juda serqirra. Tabiiyki, olimlar ko’z o’ngida fan madaniyatning muhim
hodisalaridan biri sifatida, jamiyatning ijtimoiy taraqqiyotni
ta’minlaydigan va har tomonlama qo'llab-qicwatlashga loyiq bolgan
noyob boyligi sifatida namoyon bo’ladi. Ammo fan haqida undan uzoq
bo'lgan odamlarning fikri qanday? Ommaviy ongda fan qanday shaklshamoyil kasb etadi, o‘z-o‘zidan ravshanki, oddiy xalqning fan
haqidagi tushunchasi olimlarning tasavvurlari bilan qay jihatdandir
muvofiq kelishi, qay jihatdandir esa undan sezilarli darajada farq qilishi
mumkin. Ammo bu obraz madaniyat mentaliteti bilan muvofiq keladi va
shu nuqtai nazardan ulkan rol o‘ynaydi.
Qadim zamonlarda fan donishmand-faylasuflarning aqliy
mashg‘uloti («intellektual o’yini») sifatida keng ommaga begona
bo'lgan. Jamiyat a’zolarining aksariyati bu «o‘yin»ning mazmun va
mohiyatini tushunish, boz ustiga unda ishtirok etish uchun yetarli
savodga ega bo‘lmagan. Olimlar o‘rgangan muammolar xalqning
bevosita amaliy ehtiyojlaridan ancha yiroq bo‘lgan. Shuning uchun
bo‘lsa kerak,aholi qityi tabaqalarining madaniyatida «kitobiy» fan
Yangi davrgacha «oqsuyaklar ermagi» sifatida tushunilgan. Ammo
o’rta asrlar jamiyatining ko’pgina vakillari hatto о ‘qishni ham
bilmagan oliy aristokratiyasi davrasida ham fanga past nazar bilan
qaralgan.
Ma’rifat davri fan obrazini yangi bo‘yoqlar bilan boyitadi.
Savodxonlikning keng tarqalishi bilan ilmiy muammolar haqidagi tasavvurlar ham kengayadi, fanning amaliyotga yaqinlashishi esa keng omma
ko'z о‘ngida obro’si oshishiga ko’maklashadi. Ma’rifatchilarning
ma’naviy yo‘lboshchilari XVIII-X1X asrlar Yevropa madaniyatida fan
jamiyat hayotini yaxshilashga qodir bo'lgan kuch, taraqqiyot omili
sifatida tushunila boshlashiga erishish yo’lida ko’pzdhmat chekadilar.
Fanning oliy vazifasi haqidagi g'oya kundalik muomaladan o'rin oladi.
Fan yutuqlaridan hayratlanish, ilmiy kashfiyotlar bilan qiziqish rasm
bo’ladi. «Ilmiylik» o’ziga xos sifat belgisiga aylanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
