Toshkent davlat yuridik universiteti
2 §. Patentga bo’lgan huquq va shaxsiy huquqlar
Download 5.5 Mb. Pdf ko'rish
|
Fuqarolik huquqi II-qism
|
539 2 §. Patentga bo’lgan huquq va shaxsiy huquqlar Patentga bo’lgan huquqni tasarruf etish huquqlarning yuridik taqdirini belgilashni anglatadi. Mutlaq huquq sohibi bu huquqlarni shaxsan o’zi amalga oshirishi, boshqa har qanday shaxslarga to’liq yoki qisman haq baravariga (litsenziya berish, sotish) yoki tekin (hadya qilish) o’tkazishga haqli. Patentga bo’lgan huquq o’z tarkibiga, doirasiga xilma-xil huquqlarni qamrab oladi. Bu huquqlarning majmui patentga bo’lgan huquqni tashkil etadi. FKning 1034-moddasida patentga bo’lgan huquqlarning asosiy turlari belgilab qo’yilgan bo’lib, ular quyidagilardan iborat: a) patent olish huquqi. Qonunning 9-moddasiga asosan tubandagilar sanoat mulki obyektiga huquqiy muhofaza yorlig’i (patent) olishga haqli: sanoat mulk ob’etining muallifi (hammualliflari) yoki uning (ularning) merosxo’rlari; muallif yoki uning huquqiy vorisi tomonidan patent, dastlabki patent yoki guvohnomaga oid talablarda yoxud sanoat mulki obyekti Intellektual mulk agentligida ro’yxatdan o’tkazilgunga qadar topshirilgan arizada ko’rsatilgan jismoniy va (yoki) yuridik shaxslarga (ular roziligi sharti bilan) ushbu asosga ko’ra patent olish huquqi haq evaziga yoki tekin har qanday shaxsga o’tkazilishi mumkin. Muallif bilan sanoat mulki obyektini yaratish bo’yicha shartnoma tuzgan va shartnoma bo’yicha o’z majburiyatlarini lozim darajada bajargan buyurtmachi ham ushbu asosga ko’ra, patent olish huquqini qo’lga kiritadi; obyekt xizmat topshirig’i bo’yicha yaratilganda, muallif uchun ish beruvchiga (FKning 1087-moddasida belgilangan hollarda asoslarda va tartibda); patent olish huquqi meros bo’yicha o’tadi; b) sanoat mulki obyektiga patent (guvohnoma) berish so’ralgan talabnomani ruyxatdan o’tkazishdan kelib chiqadigan huquqlar. Patent olishga bo’lgan huquq Intellektual mulk agentligiga belgilangan tartibda patent berishni so’rab talabnoma berish (Qonunning 14, 20-moddalari) orqali amalga oshiriladi. Talabnoma topshirilib, u Intellektual mulk agentligida ro’yxatdan o’tkazilgach, talabnoma topshirgan shaxsda vujudga keladigan huquqlar (ular orasida markaziy o’rinda o’z nomiga patent olish huquqi turadi) boshqa shaxslarga to’liq yoki qisman, haq evaziga yoki tekin o’tkazilishi mumkin. Bunday o’tkazish tegishli shaklda rasmiylashtirilishi lozim; v) patentga egalik huquqi bu, eng avvalo, patent bo’yicha mutlaq huquqni to’liq holda o’z ixtiyori, erk-irodasi doirasida ushlab turish, saqlab turish hisoblanadi. Bu huquq mazmuni Qonunning 11-moddasida belgilab qo’yilgan. Patentga egalik huquqi ham to’liq yoki qisman, haq evaziga yoki tekin tarzda boshqa shaxslarga o’tkazilishi mumkin (u tegishli tartibga rioya qilgan holda rasmiylashtirilishi lozim – yozma tuzilishi va Intellektual mulk agentligida ro’yxatdan o’tkazilishi shart); g) patentdan kelib chiqadigan huquqlar, ya’ni sanoat mulki obyektidan o’zi foydalanishi, boshqalarning foydalanishiga ruxsat (litsenziya) berishi va boshqalarning bu obyektlardan foydalanishini taqiqlab qo’yishi, litsenziya uchun tegishli haq olishi, mutlaq huquqlari buzilish natijasida etkazilgan zararlarning (ham moddiy, ham ma’naviy zararlarning) qoplanishini talab qilishi va shu kabi huquqlardan iborat. Bu huquqlar ham boshqa shaxslarga to’liq yoki qisman, haq 540 evaziga yoki tekin o’tkazilishi mumkin. 1. Sanoat mulki obyekti (ixtiro, foydali model, sanoat namunasi)ni o’z ijodiy mehnati bilan shaxsan yaratgan jismoniy shaxs bu obyektning muallifi deb e’tirof etiladi. Sanoat mulki obyektiga huquqiy muhofaza yorlig’i berish haqidagi topshirilgan talabnomani ko’rib chiqishning istalgan bosqichida muallif ariza berib, sanoat mulki obyektiga o’z nomini yoki maxsus nom berish huquqiga ega. 2. Ixtiro, foydali, model, sanoat namunasiga bo’lgan mualliflik huquqi va boshqa shaxsiy huquqlar patentga asoslangan huquqlar vujudga kelgan vaqgdan boshlab vujudga keladi. Qonunning 5-moddasiga asosan patent asosida kelib chiquvchi mutlaq huquqlar obyektning ustuvorlik sanasidan boshlab amal qila boshlaydi. Binobarin, mualliflik huquqi va boshqa shaxsiy huquqlar ham shu vaqgdan boshlab vujudga keladi va patentga asoslangan huquqpardan farqli ravishda bemuddat amal qiladi. 3. Ixtiro, foydali model, sanoat namunasi muallifiga qonun hujjatlari asosida maxsus huquqlar, imtiyozlar va ijtimoiy tusdagi (xarakterdagi) afzalliklar berilishi mumkin. FKda, boshqa qonun hujjatlarida muallifga tegishli quyidagi maxsus huquqlar va ularni himoya qilish bo’yicha me’yorlar belgilab qo’yilgan: a) obyektning muallifi sifatida huquqiy muhofaza yorlig’ida qayd etilishi va bu huquqning, hamma tomonidan tan olinishi, rioya etilishiga bo’lgan huquq. O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksiga asosan mualliflikni o’zlashtirish, hammualliflikka majbur qilish uchun jinoiy javobgarlik belgilangan; b) muallifning sanoat mulki obyektiga nom berish huquqi; v) sanoat mulki obyektidan muallif bu obyektiga nisbatan mutlaq huquq egasidan ruxsat olmay va haq to’lamay, ilmiy tadqiqot va shaxsiy maqsadlarda foydalanishga haqli; g) patent (guvohnoma) egasi bo’lmagan sanoat mulki obyektining muallifi mazkur obyektdan foydalanilganligi va unga doir litsenziya sotilganliga uchun mukofot puli olishga haqlidir. Haq miqdori, uni to’lash tartibi ish beruvchi, patent egasi yoki ularning huquqiy vorisi bilan tuzilgan shartnoma asosida belgilanadi. Patent (guvohnoma) egasi uning amal qilish muddati davomida muallifga quyidagilar hisobidan haq to’lanadi: obyektdan foydalanganlikdan keladigan foyda (daromad); obyekt asosida ishlab chiqarilgan mahsulot (bajarilgan ishlar, ko’rsatilgan xizmat) tannarxi; obyekt uchun berilgan litsenziya to’lovlari. Litsenziya shartnomasi bo’yicha mukofot puli litsenziya shartnomasida ko’rsatilgan to’lov valyutasida haq to’lanishi mumkin (Qonunning 32-moddasi); d) qonun hujjatlarida belgilangan hollarda va tartibda sanoat mulki obyekti mualliflari qator imtiyozlar va afzalliklarga (shtatlar qisqarganda ishda qoldirishda imtiyoz, ijodiy ta’tilga chiqish huquqi va hokazo), davlat turarjoyi berilganda qo’shimcha turarjoy normasi olish huquqiga ega bo’lish, ularga davlat mukofotlari, ilmiy daraja va faxriy unvonlar berilishi mumkin. Qonunning 15-17-moddalarida ko’rsatiladiki, sanoat mulki obyektiga 541 huquqiy muhofaza yorlig’i berish haqidagi talabnomada obyektni o’z ijodiy mehnati bilan yaratgan shaxs uning muallifi sifatida ko’rsatiladi. Bu holatning aksi (obyekt muallifi boshqa shaxs ekanligi) isbotlab berilmaguncha talabnomada obyekt muallifi sifatida ko’rsatilgan shaxsning mualliflik prezumpsiyasi amal qiladi. Mualliflik haqida nizo chiqqan taqdirda mualliflik huquqi vujudga kelishidan avval mavjud bo’lgan faktlar va holatlar (mualliflik huquqi da’vogarining obyekt bo’yicha ilmiy-tadqiqotlar olib borganligiga, ijobiy natijalarga erishgani va hokazo) dalil-isbot tariqasida jalb etilishi mumkin. Huquq yuzaga kelishidan keyin vujudga kelgan faktlar va holatlar mualliflikni tasdiqlovchi dalil-isbot sifatida keltirilishi mumkin emas. Agar, sanoat mulki obyekti bir necha jismoniy shaxsning birgalikdagi ijodiy mehnati asosida yaratilgan bo’lib, ular o’rtasida tuzilgan shartnomada boshqacha qoida nazarda tutilgan bo’lmasa, ularning barchasi bu obyektning teng huquqli hammuallifi deb e’tirof etiladi. Sanoat mulki obyekti hammualliflarning obyekt bo’yicha o’zaro munosabatlari ular o’rtasidaga o’zaro kelishuv asosida, bunday kelishuvga erishilmagan taqdirda esa sud tomonidan belgilanadi. Sanoat mulki obyektini yaratishda ijodiylik tusiga ega bo’lgan faoliyat orqali yordam bergan (texnikaviy, tashkiliy yoki matematik yordam berish, huquqlarning rasmiylashtirilishiga ko’maklashish va hokazolar) hammualliflikka sabab bo’lmaydi. Biroq ular sanoat mulki obyektlarini yaratish va ulardan foydalanishda ko’maklashgan shaxs sifatida mukofot olishga haqli. Quyidagi hollarda sanoat mulki obyektiga nisbatan guvohnoma olish huquqi obyekt muallifi bilan mehnat shartnomasi (bitimi, kontrakti) tuzgan ish beruvchiga tegishli bo’ladi: a) obyekt xodimning o’z xizmat majburiyatlarini bajarishi vaqtida yaratilgan bo’lsa; b) obyekt xodim tomonidan ish beruvchining aniq muayyan xizmat topshirig’ini bajarish natijasida yaratilgan bo’lsa; v) basharti bu holat sanoat mulki obyektining muallifi bilan ish beruvchi o’rtasidagi shartnomada (kontraktda) nazarda tutilgan bo’lsa (agarda yuqoridagi holatlardan biri mavjud bo’lsa-yu, obyektiv patent olish huquqi ish beruvchiga tegishli bo’lishi haqida kelishuv mavjud bo’lmasa, u holda patent olish huquqi muallifning o’zida qoladi). Qonunda, shuningdek, xodim korxonaning ixtisosiga doir texnik bilimlar yordamida yaratilgan sanoat mulki obyektiga patent olish huquqi ham ish beruvchiga tegishli bo’lishi nazarda tutiladi (9-modda). Agarda ish beruvchi sanoat mulki obyekti yaratilganligi haqida muallif xabardor qilgan sanadan boshlab to’rt oy mobaynida Intellektual mulk agentligiga talabnoma topshirmasa, talabnoma topshirish huquqini boshqa shaxsga o’tkazmasa, muallif o’z nomiga patent olish huquqiga ega bo’ladi. Sanoat mulki obyekti ish beruvchi tomonidan maxfiy (nou-xau sifatida) saqlanadigan bo’lsa, muallif maxsus haq olish huquqiga ega. Xodim tomonidan xizmat tartibida sanoat mulki obyekti yaratilganda muallif mukofot puli olishga haqli. Mukofot puli miqdori, to’lov tartibi, to’lov shartlari 542 xodim bilan ish beruvchi o’rtasidagi kelishuv asosida belgilab qo’yiladi. Agar taraflar bunday kelishuvga erishmasalar, sudga murojaat qilishga haqli. U holda kelishuv shartlari sud tomonidan belgilanadi. Odatda obyekt yaratilishida xodim o’z ijodiy mehnati bilan, ish beruvchi esa mehnat sharoitini vujudga keltirish, zarur asbob-uskuna, adabiyotlar, ma’lumotlar bilan ta’minlash orqali ishtirok etadi. Obyektdan foydalanishda olinadigan daromadni taqsimlashda kim qancha hissa qo’shganligi aniq hisobga olinadi va shunga mutanosib ravishda foydadan ulush belgilanadi. Agarda obyektni yaratishda xodim va bajaruvchi qo’shgan hissalarini aniq belgilashning iloji bo’lmasa, obyektdan foydalanish yoki litsenziya berish asosida ish beruvchi oladigan foydaning yarmi (50 foizi) muallifga tegishli bo’ladi. Download 5.5 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|