Toshkent davlat texnika universiteti «neft va gaz konlarini ishga tushirish va ulardan foydalanish» kafedrasi «neft va gaz qazib olish texnika va texnologiyasi»

27.2.Qatlamlarni ishlatish obyektlariga oqilona birlashtirish
Neft konini oqilona ishlatishni loyihalashtirish bir qator tarkibiy qismni o‘z ichiga oladi; ular jumlasiga ishlatish obektlariniratsional ajratish yoki neft qatlamlarini ishlatish obektiga ratsional ishlatishajratish kiradi.
Ko‘pincha neft konining ko‘p qatlamliligi qo‘shimcha qiyinchilik tug‘diradigan yetishmovchiligi hisoblanib, bu qo‘shimcha yo‘qotishlarga olib keladi. Bu holat burg‘ilovchilar, ta’mirlovchilar va ishlatuvchilarning yuqori malakaga emasligidan va ishni yomon tashkillashtirishidan yuz beradi.
Shunga qaramasdan ko‘p qatlamlilik juda yaxshi manfatli ham bo‘lishi mumkin. Agar neft qatlamlari uzuk va maxsuldorligi ayrim hududlari bo‘yicha bir xil bo‘lmagan kichik va ultrakichik maxsuldorlikka ega bo‘lsa(taxminlarga tayaniladigan holatda), u holda bu qatlamlarni alohida ishlatish iqtisodiy jixatdan oqilona bo‘lmaydi; shuning uchun bularni ishga tushirishga ruxsat berilmaydi. Agar bunda qatlamlar bir nechata bo‘lsa, ularni bitta umumiy obektga birlashtirish mumkin; bunday qatlamlarni ishlatish bilan jami qatlamlarning maxsuldorligini ko‘tarish mumkin, bu bilan yutuqqa bo‘layotgan taxlikadan qutilish mumkin. Bunday ko‘p qatlamli konlarni sanoat miqiyosida ishlatish iqtisodiy jihatdan oqilona hisoblanadi. Ko‘p qatlamli konlarda vertikal quduqlarni burg‘ilash va ishlatish, bir qatlamli vertikal quduqlardan murakkab, gorizontal quduqlardan oson hisoblanadi.
Bir biriga yaqin chuqurlikda yotgan 3-5 neft qatlami, ularda neftning gaz bilan to‘yinish bosimi ham yaqin bo‘lsa, ko‘p qatlamli vertikal quduqning debiti bir qatlamli vertikal quduqning debitidan 3-5 marta yuqori bo‘ladi.Bir qatlamli gorizontal quduqning debiti bir qatlamli vertikal quduqning debitidan 2-3 marta yuqori bo‘ladi. Garizontal quduqning debitining 4-5 marta emas 2-3 marta ortishi shunday izohlanadiki, bunda oddiy neft qatlami monalit hisoblanmaydi, uning umumiy qalinligi yetarli va samaraliq qalinligi katta bo‘ladi(1,5-2 marta va hatto 3-4 marta katta); Bunday qatlamlarda gorizontal quduqlar barcha qatlamchalarni ishlatish maqsadida diognal-gorizontal qilib qaziladi. Gorizontal quduq oddiy holatda qazib qo‘yilsa qolgan qatlamchalar ishlanmaydi va maxsuldorlik pasayib ketadi.
Shuni aytib o‘tishimiz lozimki, yuqoridagi holatni tushingan holatda uzunligi 10-20 metr gorizontal stvolli quduq-archalardan foydalansa barcha neft qatlamchalari birgalikda muammosiz ishlatiladi. Ko‘p qatlamchali konlarda bunday quduqning boshlang‘ich debiti diognal-gorizontal quduqlardan yomon bo‘lmaydi. Bu kabi quduqlarni boshqarish va nazorat qilish oson, shu bilan birgalikda qatlamning neft beraoluvchanligi va debiti yaxshi bo‘ladi.
Shunday qilib ko‘p qatlamchali neft qatlamlari juda yaxshi samaraga ega bo‘ladi; ko‘p qatlamli vertikal quduq debiti bir qatlamli gorizontal quduq debitidan samarali, quduqlarni boshqarish va nazorat qilish oson, qatlamning neft beraoluvchanligi va debiti yaxshi bo‘ladi.
Endi bir necha neft qatlamlarini bitta umumiy ishlatish obektiga birlashtirish muammolarini formulalar orqali ko‘rib chiqamiz va bu formulalar orqali hisoblaymiz.
Bunda doimiy qo‘llanilib kelinadigan ratsionallikning texnologik kiriteriylarini qo‘llaymiz va bunday kiriteriylar quyidagilardir: shunday harakat(texnik tadbir) ratsional hisoblanadiki, unda qatlamning tasdiqlangan neft beraoluvchanligiga erishiladi, bitta loyihaviy quduqqa to‘g‘ri keladigan o‘rtacha (maksimal yoki amplitudali emas aynan o‘rtacha debiti) neft debiti ortadi. Loyihaviy hisoblarda bitta loyihaviy quduqqa sarflanadigan kapital xarajatlar normatividan foydalaniladi. Shunday ekan bitta loyihaviy quduqning o‘rtacha debitini ortishi taxminan qilingan kapital xarajatlar bo‘yicha o‘rtacha quduq debitining ortishiga to‘g‘ri keladi. Bu texnologik kriteriy loyihaviy setkada oluvchi va haydovchi quduqlar nisbatini ratsional tanlashda qo‘llanilgan.
Ratsionallik kriteryasi

Loyihaviy quduq o‘rtacha debiti – alohida neft qatlami bo‘yicha loyihaviy quduqning ko‘rilayotgan qatlamlar bo‘yicha olingan o‘rtacha amplitudali(boshlang‘ich maksima) neft debiti bilan ifodalanadi; n-bitta ishlatish obektiga birlashtirilgan ko‘rilayotgan neft qatlamlari soni; (1-Ă_ўр) – hisoblangan jami suyuqlik olishdagi o‘rtacha neft ulishi;

–loyihaviy quduqlarning alohida quduqlar bo‘yicha amplitudali neft debiti berilgan doimiy orqali aniqlanadi. U anqlangan bo‘ladi (neft qatlami parametrlari, qazib oluvchi va haydovchi quduqlar ratsional joylashtirish sxemasi va ularning ratsional nisbati, ulardagi quduq tubi bosimining rayional yoki chegaraviy miqdori aniqlangan bo‘ladi), yoki bir vaqtda aniqlanadi.
n kattalik ko‘rib chiqilayotgan kon yoki uning alohida maydoni bo‘yicha neft qatlamlari umumiy soniga teng yoki undan kam bo‘ladi.
К_з-harakatlanuvchi neft zaxirasidan foydalanish koeffitsiyentining 0,7-0,9 oraliqdagi hisobiy jami olingan suyuqlik tarkibidagi neft ulishi quyidagi formula orqali aniqlanadi.

Bu yerda α=(1,25⋅K₃)⁴ doimiy koeffitsiyent; К₃ – К_nb- neft beraoluvchanlikning berilgan qiymatidagi kattalik hisoblanib, unda К₃ –harakatlanuvchan neft zaxirasidan foydalanish koeffitsiyenti Knb dan hosil bo‘luvchi ko‘paytmadir.

1. 
   Birlashtirilgan barcha qatlamlarni doimiy birgalikda ishlatilmasa ham bo‘ladi degan shart qabul qilingan. Suvlangan o‘tkazuvchanligi boshqa qatlamlarda yaxshiroq qatlamlarni, teskari tasirini kamaytirish maqsadida to‘xtatish ham mumkin. Bu faqat bitta quduqda amalga oshirilmaydi barcha quduqlar to‘ri bo‘yicha ko‘rib chiqiladi va neft konini ishlatish loyihasida ham o‘z aksini topishi shart. Bunda hollarda ishlatuvchi tizmlar diametrini kapital xarajatlar katta bo‘lib ketishiga qaramasda 6-7 dyuym qilib olinadi. Bu bilan tubdan tamirlash imkoniyatlari va samarasi ortadi, quduqning xizmat davri uzaytiriladi va neft beraoluvchanligi yaxshilanadi. Suvlangan neft qatlamini samarali ajratish uchun maxsus plastik qoplamalarda foydalaniladi. Plastik qoplamalar bilan ajratida quduq devori diametri kichraymaydi va shuning uchun bunda qoplamani birecha bor qayta ishlatilsa ham bo‘ladi.
   
2. 
   Bitta suvlangan qatlamni plastik qoplama bilan ajratish uchun ketadigan xarajat quduqni qurish va jixozlashga ketadigan xarajatning10% ni tashkil qiladi.
   
3. 
   Ko‘p qatlamli vertikal quduqlarni ishlatish vaqtida, uning ishini, suyuqlik debitini, neft debitini, quduq tubi va qatlam bosimini doimiy nazorat qilish tavsiya qilinadi.
   
4. 
   Endi ko‘p qatlamli neft konlarini ishlatishda uchraydigan boshqa holatlarni ko‘rib chiqamiz.
   
5. 
   Oddiy neft qatlami maxsuldorligi va uzuk-uzukligi bo‘yicha ayrim zonalarida bir xil emasligi kuzatiladi. Ayrim zonalarining maxsuldorligi hatto-ki nolga teng bo‘ladi. Bunday zonani ulushini wbilan belgilaymiz va uzuk-uzukligi deb nomlaymiz. Bundan tashqari neft qatlamida maxsuldorligi past zonalari ham uchraydi va buni vertika bir qatlamli quduqlar bilan ishlatish iqtisodi tomondan o‘zini oqlamaydi. Bunda zonaning ulishini w_⋆ bilan belgilaymiz.