Toshkent davlat yuridik instituti oblakulov d. O. Mustanov I. A
Xalqaro terrorizmga qarshi kurashda xalqaro ham-
Download 0.68 Mb. Pdf ko'rish
|
18.Xalqaro jinoyat huquqi
|
Xalqaro terrorizmga qarshi kurashda xalqaro ham-
korlik Terrorizm atamasi lotincha terror so zidan olingan bo - lib, qo rqinch tug dirish, vahima, dahshat ma nosini anglatadi 1 . Xalqaro terrorizm xalqaro miqyosdagi ijtimoiy xavfli qilmishlar yig indisi bo lib, davlatlarning xalqaro va milliy xavfsizligiga tajovuz qilib, odamlarning asossiz ravishda o lishiga, davlatlar va uning vakillarining normal dimlomatik munosabatlarni amal- ga oshirish faoliyatiga hamda davlatlar o rtasidagi transport alo- qalariga jiddiy putur yetkazadi. Quyidagi hollarda terrorizm xalqaro jinoyat deb kvalifikatsiya qilinadi: a) agar terrorchilar ham, jabrlanuvchilar ham bitta davlat- ning fuqarolari bo lib, terrorchilik harakati shu davlat hududi- dan tashqarida sodir etilgan bo lsa; b) agar terrorchilik akti fuqarolari xalqaro himoyadan foyda- lanadigan davlatlarga qarshi qaratilgan bo lsa; c) terrorchilik harakatiga bir davlat hududida tayyorgarlik ko rilib, boshqa davlat hududida amalga oshirilsa; d) terroristik akt bir davlat hududida sodir etilib, terrorist- lar boshqa davlat hududida yashirinsa va ularni javobgarlikka tortish uchun topshirish zarurati kelib chiqsa 2 . 1 Huquqshunoslikka oid o zlashma terminlar. Tuzuvchilar: H. Bektemirov, H. Xol- medov, S. Sodiqov. T.: Adolat, 1999. 59-bet. 2 Xalqaro terrorizm jinoyati bo yicha jismoniy shaxslarning jinoiy javobgarligi (ilmiy-amaliy qo llanma). Nashr uchun mas ul: yuridik fanlari doktori, professor Q.Z. Alimov. T.: 2007. 9-bet. 71 Terrorchilik deganda, terrorizmni amalga oshirish uchun ketgan vaqt, muayyan hududda amalga oshirilishi va juda ko p insonlarga qarshi qaratilganligi kabi jihatlarga ega jinoiy hara- katlar tushuniladi 1 . Terrorizmga qarshi kurashish bo yicha halqaro miqyosda quyidagi hujjatlar qabul qilingan. - 1937-yilgi 24 davlat vakillari tomonidan imzolangan Terrorizmning oldini olish va uni tugatish to risida gi Kon- vensiya, Terrorchilar va boshqa jinoyatchilarni sud qilish uchun xalqaro jinoyat palatasi to risida gi Konvensiya. - Havo kemalari bortida sodir etiladigan jinoyatlar va boshqa ayrim aktlar to risida gi 1963-yilgi Konvensiya (O zbekiston Respublikasi mazkur Konvensiyaga O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1995-yil 6-maydagi 32 I-sonli Qaroriga muvo- fiq qo shilgan); - Havo kemalarini qonunga xilof tarzda bosib olinishiga qarshi kurash to risida gi 1970-yil 16-dekabrdagi Konvensiya (O zbekiston Respublikasi mazkur Konvensiyaga O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1993-yil 29-dekabrdagi 1016 XII-sonli Qaroriga muvofiq qo shilgan); - Fuqaro aviatsiyasi xavfsizligiga qarshi qaratilgan g ayri- qonuniy aktlarga qarshi kurash to risida gi 1971-yilgi Kon- vensiya (O zbekiston Respublikasi mazkur Konvensiyaga O zbe- kiston Respublikasi Oliy Majlisining 1993-yil 29-dekabrdagi 1016 XII-sonli Qaroriga muvofiq qo shilgan); - 1973-yilda qabul qilingan Xalqaro himoyadan foydala- nuvchi shaxslarga qarshi, shu jumladan, diplomatiya agentlari- ga qarshi jinoyatlarning oldini olish va bunday jinoyatlar uchun jazolash to risida gi Konvensiya (O zbekiston Respublikasi mazkur Konvensiyaga O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1997-yil 26-dekabrdagi 553 I-sonli Qaroriga muvofiq qo shilgan); 1 Qarang: Àíòîíÿí Þ.Ì. Òåððîðèçì: êðèìèíîëîãè÷åñêîå è óãîëîâíî-ïðàâîâîå èññëåäîâàíèå. Ì.: 1998. Ñ. 11. 72 - 1979-yilda qabul qilingan Odamlarni garovga olishga qarshi kurash to risida gi Konvensiya (O zbekiston Respub- likasi mazkur Konvensiyaga O zbekiston Respublikasi Oliy Maj- lisining 1997-yil 26-dekabrdagi 554 I-sonli Qaroriga muvofiq qo shilgan); - 1980-yili qabul qilingan Yadroviy materiallarni jisman himoya qilish to risida gi Konvensiya (O zbekiston Respubli- kasi mazkur Konvensiyaga O zbekiston Respublikasi Oliy Majli- sining 1997-yil 26-dekabrdagi 556 I-sonli Qaroriga muvofiq qo - shilgan); - 1988-yilda qabul qilingan Dengiz kemalarining xavfsizli- giga tahdid soluvchi g ayriqonuniy aktlarga qarshi kurash to - risida gi Konvensiya (O zbekiston Respublikasi mazkur Kon- vensiyaga O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2000-yil 31-avgustdagi 132 II-sonli Qaroriga muvofiq qo shilgan); - 1991-yilgi Tinchlik va insoniyatning xavfsizligiga qarshi jinoyatlar kodeksi loyihasi; - 1991-yilgi Plastik portlovchi moddalarni topa olish maq- sadida ularni markirovka qilish to risida gi Konvensiya; - 1994-yilda qabul qilingan Xalqaro terrorizmni bartaraf qilish choralari to risida gi BMT Deklaratsiyasi; - 1993-yilgi Kimyoviy qurolni ishlab chiqish, ishlab chiqa- rish va qo llashni taqiqlash hamda uni yo q qilish haqida gi Konvensiya (O zbekiston Respublikasi mazkur Konvensiyaga zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1996-yil 26-apreldagi 236 I-sonli Qaroriga muvofiq qo shilgan); - 1996-yilgi BMTning Jinoyatchilik va ijtimoiy xavfsizlik to risida gi Deklaratsiyasi; - 1997-yilgi Terrorizmga qarshi kurash to risida gi Xalqaro Konvensiya; - 1997-yil 15-iyuldagi Bombali terrorizmga qarshi kurash to risida gi Xalqaro Konvensiya (O zbekiston Respublikasi maz- kur Konvensiyaga O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1998-yil 29-avgustdagi 684 I-sonli Qaroriga muvofiq qo shilgan); 73 - Terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurash to risida gi Xalqaro Konvensiya (O zbekiston Respublikasi mazkur Konven- siyaga O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2001-yil 12-may- dagi 225 II-sonli Qaroriga muvofiq qo shilgan); - Yadroviy terrorizm aktlariga qarshi kurash to risi- da gi Xalqaro Konvensiya (O zbekiston Respublikasi mazkur Konvensiyani O zbekiston Respublikasining 2008-yil 9-apreldagi RQ 146-sonli Qonuniga muvofiq ratifikatsiya qilgan); - Terrorizmni yo q qilish haqida gi Yevropa Konvensiyasi (Strasburg, 1977-yil 27-yanvar); - MDH davlatlari ishtirokchilarining Terrorizmga qarshi kurashish bo yicha hamkorligi haqida gi shartnomasi (Minsk, 1999-yil 4-iyul); - 1999-yil 9-dekabrdagi Terrorizm, separatizm va ekstre- mizmga qarshi kurash to risida gi Shanxay Konvensiyasi (O zbekiston Respublikasi mazkur Konvensiyaga O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2001-yil 30-avgustdagi 274 II-sonli Qaroriga muvofiq qo shilgan); - 2001-yil 15-iyundagi Terrorizm, separatizm va ekstremizm- ga qarshi kurash to risidagi Shanxay Konvensiyasiga o zgar- tirish kiritish haqidagi Bayonnoma (O zbekiston Respublikasi mazkur Konvensiyaga O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi- ning 2003-yil 12-dekabrdagi 573 II-sonli qaroriga muvofiq qo - shilgan); - 2008-yil 16-maydagi Terrorizm bilan kurashish maqsa- dida o zaro hamkorlik va ushlab berish haqida gi Konvensiya; - 2009-yil 16-iyundagi ShHTning Terrorizmga qarshi kura- shish to risida gi Konvensiyasi; - 2010-yil 10-sentabrdagi Xalqaro fuqaro aviatsiyasiga nisbatan noqonuniy harakatlarga qarshi kurashish to risida gi Konvensiya; Shuningdek, Yevropa Ittifoqi tomonidan quyidagi hujjatlar qabul qilingan: - 1999-yil 19-noyabrdagi Yevropa xavfsizlik Xartiyasi; 74 - 2005-yil 16-maydagi Varshavada Yevropa Ittifoqining Terrorizmdan ogohlantirish to risida gi Konvensiyasi; - 2005-yil 16-maydagi Yevropa Ittifoqining Terrorizmni moliyalashtirish va jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni aniq- lash, olib qo yish va musodara qilish to risida gi Konvensiya; Xalqaro miqyosda terrorizm atamasiga to xtaladigan bo l- sak, u yuridik atama sifatida izoh talab qiladi. Zero, terro- rizm ga yuridik atama sifatida yakdil ta rif berilmagan. Chu- nonchi, AQShlik mutaxasislar T. Arnold va M. Kennedi Ter- rorizm tushunchasiga ta rif berib bo lmaydi 1 degan edilar. Shu- ningdek, g arb olimlaridan E. Arechaga Terrorizm umumiy jihatdan qaraganda, jinoiy qilmishlardan biri hisoblanadi. Chun- ki bunday jinoiy qilmishni jamiyatda sarosima, tartibsizlik kel- tirib chiqarish, terror qilish, jamoat tartibini izdan chiqarish, ijtimoiy kuchlar tomonidan terrorga qarshi bo ladigan harakatni bo ib qo yish hamda jamiyatda kulfat va azob-uqubatlarni kuchaytirish maqsadida ataylab sodir etiladigan harakatlar sifa- tida ta riflash kerak 2 , deya mazkur qilmishning o ta ijtimoiy xavfli ekanini ifodalovchi qator subyektiv belgilarni sanab ber- gan. Rus olimlari, masalan, I.V. Dall o zining yuridik izohli lug atida Terrorizm maqsadi o ldirish, zo rlik ishlatish bilan qo rqitish bo lgan harakatdir 3 , deb ta kidlagan edi. Ko p olim- lar terrorizmni xalqaro jinoyat deb e tirof etadilar. Hozirgi kunda huquqshunos olimlar oldida xalqaro terrorizmning ilmiy-siyosiy tavsiflarini, unga berilgan turli-tuman ta riflarni tahlil qilish bilan birgalikda mazkur jinoyatning yuzaga kelish sabablarini, mohiyatini, jinoyat huquqi nuqtai nazaridan ochib berish masalasi yotibdi. Zero, hozirgi kunda terrorizmning xalq- aro ko rinish tusini olib, ijtimoiy xavfi yanada oshayotgani ko rinib turibdi. 1 Brece Houfman (Bryus Xoffman). Inside Terrorism (Ichki terrorizm). Ñolumbia University Press , 1998. P. 209. 2 Ëÿõîâ Å.Ã. Òåððîðèçì è ìåæãîñóäàðñòâåííûå îòíîøåíèÿ. Ì.: Ìåæäóíàðîä- íîå îòíîøåíèÿ, 1991. Ñ. 13. 3 O sha joyda. 75 Ushbu tushuncha O zbekiston Respublikasining Terrorizmga qarshi kurash to risida gi Qonunida berilgan bo lib, Qonunning 3-moddasida: Terrorizm siyosiy, diniy, mafkuraviy va boshqa maqsadlarga erishish uchun shaxsning hayoti, sog lig iga xavf tug diruvchi, mol-mulk va boshqa moddiy obyektlarning yo q qilinishi (shikastlantirilishi) xavfini keltirib chiqaruvchi hamda davlatni, xalqaro tashkilotni, jismoniy yoki yuridik shaxsni biror- bir harakatlar sodir etishga yoki sodir etishdan tiyilishga majbur qilishga, xalqaro munosabatlarni murakkablashtirishga, davlatning suverenitetini, hududiy yaxlitligini buzishga, xavfsizligiga putur yetkazishga, qurolli mojarolar chiqarishni ko zlab ig vogarliklar qi- lishga, aholini qo rqitishga, ijtimoiy-siyosiy vaziyatni beqarorlash- tirishga qaratilgan, O zbekiston Respublikasining Jinoyat kodek- sida javobgarlik nazarda tutilgan zo rlik, zo rlik ishlatish bilan qo rqitish yoki boshqa jinoiy qilmishlar , deyiladi. Ko p holatlarda terrorizm bilan bir doirada ishlatiluvchi diniy ekstremizm nima? 1999-yil 9-dekabrda Shanxay ham- korlik tashkiloti tomonidan qabul qilingan Terrorizm, separa- tizm va ekstremizmga qarshi kurash to risida gi Konvensiya- ning 2-moddasida: Ekstremizm hokimyatni zo rlik bilan egal- lab olish yoki zo rlik bilan ushlab turishga, shuningdek davlat- ning konstitutsiyaviy tizimini zo rlik bilan o zgartirishga qara- tilgan qandaydir qilmish, shuningdek jamoat xavfsizligiga zo r- lik bilan tajovuz qilish, jumladan mazkur maqsadlarda g ayri- qonuniy qurolli tuzilmalarni tashkil etish yoxud ularda ishtirok etish , deya sharhlangan edi. Shuningdek, yana bir jinoiy atama separatizm davlatning hududiy yaxlitligini buzishga, jumladan, hududining bir qismini undan ajratishga yoki davlatni tarqatishga (dezintegratsiya qi- lishga) qaratilgan, zo rlik ishlatish orqali sodir etiladigan qan- daydir qilmish, shuningdek shunday qilmishni rejalashtirish va tayyorlash, uning sodir etilishiga ko maklashish, bunga undash 1 deya o zining yuridik izohini topgan. 1 Mazkur Konvensiyani O zbekiston Respublikasi O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi- ning 2001-yil 30-avgustdagi 274 II-sonli Qaroriga asosan ratifikatsiya qilgan.// O zbe- kiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2001-yil, 9 10-son, 185-modda. 76 Xalqaro terrorizm jinoyatining asosiy obyektlari xalqaro xavf- sizlik, insoniyat xavfsizligi hamda davlatlarning ijtimoiy xavfsiz- ligini ta minlaydigan ijtimoiy munosabatlardir. Uning qo shimcha obyekti odamlarning hayoti, sog lig i, moddiy yoki boshqa man- faatlarini ta minlaydigan ijtimoiy munosabatlar hisoblanadi. Motivlari esa, turlicha bo lishi mumkin: qasos, qasd, dav- latda olib borilayotgan siyosatni g oyaviy qabul qilmaslik va boshqalar 1 . Obyektiv tomondan, odatda, terrorizm aniq bir siyosiy (jamoat) arbob yoki bir necha odamlar hayotiga qarshi qara- tilgan zo rlik ishlatish yoki uni qo llash taktikasidan iborat harakatlardir. Zo rlik ishlatish ko pincha tanaga og ir tan jarohatlari yetkazish va o ldarishgacha bo lgan jismoniy ta sirlardan tarkib topadi. U ruhiy ta sirdan ham, turli ashyolarni undirishdan ham iborat bo lishi mumkin, bu ayniqsa, terroristik harakatlar biror shaxsning hayoti uchun pul talab qilish kabi holatlar uchun xarakterlidir 2 . Professor X.T. Odilqoriyev hamda B.E. Ochilov xalqaro ter- rorizm quyidagi shakllarini ko rsatadi. I. Zamonaviy terrorizm. II. An anaviy terrorizm 3 . Jahonda ro y berayotgan terrorizm xurujlari mamlakatimiz va boshqa davlatlar xavfsizligiga ham xavf solmoqda. Preziden- timiz BMT Bosh Assambleyasining 48-sessiyasidagi ma ruza- sida Download 0.68 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|