Toshkent davlat yuridik universiteti fuqarolik protsessual va iqtisodiy protsessual huquqi kafedrasi
Download 0.72 Mb. Pdf ko'rish
|
BMI. G\'ulomjonovS1
- Bu sahifa navigatsiya:
- BITIRUV MALAKAVIY ISHI Ilmiy rahbar:”Fuqarolik protsessual va iqtisodiy protsessual huquqi” kafedrasi o’qituvchisi, yu.f.n.prof. Z.N.Esanova
- KIRISH Bitiruv malakaviy ishi mavzusining dolzarbligi
|
1 O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI ADLIYA VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT YURIDIK UNIVERSITETI FUQAROLIK PROTSESSUAL VA IQTISODIY PROTSESSUAL HUQUQI KAFEDRASI G’ULOMJONOV SAIDAHROR MUHAMMADYUSUF O’G’LINING INVESTITSIYAVIY NIZOLARNI SUDDA KO’RISHNING PROTSESSUAL XUSUSIYATLARI Mavzusida yozilgan BITIRUV MALAKAVIY ISHI Ilmiy rahbar:”Fuqarolik protsessual va iqtisodiy protsessual huquqi” kafedrasi o’qituvchisi, yu.f.n.prof. Z.N.Esanova TOSHKENT – 2023 2 M U N D A R I J A KIRISH……………………………………………………………………………..3 I BOB. IQTISODIY SUD ISHLARINI YURITISHDA INVESTITSIYAVIY NIZOLARNING UMUMIY TAVSIFI 1.1. Investitsiyaviy nizolar tushunchasi va tasnifi. …………………………………9 1.2. Investitsiyaviy nizolarning vujudga kelish asoslari…………………………..17 1.3. Investitsiyaviy nizolarning taalluqliligi va sudlovliligi……………………….24 II BOB. INVESTITSIYAVIY NIZOLARNING PROTSESSUAL XUSUSIYATLARI. 2.1. Investitsiyaviy nizolarda ishtirokchilarning huquqlarini himoya qilish………30 2.2. Investitsiyaviy nizolarni hal etish tartibi………………………………………36 2.3. Investitsiyaviy nizolarni hal qilish sohasini xalqaro qonunchilik nigohida milliy qonunchilikni takomillashtirish. ..............................................................................41 XULOSA………………………………………………………………………….51 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………….53 ILOVALAR……………………………………………………………………….57 3 KIRISH Bitiruv malakaviy ishi mavzusining dolzarbligi. Mamlakatlar iqtisodiyoti oʻrtasida kapital ayirboshlash shakllaridan biri xalqaro investitsiyalardir. Kapital oqimining hajmi va investitsiya faolligining rivojlanish intensivligi ushbu ishning dolzarbligini ko'rsatadigan sabablardan biridir. Yana bir sabab shundaki, xalqaro investitsiyalar sohasida hozirgi vaqtda davlatlarning investitsiya faoliyatiga yondashuvida tarkibiy o‘zgarishlar ro‘y bermoqda va bunga hamohanglikda mamlakatimizda ham investitsiya salohiyatini kuchaytirish masalasi ustuvor vazifa hisoblanmoqda. Prezidentimiz ham xorijiy investitsiyalar O’zbekiston iqtisodiyoti uchun juda ham muhim ahamiyat kasb etishini, xorijiy sarmoyalarni va ilg’or texnalogiyalarni iqtisodiyotimizga jalb qilish uchun barcha mutasaddi tashkilotlarni, O’zbekistonning chet eldagi vakolatxonalarini jiddiy ish olib borishi lozimligini ta;kidlab kelmoqdalar 1 . Investitsiya faoliyatini amalga oshirish chog’ida esa ko’plab nizolar vujudga kelmoqda. Investorlar va davlatlar o'rtasida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan nizolarni hal qilish mexanizmini ta'minlash uchun ham investitsion nizolarni hal qilish muhim ahamiyatga ega. Davlat chet ellik investor bilan investitsiya shartnomasini tuzganda, odatda o'z hududida sarmoya kiritishni rag'batlantirish maqsadida investorga ma'lum himoyalarni taqdim etadi. Bu himoyalar adolatli munosabatni hamda kamsitish choralaridan himoya qilishni o'z ichiga olishi mumkin bo’ladi. Biroq, ushbu himoyalarga qaramay, nizolar paydo bo'lishi mumkin. Masalan, investor davlat investitsiya shartnomasi bo'yicha o'z majburiyatlarini kamsituvchi qonunlar yoki qoidalarni qabul qilish orqali buzganligini da'vo qilishi mumkin, davlat esa uning harakatlari jamoat salomatligi yoki xavfsizligini himoya qilish uchun zarur bo'lgan deb da'vo qilishi mumkin. Bunday nizolar o‘z vaqtida va qoniqarli hal etilmasa, investor-davlat munosabatlarining buzilishiga olib keladi, sarmoya kiritilishini to‘xtatadi, iqtisodiy o‘sishga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. 1 Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq faravonligi garovi. Sh.Mirziyoyev. T- 2017. 20-bet. 4 Investitsion nizolarni hal qilish mexanizmlari bunday nizolarni hal qilish uchun neytral yechimni ta'minlaydi. Ular vositachilik, arbitraj va sud jarayonini o'z ichiga olgan bir qator variantlarni taklif qilishlari mumkin. Ushbu mexanizmlar nizolarning adolatli, samarali va shaffof hal etilishini ta'minlashga yordam beradi. Bundan tashqari, investitsiya nizolarini hal etishning samarali tizimining mavjudligi investorlarga ma’lum bir davlatga sarmoya kiritishda ko‘proq ishonch hosil qilishi mumkin, chunki ular kelishmovchiliklar yuzaga kelganda ularning huquqlarini himoya qilish mexanizmlari mavjudligini bilishadi. Qolaversa, yurtboshimiz Shavkat Mirziyoyevning “Yangi O’zbekiston taraqqiyot strategiyasi” asarida 2026-yilgacha mamlakatimizga mahalliy va xorijiy investitsiyalarni jalb etish maqsadida alohida strategiya tuzib chiqish belgilangan 2 . Ushbu sohani rivojlantirish va isloh qilish maqsadida prezidentimiz tomonidan investitsiya faoliyatini amalga oshirishning erkinligini, investorlar huquqlari va qonuniy manfaatlari kafolatlarini, investitsiyalar bilan bog’liq munosabatlarni tartibga solish uchun yagon Investitsiya kodeksi ishlab chiqish zarurligi taklif etildi. Bu esa mamlakatimizda investitsiya sohasi va unga aloqador munosabatlar naqadar dolzarbligini ko’rsatib beradi. Kundan kunga o’zgarib borayotgan dunyoda jamiyat hayotidagi barcha sohalarining globallashuv tendentsiyasi kuchayishda davom etmoqda. Bu o’zgarishlar iqtisodiy sohaga ham o’z ta’sirini o’tkazmasdan qo’ymaydi. Mamlakatlar islohotlar bilan uzviy bog’liqlikda zamonaviy yo’llardan foydalanadi. Xususan O’zbekiston ham ichki va tashqi iqtisodiyotni o’stirish uchun ko’plab amaliy ishlarni amalga oshirmoqda, qonunlar ishlab chiqmoqda, tadbirkorlik muhitini o’stirmoqda va chet eldan investitsiyalar jalb qilmoqda. Konstitutsiyamizda muhtahkamlanganidek, davlat qulay investitsiyaviy va ishbilarmonlik muhitini ta’minlaydi 3 . Bu xalqimiz turmush tarzini o’sishida muhim ahamiyat kasb etadi. 2 Yangi O’zbekiston taraqqiyot strategiyasi. Sh.Mirziyoyev. T-2022. 128-bet. 3 O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. 67-modda 5 Oʼzbekiston Respublikasi investitsiyaviy salohiyatini yaxshilash koʼp jihatdan, investorlarning mulkiy huquqlarini muhofaza qilish tizimini yaxshilash hamda ularning huquqlarini kafolatlash bilan bogliq. Zero, Oʼzbekiston Respublikasida investitsion nizolarni hal qilish mexanizmi yetarli darajada takomillashmaganligi, ushbu sohada milliy tajribaning mavjud emasligi, mamlakatimiz iqtisodiyotiga investitsiyalar kirib kelishiga salbiy taʼsirlar koʼrsatmoqda. Statistik ma'lumotlarga ko’ra, o'tgan yillar mobaynida iqtisodiy sudlarda 3 mingdan ortiq chet ellik investorlar va chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar bilan bog'liq nizolar hal etilgan 4 . Xususan, 2021-yilda iqtisodiy sudlarda 400ta, 2022-yilda 424 ta, 2023-yilning 3 oyida 49 ta investitsiya nizolari bilan bog’liq ishlar birinchi instansiyada ko’rilgan. Lekin bu ishlarda investotlarning huquqlarining himoya qilinishi talab darajasida bo’lmagan. Negaki, 2022-yil bo'yicha O’zbekiston Jahon bankining “Biznesni yuritish” (Doing Business) xalqaro reytingida “Shartnomalar ijrosini ta'minlash” indikatori bo'yicha 69-o’rinni band etgan. Mamlakatda odil sudlov tizimi, uning sifatliligi darajasi, iqtisodiy sohadagi nizolarni ko'rib chiqishda sud jarayonining shaffofligi va ishlarni ko'rib chiqish samaradorligi kabi mezonlar bilan aniqlanuvchi ushbu reytingdagi o’rnimiz islohotchi mamlakat sifatida juda yomon ko’rsatgich 5 . Xalqaro darajada investitsion faoliyatning kafolatlash maqsadida ko’plab ishlar amalga oshirilgan. Bularga misol qilib, 1964-yil 30-dekabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Kotibiyati tizmida Birlashgan Millatlar Tashkilotining Savdo va taraqqiyot bo’yicha konferensiyasi (The United Nations Conference on Trade and Devoelopment - UNCTAD) tashkil topgan va jahon miqyosida rivojlangan mamlakatlar manfaatlarini himoya qilish vazifasi yuklatilganini keltirsak bo’ladi 6 . Lekin UNCTAD tavsiyaviy asosida majburiy boʻlmagan tamoyillarning qabul qilib, tashqi yoʻnalishga ega boʻlgan, jahon toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy 4 https:// Stat.sud.uz sayti 5 https://archive.doingbusiness.org/en/rankings 6 UNCTAD, World investment report (2014). //www.unctad.org 6 investitsiyalar oqimining uchdan ikki qismidan koʻprogʻini tashkil etuvchi rivojlangan, rivojlanayotgan va oʻtish davridagi iqtisodiyotlarning turli guruhlari oʻrtasida investitsiyalar boʻyicha xalqaro normalarni qabul qiladi. UNCTAD muvozanatni topish masalasini alohida ta'kidlaydi: Asosiy tamoyillar kompaniyalar va davlatlarning huquq va majburiyatlari, liberallashtirish va tartibga solish o'rtasida, shuningdek, qabul qiluvchi mamlakatlar va ularning kelib chiqishi mamlakatlarining strategik manfaatlari o'rtasida nozik muvozanatni o'rnatadi. Bundan tashqari, xalqaro miqyosda investitsion faoliyat munosabatlarini tartibga soluvchi 1965 yil 18 martda imzolangan “Davlatlar va chet ellik shaxslar o‘rtasidagi investitsion nizolarni hal qilish tartibi to‘g‘risida”gi Konvensiyaga muvofiq, investitsiya nizolarini hal qiluvchi Xalqaro Markaz (International Centre for Settlement of Investment Disputes - ICSID) tashkil etilgan 7 . Bundan kelib chiqadiki, investitsion faoliyatni huquqiy jihatdan tartibga solish, kelib chiqadigan nizolarni oqilona xal etish, investorlarning huquqlarini kafolatlash, ularga qulayliklar yaratib berish barcha mamlakatlarning iqtisodiy sohasidagi asosiy tamoyillaridan biri hisoblanadi. Download 0.72 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|