayotgan iqtisodiy va moliyaviy inqirozni yengib chiqishga urinishlariga yordam berish uchun unga moliyaviy yordam (250 million dollar) taqdim etdi. ²⁰1991 yilda Fors ko‘rfazi urushi boshlanishi bilan Turkiya va Saudiya Arabistoni AQShni Iroqqa qarshi qo‘llab-quvvatladi, Turkiya koalitsiyada ishtirok etmagan bo‘lsa-da, Anqara koalitsiyaga yordam berish uchun havo maydonini ochdi, Saudiya Arabistoni esa koalitsiyaning bir qismi edi.²¹ Shuningdek, 1990-yillarda Turkiya va Saudiya Arabistoni Checheniston Respublikasi Ichkeriyaga Rossiyaga nisbatan xayrixohlik bilan qarashgan, ammo uni tan olishmagan. Turkiya va Saudiya Arabistoni dastlab “Arab bahori” boshlanganda ittifoqqa kirishdi, bunga asosan Suriyadagi fuqarolar urushi sabab boʻldi, chunki Anqara va Ar-Riyod Bashar al-Assadga ochiqdan-ochiq qarshilik koʻrsatgan va shu tariqa Saudiya Arabistoni va Turkiya mojaroda Asadga qarshi turli kuchlarni moliyalashtirgan. Suriya diktatorini quvib chiqarish umidida. Biroq Turkiya Saudiya Arabistoni qarshi bo‘lgan Musulmon Birodarlar (MB)ni ham qo‘llab-quvvatladi va bu Ar-Riyodda bezovtalik uyg‘otdi. 2013-yilda Misrda toʻntarish sodir boʻldi, MB aʼzosi va Misrning oʻsha paytdagi prezidenti Muhammad Mursiy Saudiya Arabistoni tarafdori Abdel Fattoh as-Sisiy tomonidan majburan chetlashtirilgach, Turkiya bu harakatni qoralagan edi, ammo bu Anqara oʻrtasidagi kelishmovchilikning birinchi belgisi edi. 2014-yil oktabr oyida Saudiya Arabistoni Turkiyaning MB boʻyicha pozitsiyasiga qarshi chiqqanligi sababli Turkiyaning Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashiga nodoimiy aʼzo boʻlish taklifiga qarshi muvaffaqiyatli kampaniya olib bordi. Anqara ham, Ar-Riyod ham Saddam Iroqiga do‘stona munosabatda bo‘lmagan. 2003 yilda esa Turkiya ham, Saudiya Arabistoni ham Iroqqa bostirib kirishga ochiqchasiga qarshi chiqdi.