Toshkent davlat yuridik universiteti

Sir tutiladigan fan-texnika. Ishlab chiqarish, iqtisodiyot, savdoga oid yoki 
boshqa shu kabi axborotni egasining roziligisiz oshkor qilish yoki undan 
foydalanish maqsadida har qanday usulda to’plash uchun O’zbekiston 
Respublikasi Jinoyat kodeksi 191-moddasida jinoiy javobgarlik belgilangan. 
Oshkor etilmagan axborot egasi bu axborotga nisbatan mutlaq huquqqa 
emas, balki faktik monopoliya mavqeiga ega. Shu sababli ham u faqat 
boshqalarining g’ayriqonuniy foydalanishidan himoyalanish huquqiga ega, ayni 
vaqtda, bunday axborotlarni o’zlari mustaqil ravishda yaratgan, ishlab chiqqan, 
insofli asoslarda olgan shaxslarning undan foydalanishini taqiqlashga haqli emas. 
Oshkor qilinmagan axborotni noqonuniy foydalanishdan muhofaza qilish 
huquqi axborot egasida faktik monopoliya holati vujudga kelishi bilan paydo 
bo’ladi va bunda bu axborotga nisbatan biron-bir rasmiyatchilikni bajarish (uni 
ro’yxatdan o’tkazdirish, reyestrga kiritish, patent yoki guvohnoma olish, ekspertiza 
qilish, serfikat olish va h.k) talab etilmaydi. Biroq ba’zi hollarda O’zbekiston 
hududiga nou-xauni litsenziya asosida olib kirish yoki olib chiqish haqidagi 
shartnomalarni vakolatli davlat idoralarida ro’yxatdan o’tkazdirish shartligi haqida 
qoida mavjud. Biroq bunda davlat idorasi zimmasiga nou-xau maxfiyligini saqlash 
va ta’minlash majburiyati yuklanadi. 
FKning 1095-moddasida nazarda tutilgan qoidalar mazmuniga ko’ra, oshkor 
etilmagan axborotni muhafaza qilish qoidasi qonunga muvofiq xizmat yoki tijorat 
siri bo’la olmaydigan ma’lumotlarga nisbatan tatbiq etilmaydi. Ushbu qoida 
xo’jalik yurituvchi subyektlarning xizmat yoki tijorat siri niqobi ostida har xil 
suiiste’molliklar, o’zboshimchaliklar va boshqalar manfaatlariga zid harakatlar 
sodir etishning oldini oladi, unga huquqiy to’siqlar qo’yadi. 
Xizmat yoki tijorat siri bo’lib hisoblanmaydigan ma’lumotlarga mol-mulkka 
bo’lgan huquqlar (banklarda omonatga qo’yilgan mablag’lar haqidagi 
ma’lumotlardan tashqari) va mol-mulk xususida tuzilib, davlat ro’yxatidan 
o’tkaziladigan kelishuvlar, bitimlar, shartnomalar to’g’risidagi ma’lumotlar, davlat 
statistika hisoboti tariqasida taqdim etiladigan ma’lumotlar, umuman nazorat-
kontrol funksiyasini bajaruvchi davlat idoralariga davriy ravishda taqdim etib 
turiladigan (fuqrolar va yuridik shaxslar tomonidan) har qanday ma’lumotlar, 
hisobotlar kiradi. Xuddi shu kabi, ilgari oshkora-ommaviy e’lon qilingan 
ma’lumotlar, shuningdek, har bir shaxs erkin tanishish, bilishni talab qilish 
huquqiga yoki imkoniyatiga ega bo’lgan ma’lumotlar ham xizmat yoki tijorat 
sirlari bo’lib hisoblanmasligi lozim. Xo’jalik yurituvchi subyekt faoliyati haqidagi 
ayrim ma’lumotlar (masalan, tevarak-atrofni ifloslantirayotganligi yoki jamiyatga 
zarar keltirishi mumkin bo’lgan boshqa salbiy faoliyatlarni yashirishning oldini 
olish maqsadida) oshkor qilinmaydigan axborotlar huquqiy rejimiga ega bo’la 
olmasligi qonun hujjatlarida alohida pisanda qilib qo’yilgan.
Oshkor qilinmagan axborotni muhofaza etish huquqi muddat bilan 
chegaralanmagan, biroq FKning 98-moddasida nazarda tutilgan shartlar bir 
vaqtning o’zida mavjud bo’lgan va qat’iy rioya qilingan paytga qadar amal qiladi. 
Bu shartlarning birortasi mavjud bo’lmasa yoki buzilsa, oshkor etilmagan 
axborotdan boshqa shaxslarning foydalanishidan himoyalanish huquqi o’z-o’zidan 

---

576 
bekor bo’ladi.