Toshkent davlat yuridik universiteti

2§. Maishiy pudrat shartnomasining tushunchasi va huquqiy belgilari 
 
Maishiy pudrat shartnomasi eng muhim fuqarolik shartnomalar sirasiga 
kiradi. FKning 656-moddasiga asosan tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirayotgan 
pudratchi maishiy pudrat shartnomasi bo`yicha buyurtmachi – fuqaroning 
topshirig’i bilan uning maishiy yoxud boshqa shaxsiy ehtiyojlarini qondirishga 
qaratilgan ma’lum ishlarni bajarish majburiyatini, buyurtmachi esa ishni qabul 
qilish va haqini to`lash majburiyatini oladigan shartnoma hisoblanadi.
Maishiy pudrat shartnomasi bo`yicha buyurtmachi bo`lib faqat fuqaro 
hisoblanadi. Pudratchi sifatida tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish huquqiga 
ega bo`lgan shaxs ya’ni tadbirkorlik subyekti bo`lishligi lozim. Maishiy pudrat 
bo`yicha bajariladigan ish albatta tadbirkorlik faoliyati natijasi hisoblanadi. Agar 
qonun hujjatlari yoxud shartnomada, shu jumladan buyurtmachi qo`shilgan 
formulyarlar yoki boshqa standart shakllarning shartlarida boshqacha tartib 
nazarda tutilmagan bo`lsa, pudratchi buyurtmachiga patta yoki buyurtma qabul 
qilinganligini tasdiqlaydigan boshqa hujjatni bergan paytdan boshlab maishiy 
pudrat shartnomasi tuzilgan hisoblanadi. Masalan, maishiy xizmat ko`rsatuvchi 
tadbirkorlik subyekti (pudratchi) kiyimni buyurtmachidan qabul qilib olgandan 
so`ng albatta kvitansiya yoki buyurtma qabul qilinganligini tasdiqlovchi boshqa 
hujjat berishi lozim. 
Mazkur hujjatlarning buyurtmachida bo`lmasligi, uni maishiy pudrat 
shartnomasi tuzilganligini yoki uning shartlarini tasdiqlovchi guvohlar 
ko`rsatmalarini vaj qilib keltirish huquqidan mahrum qilmaydi.
Maishiy pudrat shartnomasi konsensual ikki tamonlama va haq evaziga 

---

197 
tuziladigan shartnoma hisoblanadi.
Maishiy pudrat shartnomasini tuzish fuqarolik qonun hujjatlari bilan 
belgilanadi. Pudratchi maishiy pudrat shartnomasiga haq evaziga bajariladigan 
qo`shimcha ishlar yoki xizmatlarni kiritishga buyurtmachini majbur qilishga haqli 
emas. Bu talab buzilgan taqdirda, buyurtmachi tegishli ish yoki xizmatga haq 
to`lashdan bosh tortishga haqli. Buyurtmachi ish unga topshirilguncha istagan 
vaqtda belgilangan haqning u pudrat shartnomasini bajarishdan voz kechganligi 
to`g’risidagi bildirishni pudratchi olgunga qadar bajarilgan ishga mutanosib 
qismini va shartnomani bajarish maqsadida shu paytgacha qilingan xarajatlarni 
pudratchiga to`lab, agar bu xarajatlar ish uchun to`lanadigan haqning ko`rsatib 
o`tilgan qismiga kirmasa, maishiy buyurtma shartnomasini bajarishdan voz 
kechishga haqli. Shartnomaning buyurtmachini bunday huquqdan mahrum 
qiluvchi shartlari o`z-o`zidan haqiqiy emas. Maishiy pudrat shartnomasi 
tuzilguniga qadar pudratchi taklif qilinayotgan ish, uning turlari va xususiyatlari, 
bahosi, haq to`lash shakli to`g’risida buyurtmachiga zarur va ishonarli axborotni 
topshirishi, shuningdek buyurtmachining iltimosiga binoan shartnomaga va tegishli 
ishga doir ma’lumotlarni unga berishi shart. Agar ishning xususiyati bo`yicha 
ahamiyati bo`lsa, pudratchi uni bajaradigan aniq shaxsni ko`rsatishi kerak. 
Pudratchidan olingan axborotning to`liq yoki ishonchli bo`lmaganligi oqibatida 
buyurtmachi nazarda tutgan xususiyatlarga ega bo`lmagan ishni bajarish to`g’risida 
shartnoma tuzilgan bo`lsa, buyurtmachi bajarilgan ishga haq to`lamagan holda 
maishiy pudrat shartnomasini bekor qilishni va yetkazilgan zararni qoplashni talab 
qilishga haqli (FKning 658-moddasi). 
Pudratchi buyurtmachiga ishni topshirish vaqtida ish natijasidan samarali va 
xavfsiz foydalanish uchun rioya etilishi zarur bo`lgan talablarni, shuningdek 
tegishli talablarga rioya qilmaslik buyurtmachining shaxsan o`zi va boshqa 
shaxslar uchun qanday oqibatlarga olib kelishi mumkinligini ma’lum qilishi shart. 
Buyurtmalar buyurtmachining va pudratchining materiali (xom ashyosi)dan 
foydalanib bajariladi. Pudratchi material (xom ashyo)ni buyurtmachi ishtirokida 
ko`rib chiqishi va uning yaroqliligi to`g’risidagi fikrini bildirishi zarur. Agar 
pudratchi materialning yaroqsizligi yoki sifati pastligi, buyurtmachining ishni 
bajarish usuli haqidagi iltimosiga rioya qilishning imkoni yo`qligi, shuningdek, 
bajarilayotgan ishning pishiqligi va yaroqliligiga ta’sir etishi mumkin bo`lgan, 
korxonaga bog’liq bo`lmagan boshqa holatlar mavjudligi to`g’risida buyurtmachini 
ogohlantirmagan hamda belgilangan shakldagi hujjatda buni ko`rsatib o`tmagan 
bo`lsa, bajarilayotgan buyurtmaning sifati uchun javob beradi. 
Maishiy pudrat shartnomasida nazarda tutilgan buyurtmalar pudratchining 
amalda bo`lgan normativ-texnik hujjatlar (texnologiya, sarf-xarajat normalari, 
lokal va boshqalar) asosida yoki ish muomalasidan kelib chiqqan holda kelishuvda 
nazarda tutilgan tartibda bajarilishi kerak. Buyurtmani bajarish muddati buyurtma 
qabul qilingandan keyingi kundan boshlab hisoblanadi. Buyurtmachi xohishiga 
ko`ra 
buyurtma 
shoshilinch 
ravishda 
bajarilishi 
mumkin. 
Masalan, 
buyurtmachining hoxishiga ko`ra, tuflini ta’mirlash shoshilinch tarzda bajarilishi 
mumkin. Bunday holda taraflar kelishuvida boshqacha holat anglashilmasa 
buyurtmachi kelishilgan haqni pudratchiga to`lashi lozim bo`ladi. Bunday holda 

---

198 
buyurtmani bajarish muddati belgilangan shakldagi hujjatda ko`rsatilgan buyurtma 
qabul qilingan vakt (kun, soat)dan boshlab hisoblanadi. Agar buyurtmani bajarish 
muddatining oxirgi kuni ish kuniga to`g’ri kelmasa, muddatning tugash kuni 
sifatida undan keyin keluvchi ish kuni qabul qilinadi. 
Buyurtmachi quyidagi hollarda shartnomani bekor qilish huquqiga ega 
bo`ladi: agar pudratchi shartnomani bajarishga o`z vaqtida kirishmasa yoki 
buyurtmani bajarish muddati asossiz buzilayotgan bo`lsa; agar bajarilgan ishdagi 
aniqlangan kamchiliklar buyurtmachi tomonidan belgilangan muddatda bartaraf 
etilmagan bo`lsa; agar bajarilayotgan ishda jiddiy kamchiliklarga, shartnomadan 
chetga chiqishlarga yo`l qo`yilgan yoki buyurtma tuzatish mumkin bo`lmagan 
nuqsonlar bilan bajarilgan bo`lsa. Bunda, agar buyum buyurtmachi materialidan 
tayyorlangan bo`lsa, buyurtmachi shu turdagi shunday sifatdagi materiallardan 
boshqa buyum tayyorlab berilishini talab qilishga haqli.Shartnoma bekor qilingan 
taqdirda buyurtmachi zararning shartnoma bekor qilingan vaqtda amalda bo`lgan 
narxlarda qoplanishini talab qilishga haqli. 
Agar buyurtmachi kafolat muddatiga ega bo`lmagan buyumlarni qabul 
qilishda pudratchiga ishni bajarishdagi shartnoma shartlaridan chetga chiqishlarni 
darhol ma’lum qilmasa, u keyinchalik bu chetga chiqishlarni asos qilib keltirish 
huquqidan mahrum bo`ladi. Ishni oddiy qabul qilishda aniqlanishi mumkin 
bo`lmagan buyurtmani bajarishda yo`l qo`yilgan chetga chiqishlar va boshqa 
kamchiliklar to`g’risida buyurtmachi bu nuqsonlar aniqlangan zahoti korxonani 
xabardor qilishi kerak. Buyurtmachi ko`rsatilgan xizmatlar haqini to`laganligini 
(buyumni olganligini) kvitansiyada yoki boshqa hisobga olish hujjatida o`z imzosi 
bilan tasdiqlaydi. Masalan, buyurtmachi pudratchidan kiyimni qabul qilib olganligi 
va uning haqini to`laganligi haqida qayd etilgan hujjatda o`z imzosini qo`yishi 
shart. Ushbu hujjat kelgusida nizo kelib chiqqan taqdirda isbot-dalil bo`lib 
hisoblanadi. Pudratchi maishiy pudrat shartnomasiga haq evaziga bajariladigan 
qo`shimcha ishlar yoki xizmatlarni kiritishga buyurtmachini majbur qilishga haqli 
emas. Bu talab buzilgan taqdirda, buyurtmachi tegishli ish yoki xizmatga haq 
to`lashdan bosh tortishga haqli. 
Buyurtmachi ish unga topshirilguncha istagan vaqtda belgilangan haqning u 
pudrat shartnomasini bajarishdan voz kechganligi to`g’risidagi bildirishni 
pudratchi olgunga qadar bajarilgan ishga mutanosib qismini va shartnomani 
bajarish maqsadida shu paytgacha qilingan xarajatlarni pudratchiga to`lab, agar bu 
xarajatlar ish uchun to`lanadigan haqning ko`rsatib o`tilgan qismiga kirmasa, 
maishiy buyurtma shartnomasini bajarishdan voz kechishga haqli. Shartnomaning 
buyurtmachini bunday huquqdan mahrum qiluvchi shartlari o`z-o`zidan haqiqiy 
emas (FKning 657-moddasi). Buyurtmachi bajarilgan ish natijasini qabul qilish 
uchun kelmagan yoki ishni qabul qilishdan boshqacha tarzda bo`yin tovlagan 
taqdirda, pudratchi buyurtmachini yozma ravishda ogohlantirib, bunday 
ogohlantirishdan keyin ikki oy o`tgach, ishning natijasini oqilona narxda sotishga, 
tushgan pulni esa, undan o`ziga tegishli bo`lgan butun to`lovlarni chegirib qolib, 
FKning 249-moddasiga muvofiq buyurtmachining nomiga depozitga o`tkazishga 
haqli. Ushbu moddaning birinchi qismida ko`rsatilgan hollarda pudratchi ish 
natijasini sotish o`rniga uni ushlab turish yoki keltirilgan zararni buyurtmachidan 

---

199 
undirib olish huquqidan foydalanishi mumkin. Buyurtmachi maishiy xizmatlar 
qiymatini korxonada amalda bo`lgan va tasdiqlangan, xizmatlarning har bir turiga 
ishlab chiqilgan kalkulyastiya asosida tuziladigan narx va tariflar bo`yicha to`laydi. 
Maishiy xizmatlarning narxi belgilanmagan bir martalik ayrim turlari uchun bir 
martalik kalkulyastiya tuziladi va narx buyurtmachi bilan kelishib olinadi. 
Pudratchi buyurtmachi iltimosiga ko`ra buyurtmani rasmiylashtirishda nazarda 
tutilmagan xizmatlarni bajargan taqdirda buyurtmachi ularning qiymatini 
qo`shimcha tarzda to`laydi.