Toshkent davlat yuridik universiteti fuqarolik protsessual va iqtisodiy protsessual huquqi kafedrasi
Investitsiyaviy nizolarning taalluqliligi va sudlovliligi
Download 0.72 Mb. Pdf ko'rish
|
BMI. G\'ulomjonovS1
|
1.3. Investitsiyaviy nizolarning taalluqliligi va sudlovliligi.
O'zbekiston Respublikasining “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to'g'risida”gi qonunining 61-moddasiga muvofiq, davlat organlarining investitsiya faoliyati sub'ektlarining huquqlarini va erkinliklarini, qonuniy manfaatlarini buzadigan yoki kamaytiradigan qarorlari, ular mansabdor shaxslarining shunday harakatlari (harakatsizligi) ustidan yuqori turuvchi organga yoki sudga shikoyat qilinishi mumkinligi belgilangan 31 . Faoliyatdan norozi bo’lgan taraflar o’z huquqlarini talab qilish niyatida sudlarda talab qilib oladi. Oʼzbekiston qonunchiligida investitsiya faoliyatida kelib chiqadigan nizolar bilan bogliq ishlar maʼmuriy va iqtisodiy sudlarga taalluqliligi korsatib o’tiladi 32 . Bularning alohida tartibi ko’rsatilgan bo’lib, biz uni qonuniy manbaalarga asoslangan holatda ko’rib chiqamiz. Mamuriy sud ish yurituvi togrisidagi Kodeksning 26-moddasiga kora, belgilangan ishlarning taalluqliligiga koʼra, maʼmuriy sud davlat boshqaruvi organlarining, maʼmuriy-huquqiy faoliyatni amalga oshirishga vakolatli organlarning, oʼzini oʼzi boshqarish organlarining va ular mansabdor shaxslarining qonun hujjatlariga mos kelmaydigan hamda fuqarolar yoki yuridik shaxslarning huquqlarini va qonun bilan qoʼriqlanadigan manfaatlarini buzadigan qarorlari, harakatlari (harakatsizligi) yuzasidan nizolashish toʼgʼrisidagi ishlarni hal qiladi 33 . Iqtisodiy protsessual kodeksning 25-moddasida belgilangan ishlarning taalluqliligiga koʼra, iqtisodiy sud iqtisodiyot sohasida davlat organlari va investorlar oʼrtasidagi ularning investitsiya faoliyatidan kelib chiqadigan fuqaroviy, maʼmuriy va boshqa huquqiy munosabatlardan yuzaga keladigan nizolarni hal etadi 34 . 31 O'zbekiston Respublikasining “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to'g'risida”gi qonuni. 61-modda 32 Investitsiyaviy nizolar va raqobatga oid ishlarni sud muhokamasiga tayyorlash va ularni ko’rish bo’yicha Qo’llanma. T-2020. 8-bet 33 Ma’muriy sud ish yurituvi to’g’risidagi Kodeks. 26-модда 34 Iqtisodiy protsessual kodeks. 25-модда 25 Ma’muriy sud ish yurituvi to’g’risidagi kodeksda investitsiyaviy nizolar deya, investorlar bilan maʼmuriy organlar oʼrtasidagi ular mansabdor shaxslarining shartnomalarning shartlariga amal qilinishi bilan bogʼliq qarorlariga, harakatlariga (harakatsizligiga) doir ishlar kiritilgan 35 . Iqtisodiy protsessual kodeksga koʼra, investitsiyaviy nizolar boʼyicha ishlar quyidagilar hisoblanadi 36 : 1) investitsiya shartnomalarini oʼzgartirish, tuzish va bekor qilish bilan bogʼliq nizolar; 2) investitsiya shartnomalarini haqiqiy emas deb topish haqidagi nizolar; 3) investitsiya shartnomasining bajarilishi bilan bogʼliq nizolar; 4) investitsiya shartnomasidan kelib chiqadigan soliqqa, bojxonaga oid, ijtimoiy, ekologik majburiyatlarning va boshqa majburiyatlarning investor tomonidan bajarilishi bilan bogʼliq nizolar; 5) investitsiya shartnomasi boʼyicha investorga berilgan mol-mulkni talab qilib olish, shuningdek bunday shartnoma boʼyicha neustoyka undirish va (yoki) zararlarni oʼrnini qoplash toʼgʼrisidagi nizolar. Bundan korinib turibdiki, maʼmuriy va iqtisodiy sudlarga taalluqli boʼlgan investitsiyaviy nizolar bevosita investitsiya shartnomasi bilan bogʼliq boʼlgan va undan kelib chiqadigan nizolar kiradi. Yani investitsiya shartnomasi investitsiya faoliyati subʼektlari oʼrtasida tuziladigan, investitsiya shartnomasi taraflarining huquqlari, majburiyatlari va javobgarligini belgilaydigan yozma bitim hisoblanadi. Investor va davlat organlari oʼrtasida ularning investitsiya faoliyati bilan bogʼliq shartnoma majburiyatlari yuzasidan kelib chiqqan nizo investitsiyaviy nizo sanaladi. Investorning ushbu faoliyati bilan bogʼliq shartnoma majburiyatlari investitsiya faoliyatini amalda qollash uchun investor va davlat organi oʼrtasidagi investitsiya shartnomalari, shu jumladan, davlat-xususiy sheriklik toʼgʼrisida kelishuvlar(shartnomalar), xususiylashtirish jarayonida sotib oluvchi (xaridor) tomonidan investitsiyaviy va ijtimoiy majburiyatlar qabul qilish sharti bilan davlat 35 Ma’muriy sud ish yurituvi to’g’risidagi Kodeks. 27-модда 36 Iqtisodiy protsessual kodeks. 30-модда 26 mulkining oldi-sotdisi shartnomalari rasmiylashtirilgan investorlar va davlat organlari oʼrtasidagi majburiyatlar tushuniladi. Bunda investitsiya faoliyatini amalga oshirish boʼyicha shartnoma turlicha bolishi yoki bolmasligi ham mumkin. Lekin, unda asosiy farqli jihatlari, yaʼni shartnoma predmeti (investitsiya obʼekti), ulush miqdori, shuningdek, bunday turdagi shartnomadagi barcha muhim shartlar boʼlishi shart. Investitsiyaviy nizolar boʼyicha ishlar yirik investorning xohishiga koʼra, bevosita Oʼzbekiston Respublikasi Oliy sudi tomonidan, qolgan investitsiyaviy nizolar investorning xohishiga koʼra, Qoraqalpogʼiston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar maʼmuriy sudi tomonidan birinchi instantsiya sudi sifatida koʼrilishi mumkin 37 . Investitsiyaviy nizolar boʼyicha ishlarning iqtisodiy sudlarning sudloviga tegishliligi ham korsatib otiladi. Unga koʼra, investitsiyaviy nizolar boʼyicha ishlar Oʼzbekiston Respublikasi Oliy sudi tomonidan koʼriladi, boshqa investitsiyaviy nizolar Qoraqalpogʼiston Respublikasi sudi, viloyatlar va Toshkent shahar suditomonidan birinchi instantsiya sudi sifatida koʼriladi va bu yirik investorning xohishiga koʼra amalga oshiriladi. Bunda eng asosiy jihat, ishlarning sudlovga tegishliligi investor hisoblanuvchi arizachi (daʼvogar)ning tanlovi boʼyichi amalga oshirilishi belgilangan. Аgar arizachi yirik investor hisoblanmasa, u oʼz tanloviga koʼra qarori nizolashilayotgan maʼmuriy organ joylashgan joydagi yoxud harakati (harakatsizligi) ustidan nizolashilayotgan mansabdor shaxsning ish joyi joylashgan tumanlararo maʼmuriy sudga yoki javobgar joylashgan yerdagi Qoraqalpogʼiston Respublikasi, viloyat, Toshkent shahar maʼmuriy sudiga murojaat qilishi mumkin. Oʼz navbatida, agar arizachi yirik investor bolib, u oʼz tanloviga koʼra tumanlararo, tuman (shahar) iqtisodiy sudiga yoki javobgar joylashgan yerdagi Qoraqalpogʼiston Respublikasi, viloyat, Toshkent shahar sudiga murojaat qilishi mumkin. 37 Ma’muriy sud ish yurituvi to’g’risidagi Kodeks. 28-модда 27 Аgar arizachi yirik investor bolib, u oʼz tanloviga binoan: - maʼmuriy sudga taalluqli ishlar boʼyicha qarori nizolishilayotgan maʼmuriy organ joylashgan joydagi yoxud harakati (harakatsizligi) ustidan nizolashilayotgan mansabdor shaxsning ish joyi joylashgan tumanlararo maʼmuriy sudga yoki Oʼzbekiston Respublikasi Oliy sudiga; -iqtisodiy sudga taalluqli ishlar boʼyicha javobgar joylashgan yerdagi tumanlararo, tuman (shahar) iqtisodiy sudiga yoki Oʼzbekiston Respublikasi Oliy sudiga murojaat qilishi mumkin. Yirik investor tomonidan Oliy sudga daʼvo (shikoyat) berishda, u investitsiyani amalga oshirish boʼyicha shartnomani va yirik investor maqomiga ega ekanligini tasdiqlovchi hujjatni, yirik investor boʼlmagan shaxs tomonidan viloyat boʼgʼinidagi sudga shikoyat berilganda esa, investitsiyani amalga oshirish boʼyicha shartnomani taqdim etishi shart. Daʼvogarning tanlovi boʼyicha sudlovga tegishlilik qoidasi davlat organlariga tatbiq etilmaydi. Shuning uchun investorning (yirik yoki yirik emasligidan qatʼiy nazar) investitsiya faoliyati bilan bogʼliq nizo vujudga kelganda, davlat organi, agar investor Oʼzbekiston Respublikasi rezidenti boʼlsa, javobgar (investor) joylashgan yerdagi iqtisodiy sudga, yoxud sudlovga tegishlilikni oʼzgartirish toʼgʼrisida kelishuv (shartnoma boʼyicha sudlovga tegishlilik) mavjud boʼlsa, boshqa iqtisodiy sudga daʼvo arizasi bilan murojaaat qilishi kerak. Investitsiyaviy nizolarning sudlovliligi turdosh sudlovlilik hisoblanadi. Chunki iqtisodiy protsessual qonunchilik yirik investorning ushbu toifadagi ishlar O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi, qolgan investitsiyaviy nizolar investorning istagiga binoan, Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudi, viloyatlar va Toshkent shahar sudlari tomonidan birinchi instansiya sudi sifatida ko‘rib chiqilishini belgilagan. Bu yerda turdosh sudlovlilikni belgilovchi asosiy mezon sifatida ishning turini – investitsiyaviy nizo, subektini – yirik investor ko‘rsatish mumkin 38 . Bu normalar noqulaylikni keltirib chiqaradi, ya’ni bu borada salbiy omillar ham yo’q emas. 38 Iqtisodiy protsessual huquq. Darslik. – Toshkent: TDYU, 2022. 28b 28 Investitsiya bilan bog’liq iqtisodiy, ma'muriy va boshqa huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolar turlicha sudlar tomonidan ko'rib chiqilmoqda. Yuqorida ta’kidlab o’tganimizdek, iqtisodiy sohaga oid nizolar iqtisodiy sudlar, davlat organlari bilan kelib chiqadigan nizolar ma'muriy sudlar tomonidan ko'rib chiqilishi ko’rsatib o’tilgan. Bu esa, o'z navbatida, investorlar faoliyatiga oid nizolar bo'yicha qarorlar qabul qilishda turli xil sud amaliyoti shakllanishiga sabab bo'lmoqda. Investitsiya bilan bog’liq nizolarni hal qilishga qaratilgan sud tizimini takomillashtirish hamda investorlarning huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilinishini ta'minlash maqsadida Prezidentimizning 2020 yil 24 iyuldagi “Sudlar faoliyatini yanada takomillashtirish va odil sudlov samaradorligini oshirishga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida”gi farmoni qabul qilingan 39 . Ushbu farmon bilan O'zbekiston Respublikasi Oliy sudida investitsiyaviy nizolarni ko'rish bo'yicha sudlov tarkibini tuzish belgilangan bo’lib, sudlov tarkibiga investitsiya kiritilgan sanada yigirma million AQSH dollari ekvivalentidan kam bo'lmagan miqdorda investitsiyani amalga oshirgan jismoniy yoki yuridik shaxslar va davlat organlari o'rtasida vujudga keladigan investitsiyaviy nizolarga oid ishlarni ko'rish vakolati berilgan. Bunda investitsiyaviy nizolar bo'yicha yirik investorlarning, raqobatga oid ishlar bo'yicha taraflarning xohishiga ko'ra, ushbu toifadagi ishlar bevosita Sudlov tarkibi tomonidan birinchi instantsiya sudi sifatida ko'rilishi hamda qolgan investitsiyaviy nizolar investorlarning xohishiga ko'ra, Qoraqalpog'iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar sudi tomonidan birinchi instantsiya sudi sifatida ko'rilishi mumkinligi belgilangan. Bundan tashqari investitsiyaviy nizolarni hal etish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi Ijroiya qo‘mitasining 2011-yil 1-fevraldagi qaroriga asosan Xalqaro tijorat arbitraj (hakamlik) sudi tashkil qilingan. Bu tashabbus O’zbekistondagi investitsion faoliyatda investorlarning huquqlarini kafolatlashda muhim jihat bo’ldi. 39 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Sudlar faoliyatini yanada takomillashtirish va odil sudlov samaradorligini oshirishga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida”gi farmoni. 29 “Investorning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi Moskva Konvensiyasining 11-moddasiga binoan, investitsiya faoliyatini yuzaga keladigan nizoda ishtirok etayotgan davlatlarning sudlari yoki arbitraj sudlari, shuningdek, Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi Iqtisodiy sudi tomonidan ko‘rib chiqiladi. Demak O’zbekiston hududida vujudga kelgan investitsion nizolar MDH Iqtisodiy sudi tomonidan ko’rilishi ham mumkin, faqat bu investor xohishiga va o’rtadagi investitsion shartnoma shartiga ham bog’liq hisoblanadi. Download 0.72 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|