Toshkent davlat yuridik universiteti “MA’muriy va moliya huquqi” kafedrasi miraliyeva sevara joʻrabek qizi

Germaniya. Komissiya 1049/2001-sonli Nizom doirasiga kirmasligi sababli oʻzida nusxasi boʻlgan ushbu da’vo arizalariga kirishni rad etdi. Bekor qilish toʻgʻrisidagi da’voni koʻrib chiqayotgan sud Komissiyaning salbiy qarorini bekor qildi. Ikkita hukmda Stichting Brein 2017-yil 26-aprel va 14-iyunda Sud, jumladan, 2001/2994-sonli Direktivning 3(1)-moddasi maʻnosida “jamoatchilikka yetkazish” tushunchasini oʻrganishi kerak edi.
Ikki holatda mualliflik huquqi egalarining manfaatlarini himoya qiluvchi Gollandiya jamgʻarmasi sudlarga murojaat qilgan. Birinchi holatda, Jamgʻarma Internetda mavjud boʻlgan qoʻshimchalar bilan oldindan oʻrnatilgan multimedia media pleerining sotuvchisiga qarshi chora koʻrdi, unda mualliflik huquqi bilan himoyalangan asarlar jamoatchilikka huquq egalari ruxsatisiz taqdim etiladigan ochiq veb-saytlarga giperhavolalar mavjud. Ikkinchi holat Jamgʻarmaning Internet-provayderlarga “The Pirate Bay” onlayn fayl almashish platformasining domen nomlari va IP-manzillarini blokirovka qilishni buyurish haqidagi soʻroviga tegishli boʻlib, u himoyalangan ishlar boʻyicha metama’lumotlarni indekslash va qidiruv tizimini taklif qilish orqali foydalanuvchilarga ushbu asarlarni topish va ularni tarmoqlarda baham koʻrish uchun ushbu platforma tuzilgan.
Bosh sud Oʻsimliklar navlari boʻyicha jamoa apellatsiya kengashining M 02205 qand lavlagi naviga berilgan jamoaviy oʻsimliklar navini bekor qilish boʻyicha arizani rad etish toʻgʻrisidagi qarorini bekor qilish toʻgʻrisidagi da’voni koʻrib chiqdi. Yaroqsiz deb e’lon qilish toʻgʻrisidagi ushbu ariza M 02205 navining 2100/9447-sonli Nizomning (EC) 7-moddasi 1-bandi ma’nosida “oʻziga xoslik” talabiga javob bermasligiga asoslandi.
2017 yil 23 noyabrdagi Aurora v CPVO - SESVanderhave (M 02205) (T-140/15, EU:T:2017:830) qarori chiqarilgan ishda sud qarorni bekor qilish toʻgʻrisida da’vo arizasi bilan chiqdi. Jamiyat oʻsimliklar navlari byurosi Apellatsiya kengashi qand lavlagi navining M 02205 naviga aralashuvchiga berilgan jamoa oʻsimliklari navini bekor qilish toʻgʻrisidagi arizani rad etdi.
Yaroqsiz deb e’lon qilish toʻgʻrisidagi ushbu ariza M 02205 navining 2100/9447-sonli Nizomning (EC) 7-moddasi 1-bandi ma’nosida “alohidalik” talabiga javob bermasligiga asoslandi. Ushbu kompaniyaga qarshi jamoaviy ish qoʻzgʻatilganligi sababli da’vo rad qilinishi mumkin emas. Bunda sudga jamoaviy shaklda murojaat qilish kerak boʻladi. Shuni ta’kidlash lozimki, yakka tartibda murojaat qilgandan koʻra jamoaviy tartibda ma’muriy sudga shikoyat qilishning ta’siri ancha katta boʻlib, bunda sud murojaatchi arizasini ish yurituvga qabul qilishi birmuncha yuqori boʻladi, hatto bunday vaziyatda sud arizani rad etishi ham mumkin boʻlmay qoladi. Yuqoridagi misoldan koʻrish mumkinki, qand lavlagi navining M 02205 navini yaratgan shaxs bir oʻzi emas, balki uni butun bir shaxslar guruhi bu ishda qatnashgan boʻlishi mumkin, ular birgalikda oʻtkazgan oʻz tadqiqotlari natijalari boʻyicha ushbu navni yaratgan va bu ularning, butun bir jamoaning ixtirosi hisoblanadi, shuning uchun ham ularning har biri mazkur intellektual mulkning huquq egasi hisoblanadi. Ularning har qaysisi bu boʻyicha huquqlariga daxl qiladigan qarorlar ustidan sudga shikoyat qilishga haqli hisoblanadi. Agar mazkur huquq egalaridan biri sudga shikoyat qilsa, qolganlarning ham roziligi yoxud qarshi emasligi toʻgʻrisida tilxat, ma’lumotnoma olib, oʻsha shaxsning oʻzi yakka tarzda sudga murojaat qilishi mumkin, bunda sudga murojaat qiluvchining arizasi rad etilishi yoki qabul qilinishi ham mumkin. Agar yuqoridagi holatdan koʻpchilik norozi boʻlib sudga shikoyat qilsa, unda bir guruh shaxslarning jamoaviy tartibda qilgan shikoyati e’tiborsiz qoldirilmasligi aniq.
Yevropa Ittifoqi qonunchiligiga koʻra, jamoaviy vakillik manfaatdor shaxslarning manfaatlarini himoya qilish sohasida milliy darajada harakat qilishiga toʻsqinlik qilmaydi⁴⁵. Shuningdek, mazkur qoidadan bir intellektual mulkning huquq egalari bir nechta boʻlishidan kelib chiqib, ularning har biriga emas, balki ularning hammasiga umumiy vakil tayinlanishi mumkinligini koʻrish mumkin. Ya’ni mulk bitta, huquq ham bir, manfaat ham yagona, agar shikoyatga sabab boʻluvchi omil ham bir xil boʻlsa, ularning har biriga alohida vakil tayinlamasdan bitta jamoaviy vakil olsa, u vakil butun jamoaning manfaatlarini himoya qiladi.
Paragvay. Раrаgvаy dаvlаtidа intеllеktuаl mulk himоyаsi vа intеllеktuаl mulk munоsаbаtlаridа bоshqа dаvlаtlаrdаn fаrq qilаdigаn jihаti mаvjud. Ushbu xususiyаti Раrаgvаy IР idоrаsi (Intеllеktuаl mulkning milliy dirеkturаsi) intеllеktuаl mulk himоyаsi bilаn hаm shugʻullаnаdi. Jаhоnning bоshqа bir dаvlаtlаridа IP (Intellektual Property) idоrаlаri intеllеktuаl mulk himоyаsi bilаn shugʻullаnmаydi.
Раrаgvаy intеllеktuаl mulk milliy bоshqаrmаsi (DINАРI) intеllеktuаl mulk mаsаlаlаri bilаn shugʻullаnаdigаn vа IР huquqlаrini himоyа qilish mаqsаdidа mа’muriy tаrtib-qоidаlаrni qо‘llаsh vаkоlаtigа еgа bо‘lgаn muаssаsаlаrdаn biridir. Huquqlаrni himоyа qilish bоsh bоshqаrmаsi 4798/12-sоnli qоnungа muvоfiq Milliy intеllеktuаl mulk bоshqаrmаsi (DINАРI) tаrkibidа tаshkil еtilgаn. Intеllеktuаl mulk huquqlаrini hаr qаndаy shаkldа himоyа qilish vа ushbu huquqlаr tо‘gʻrisidаgi аxbоrоtni tаrqаtish uchun mаs’ul bо‘lgаn huquqlаrni himоyа qilish Bоsh bоshqаrmаsi, shuningdеk, qаrоqchilik vа kоntrаfаkt kаbi jinоyаtlаrning оldini оlish uchun рrоfilаktikа vа tеrgоv hаrаkаtlаrini аmаlgа оshirаdi. Shu nuqtаi nаzаrdаn, mа’muriyаt intеllеktuаl mulk huquqlаrini buzishning оldini оlish uchun mа’muriy chоrаlаr kо‘rishgа vаkоlаtli hisоblаnаdi.
Mazkur Раrаgvаy intеllеktuаl mulk milliy bоshqаrmаsi intellektual mulk huquqlarini himoya qilish yuzasidan qaror qabul qilish, muayyan harakatlar (harakatsizlik)ni amalga oshirishda vakolatli organ hisoblanadi. Demak, Paragvayda intellektual mulk himoyasi bilan shugʻullanadigan alohida tashkilot faoliyati yoʻlga qoʻyilgan. Dunyoning boshqa davlatlarida esa bunday vakolat ayni mavjud tashkilot ixtiyoriga berilgan.


III BOB. Oʻzbekiston Respublikasida Intellektual mulk sohasidagi davlat organlari qarorlari va harakatlari (harakatsizligi) ustidan ma’muriy sudga shikoyat qilish muammolari va huquqni qoʻllash amaliyotini rivojlantirish istiqbollari.
3.1 Oʻzbekiston Respublikasida Intellektual mulk sohasidagi davlat organlari qarorlari va harakatlari (harakatsizligi) ustidan (Ma’muriy) Sudga shikoyat qilishning oʻziga xos xususiyatlari.
Hozirgi vaqtda Intellektual mulk sohasidagi davlat organlarining faoliyatini “Ma’muriy tartib-taomillar” toʻgʻrisidagi qonun intellektual mulk sohasidagi organlar ishida idoraviy nazoratni amalga oshirish tartiblarini ham tartibga soladi, chunki intellektual mulk sohasida jismoniy va yuridik shaxslarning huquqlarini himoya qilishning eng muhim usullaridan biri bu idoraviy nazorat instituti ekanligida aniq namoyon boʻladi.
Intellektual mulk sohasidagi davlat organlari va ularning mansabdor shaxslarining qarorlari va harakatlari (harakatsizligi) ustidan shikoyat qilish instituti Oʻzbekiston Respublikasining “Ma’muriy tartib-taomillar” toʻgʻrisidagi qonuni va Ma’muriy sud ishlarini yuritish toʻgʻrisidagi kodeksi va boshqa qonunlarning normalarida mustahkamlangan. Ta’kidlash joizki, “Ma’muriy tartib-taomillar” toʻgʻrisidagi qonun sudgacha boʻlgan ma’muriy protsedurani oʻz ichiga oladi. Ma’muriy sud ishlari yurituvi, ya’ni ma’muriy ishlar boʻyicha odil sudlov esa yuqoridagi kodeks bilan tartibga solinadi.
Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 9-oktabrdagi 856-sonli qaroriga asosan tasdiqlangan “Oʻzbekiston Respublikasi Adliya vazirligining Apellatsiya kengashi toʻgʻrisida”gi Nizomida intellektual mulk sohasidagi davlat organlarining qarorlari va harakat (harakatsizligi) ustidan shikoyat qilishning sudgacha boʻlgan protsedura tartibi mavjud.
“Ma’muriy tartib taomillar” toʻgʻrisidagi qonun va Ma’muriy sud ishlarini yuritish toʻgʻrisidagi kodeksning normalarida intellektual mulk sohasidagi davlat organlari va ularning mansabdor shaxslarining qarorlari va xatti-harakatlari (harakatsizligi) ustidan shikoyat qilishning muqobil tartibini belgilash yetarli darajada batafsil tartibga solingan boʻlib, davlat organlari va ularning mansabdor shaxslarining qarorlari, harakatlari (harakatsizligi) ustidan intellektual mulk huquqlarini himoya qiluvchi davlat organlarga va (yoki) sudga shikoyat qilinishi mumkin. Shuningdek, yuqorida ta’kidlangan normativ-huquqiy hujjatlardan tashqari, oʻz vakolatlari doirasida intellektual mulk muhofazasini ta’minlovchi bir qator ma’muriy organlar boʻlib, ularning faoliyati mustahkamlab qoʻyilgan maxsus normativ hujjatlarida ham ular chiqargan ma’muriy akt (qarorlari, harakat yoki harakatsizliklari) ustidan ma’muriy sudga shikoyat qilish tartibi belgilangan.
Intellektual mulk sohasidagi qarorlar, harakatlar (harakatsizliklar) toʻgʻrisidagi shikoyatlarni qabul qilish, koʻrib chiqish va hal qilishda intellektual mulk sohasidagi davlat organlari mansabdor shaxslari harakatlarining yagona tartibini ta’minlash uchun shikoyatlarni koʻrib chiqish boʻyicha uslubiy tavsiyalarni qabul qilinishi lozim.
Har qanday shaxs intellektual mulk sohasidagi davlat organi yoki uning mansabdor shaxsining qarori, harakati (harakatsizligi) ustidan, agar ushbu shaxsning huquqlari, erkinliklari yoki qonuniy manfaatlari buzilgan boʻlsa yoki ularni amalga oshirishga toʻsqinlik qilgan boʻlsa, shikoyat qilishga haqliligi belgilangan.
Bunda shaxsning intellektual mulk sohasidagi davlat organi yoki uning mansabdor shaxsining qarori, harakati (harakatsizligi) ustidan shikoyat qilish huquqidan voz kechishi haqiqiy emasligi aks ettirilishi lozim.
Intellektual mulk sohasidagi davlat organlarining yoki ularning mansabdor shaxslarining qarorlari, harakatlari (harakatsizligi) ustidan Adliya organlariga shikoyat qilinishi mumkinligini inobatga olib Intellektual mulk sohasidagi davlat organlarining yoki ularning mansabdor shaxslarining qarorlari, harakatlari (harakatsizligi) ustidan bir vaqtning oʻzida yuqori turuvchi organga yoki sudgacha boʻlgan tartibda Apellatsiya kengashiga shikoyat qilishi, keyinchalik ma’muriy sudga shikoyat berish imkoniyatini istisno etmasligi aniq mustahkamlanmasligi dolzarb masala boʻlib qolmoqda.
Oʻzbekistondagi mavjud Intellektual mulk huquq himoyasini ta’minlashga mas’ul davlat organlari qatorida quyidagilarni sanash mumkin:

1. 
   Oʻzbekiston Respublikasi Adliya vazirligi, xususan uning tarkibiga kiruvchi Intellektual mulk departamenti hamda Adliya vaziri raisligida tuziladigan Apellatsiya kengashi.
   
2. 
   Hududiy adliya organlari tomonidan intellektual mulkning himoya qilinishi;
   

Monopoliyaga qarshi kurashish qoʻmitasi.

3. 
   Axborotlashtirish va telekommunikatsiyalar sohasida nazorat boʻyicha davlat inspeksiyasi.
   
4. 
   Oʻzbekiston Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi.
   
5. 
   Davlat bojxona qoʻmitasi.
   
6. 
   Davlat soliq qoʻmitasi.
   
7. 
   “Oʻzbekkonsert” davlat muassasasi⁴⁶.
   

Quyidagi davlat organlari intellektual mulk huquqlarini himoya qilish boʻyicha texnik jihatdan tartibga solish hamda intellektual mulk sohasidagi qonunchilik talablariga qat’iy rioya etilishini nazorat qiladi:

•