Toshkent farmatsevtika instituti

Inson  organizm ining  a ’zolari  va  to ‘qim alarida  muayyan 
muolajalami  amalga  oshirish,  ularga  mexanik  ta’sir  o ‘tkazish, 
shuningdek  shu  muolajalar  paytida  qo‘llaniladigan  buyumlami 
tibbiyot  asboblari
  deb  ataladi  (ГОСТ  19126-79).
Tibbiyot  buyumlari  nomenklaturasida  tibbiyot  asboblari  eng 
ko‘p  sonli  guruhni  tashkil  etadi.  Ular  ixtisoslashtirilgan  korxona- 
larda ko‘p  miqdorda ishlab  chiqariladi.
T ibbiyot  asboblarini  ishlab  chiqarishda  q o ‘llaniladigan 
texnologiyalar,  asosan,  metallar  va  plastmassalarga  ishlov  berish 
bilan bogMiqdir.  Yirik va  murakkab texnologik jihozlar (bolg'alar, 
inert  muhitdagi  isitish  o ‘choqlari,  elektr  kimyo  jihozlari,  lazer 
va  suv  yordamida  metallarni  kesish  aniq  yoyish  apparatlari, 
plastmassalami qayta ishlash  uchun ekstruzion va quyish jihozlari) 
bilan  bir  qatorda  qoM  mehnatida  zarur  boMgan  asbob-uskunalar 
ham  ishlatiladi.
Malakali  m uhandis  va  ishchi  kadrlar  yillab  tayyorlanadi. 
Chunki  tibbiyot  asboblarini  ishlab  chiqarish  yangi  tibbiyot 
texnologiyalarining rivojlanishiga bevosita bogMiq. Ayniqsa, jarrohlik 
sohasi  b o‘yicha  so'nggi  yillarda  yuksak  texnologiyalam ing  jadal 
riv o jla n ish i  ja rro h la r n in g   in stru m en ta l  b a z a sin i  n afaq at 
nom enklatura,  balki  asboblarning  funksional  im koniyatlari 
bo‘yicha ham tubdan qayta ko‘rib chiqish zaruratini vujudga keltirdi.
150

A sb o b la m in g   asosiy  o 'lc h a m la ri  v a sifatiga  ta la b la r  keskin  ortdi: 
atrav m atik lig i,  ishonchliligi  va eig o n o m ik lig i.
Hozirgi  vaqtda,  yangi  tibbiy  usullami  tatbiq  etish  tufayii, 
zamonaviy,  yuksak  funksional  asboblaming  ishlab  chiqarilishiga 
ehtiyoj tug'ildi.  Bu aw alo yurak-tomir jarrohligi  uchun atravmatik 
qisqichlar,  mikrojarrohlik  asboblari,  halokatlar  tibbiyoti  uchun 
asboblar to ‘plamlari,  titan  qotishmalardan tayyorlangan  asboblar, 
kardiovaskular jarrohlik uskunalari  va hokazo.  Kasallik tarqatuvchi 
mikroflorani  kuchaytiruvchi  qoplamalarni  so‘rish  bo'yicha  yangi 
plazma texnologiyalari  ancha  istiqbollidir.  Tibbiyot  asboblarining 
ushbu texnologiyalarni  ishlatishiga  bog‘liq  ishlab chiqilgan  asbob- 
larning  yangi  avlodi  yordami,  masalan,  endoskopik operatsiyalar 
paytida kasallik yuqtirish  ehtim olini  kamaytirish  imkonini  beradi.
Tibbiyotda  ishlatiladigan  asbob-uskunalar xilma-xilligi orasida 
ishlab  chiqarishning  ommaviyligi  va  nomlarining  soni  bo'yicha 
jarrohlik  asboblari  yetakchi  o ‘rinda  turadi.
10.1.  Umumiy jarrohlik asboblari, tasnifi, sifatini tekshirish 
usullari
Jarrohlik  asboblari  2  ta  asosiy  guruhga  boMinadi: 
umumiy 
jarrohlik 
va 
maxsus jarrohlik
 asboblari.  Umumiy jarrohlik asboblari 
guruhiga jarrohlar tomonidan,  (ular tor ixtisosli bo'lishlaridan qat’iy 
nazar)  ko‘proq  ishlatiladigan  asboblar,  shuningdek  ko'pincha 
umumiy jarrohlik operatsiyalarida foydalaniladigan  asboblar kiradi. 
K ataloglarda  tib b iy o t  a sb ob -u sk u n alari  ixtisoslarga  qarab 
joylashtirilgan:  umumiy  jarrohlik,  neyrojarrohlik,  oftalmologiya, 
otolaringologiya  va  hokazo.  Bu  esa  iste’molchiga  qulay  bo'lib, 
asboblam ing  funksional  sifatlarini  hamda  ularga  qo'yiladigan 
talablami  o'rganish  uchun  unchalik  qulay  emas.  Shu  munosabat 
bilan asboblar ularning asosiy vazifasi bo'yicha guruhlarga bo'linadi.
Jarrohlik  asboblari  o 'z  vazifasi  bo'yicha  quyidagi  guruhlarga 
bo'linadi  (ГОСТ  19126-79):
— 
kesuvchi
  —  yumshoq  to'qim ani  kesish,  abseslarni  yorish, 
turli  a’zolarni  rezeksiya  qilish,  o'sim talarni,  poliplarni  kesib 
tashlashga  moMjallangan;
151

— 
qisuvchi
  — 
kesilgan  tom irdan  qon  oqishini  t o ‘xtatish, 
rezeksiya  paytida  naychasim on  va  g ‘ovak  a ’zolarni 
qisish, 
a’zolam ing joyidan  qo‘zg‘alib  ketishini  bartaraf etish  maqsadida 
ularni  ushlab  turish  (fiksatsiya)da  foydalaniladi;
— 
kengaytiruvchi  va  suruvchi
 
—  tasodifiy  jarohatlar  yetka- 
zishdan  himoyalash  va  a ’zolam i  surib  turish  uchun  ishlatiladi;
— 
zondlar  (naysimon  yo ‘llar  va  a ’zolarni  tekshiruvchi)
  — 
tor  naychalarni  va  a’zolarni  tekshirishda,  orasini  kengaytirish 
maqsadida  qo'llaniladi.
Funksional vazifasi  asosida bunday taqsimlash  har bir guruhga 
mansub  asboblarga  nisbatan  talablami  aniq belgilash  va  ularning 
funksional  xususiyatlarini  nazorat  qilishning  usullarini  aniqlash 
imkonini beradi. Asboblaming har bir guruhi uchun  bajariladigan 
vazifalarni  tekshirish  usullari  alohidadir,  shuning  uchun  ular 
um um iy  jarrohlik  asboblari  bo'yicha  har  bir  guruhni  ko‘rib 
chiqishda bayon  etilgan.
Asboblam ing u yoki bu guruhiga mansubligidan qat’iy nazar, 
ular  ayrim  um umiy  talablarga javob  berishi  lozim:  Operatsiyaga 
tayyorgarlik  (dezinfeksiya,  yuvish,  tozalash,  sterillash)  paytida 
ular  buzilm asligi  va  zanglam asligi,  asboblar  doim   operatsiya 
xonasining aseptik sharoitida saqlanishi kerak.
Operativ  aralashuv  paytida  JA  ni  ikki  guruhga  b o ‘lish  qabul 
qilingan: 
asosiy
 
va 
yordamchi
 
asboblar.
Asosiy asboblar  ishlatilgan paytda yara sathidagi to ‘qimalarga 
yoki  ichki  a ’zolam ing shilliq pardalariga bevosita tegadi,  shu bois 
ular  albatta  sterillanishi  zarur.  Sterillashdan  a w a l  esa  albatta 
tozalanadi,  dezinfeksiya qilinadi  va  keyin  sterillanadi.
Y ordam chi  asboblar  bemorlarga  bevosita  tegm aydi,  shu 
munosabat  bilan  faqat  dezinfeksiya  qilinadi  (pinsetlar,  zondlar, 
yordamchi  qaychilar va boshqalar).
T ibbiyot  asbob-uskunalar  qabul  q ilin ayotgand a,  ГОСТ 
19126-79  ga  asosan,  etalon  bilan  solishtirib,sathiga  ishlov  berish 
nuqsonlari  y o ‘qligi  yoki  borligi  hamda  ishlov  sifati  k o‘zdan 
kechiriladi.  Tashqi  nuqsonlar  —  o ‘yiqlar,  tirnalgan  joylar, 
yoriqlar,  yemirilgan joylar,  g‘adir-budirlar yo'qligi  oddiy ko‘z bilan
152

tekshiruvdan o ‘tkaziladi,  mayda  (kichik)  asboblarni tekshi-rishda 
esa  lupadan foydalaniladi.
Asboblar  dezinfeksiya,  sterillashdan  oldingi  tozalash  va 
sterillashdan  iborat  ishlov  berishlarga  barqaror  boMishi  kerak.
Asboblaming davriy sinovlari  standartning barcha talablariga 
muvofiqligini  aniqlash  vaqti-vaqti  bilan  amalga  oshirib  turiladi. 
Ishonchlilik bo‘yicha sinovlar har 3  yilda bir marta  o'tkaziladi.
Tibbiyot  asboblari  zaruratga binoan  aniq  rusumga ega boMishi 
lozim:  asbob  raqami  yoki belgisi,  uni  ishlab chiqargan  korxonaning 
tovar  belgisi,  ishlab  chiqarilgan  yili  (so‘nggi  2-raqam),  rusum 
asbobning  ishchi  boMmagan qismiga q o ‘yiladi.
Asboblarni  konservatsiya  qilish  ГОСТ  9014-78  talablariga 
muvofiq amalga  oshiriladi.
Asboblar  yog‘och  qutilarga,  o'ramlarga, 
probirkalarga  va 
qadoqlaming boshqa  turlariga joylashtiriladi.
Kesuvchi  asboblar
Asboblaming  bu  guruhiga  yumshoq,  yarim  yumshoq  va  qalin 
to ‘qimalami  ajratishda  ishlatiladigan  asboblar  kiradi.  Qurilmasiga 
muvofiq ular 5 guruhga boMinadi:  pichoqlar va skalpellar, qaychilar, 
tibbiy arralar, iskanalar, suyak qisqichlar.  Barcha kesuvchi asboblarga 
quyidagi  talablar  q o ‘yiladi:  o ‘tkirlik,  m exanik  va  kim yoviy 
chidamlilik,  oddiy  geometrik  shakl.  Asboblaming  o ‘tkirligi  juda 
kam  kuch  va  vaqt  sarflash  im konini  beradi.  T o‘qimalar  kam 
miqdorda zararlanadi.  Mexanik va kimyoviy chidamlilik asboblardan 
uzoq  vaqt  foydalanish  imkonini  yaratadi  va  zanglashdan  saqlaydi. 
Kesuvchi  asboblaming  zarur  oMkirligi  va  chidamliligi  tegishli 
rusumdagi  poMatlarning  ishlatishi,  termik  ishlov  berish,  sirtiga 
yaxshi  ishlov  berish  va  tigMni  o'tkirlash  yoMi  bilan  ta’minlanadi. 
Kesuvchi  asboblaming  har xil  turlari  ishlatiladi.
Jarrohlik  pichoqlari
  a ’zolar  uchlarini  amputatsiya  qilish 
p a y tid a   y u m sh o q   t o ‘q im a la r   ( t e r i,  p a ylar)  ni  k esish g a  
moMjallangan.  Har qanday tuzilishdagi  pichoqda quyidagi  qismlar 
boMishi  zarur: 
dasta,  bo‘yin,  tig*.
 T ig‘da esa kesuvchi  qism boMishi 
kerak.  Pichoqning  dastasi  yaxshi  ushlanishi  uchun  sathi  yaltiroq 
tig‘dan  farqli  ko‘p qirrali  va taram-taram sathli boMadi  ( 2 1-rasm).
153

Pichoqlarni  qabul  qilishda  m ahsulot 
sifatini  nazorat  tekshiruvidan  o ‘tkaziladi: 
etalonga qiyoslagan holda ko‘zdan kechirish 
quyidagi talablar asosida amalga oshiriladi:
—  pichoq tig‘i  uzunasiga o ‘tkir bo‘lishi 
lo z im .  H ech   qanday  tirnalgan  joylari, 
o ‘yiqlar  yoki  kertiklar boMmasligi  zarur;
—  o ‘tkir  uchlari,  kesuvchi  qirradan 
У 
li 
fej 
tashqari,  to'mtoqlashgan  boMishi  lozim;
И  
Ш  
Я  
—  p ich o q   qoplam asi  sifatli  boMib,
dogMar,  zang  va  ortqcha  qatlar  boMmasligi 
kerak.
Funksional  sinov  kesuvchi  xususiyat- 
larni  teshirishdan  iborat:  zamsh  (baxmal, 
a 
b 
d 
charm),  teri,  karton  o ‘rtacha  qalinlikdagi 
qog'oz  qirqib  ko'riladi.  Sinov  natijasida  tig‘
21-rasm.  Jarrohlik 
oMmaslanmasligi  va  pachoq  boMmasligi, 
pichoqlari. 
kesikning chetlari esa o ‘yiqsiz,  ravon boMishi
lozim.
Amputatsiya pichog'i
  (21-a   rasm)  qoM  va  oyoq  barmoqlarini 
kesib tashlanganda yumshoq to ‘qimalar (teri,  paylar)  ni qirqishga 
moMjallangan.  TigMning  uzunligi  bo'yicha  2  ta  oMchovli  qilib 
tayyorlanadi:  katta  (315  m m )  va  kichik  (250  m m),  dastasi  poMat 
yoki  jezdan  tayyorlanib,  ichi  b o ‘sh,  ushlashga  qulay  boMadi. 
Karton  qutilarga  yakka  tartibda  neytral  m oy  surtilgan  holda 
joylashtirilib qadoqlanadi.
Rezeksiya pichog‘i
  (21-b  rasm)  barmoq  va  oyoq  barmoqlari 
uchlarini,  tovonni  amputatsiya  qilishda,  bo‘gMmlami  rezeksiya 
(biror a’zo  yoki  uning qismini  kesib tashlash)  da qalin  to ‘qimalar 
(naylar,  kem irchak-tog‘aylar)  ni,  unchalik  katta  boMmagan 
suyaklar  (falanglar)  ni  qirqishga  moMjallangan:  kem irchak 
pichoqdan tig‘ning 2 turi  —  qorindor va to‘g‘ri turlariga ega shakli 
bilan  farqlanadi.
Tog‘ay pichog'i
  (21-d  rasm)  qalin  to ‘qimalar  (kemirchaklar, 
tirtiqlar)  ni,  qovurg'a  kemirchaklami kesishga moMjallangan boMib, 
ular qisqa,  keng tigMi  va  ogMr qavariq  dastali  boMadi.
154

M iya pichog'i
  (22-rasm)  tashxis  maqsadida 
bosh  miya  qatlamlarini  ajratish  uchun  patalo- 
anatomik yorishlar paytida  ishlatiladi.  Bosh  miya 
p ic h o g 'in in g   tig ‘i  t o ‘g ‘ri  b u rch a k li  b o ‘lib 
ch o‘zilgan  (dastasiga  nisbatan  2  barobar  uzun), 
yupqa,  ikki  tom onlam a  o ‘tkir,  dastasi  keng, 
sayqallanmagan holda ishlab chiqariladi.
Pichoqlar qutiga  10 donadan  (amputatsiyaga 
moMjallanganlari bundan mustasno) konservatsiya 
moyi bilan ishlov berilgan holda yetkazib beriladi.
Pichoqlarni  sterillash  quruq  havo usulida amalga 
oshiriladi,  chunki  nam  muhitda ularning kesuvchi 
qirrasining o ‘tkirligi  pasayadi.
Um um iy jarrohlik 
skalpellari
 (23-rasm)  ikki 
turda  ishlab  chiqariladi:  qorindor  —  tig‘i  kuchli 
bo'rtiq  va  o ‘tkir  uchli.
Qorindor  skalpellar  yum shoq  to'qimalarni 
chuqur  kesish  uchun  ishlatiladi,  o ‘tkir  uchlilari 
to'qimalami yengil ochish va teshiklar hosil qilish 
22-rasm
  Miya 
uchun  ishlatiladi.  T ig‘ning  uzunligiga  qarab, 
nichoeM 
skalpellar  kichik  (30,  32  m m ),  o ‘rtacha  (40,  42 
mm )  va  katta  (46,  50  mm )  b o ‘ladi.  Skalpel  dastasi  silliq,  yoki 
g ‘adir-budir  boMadi.  Chuqur  bo'shliqlarda  operatsiyalar  qilish 
uchun  uzunligi  250  m m   maxsus  skalpellar  ishlatiladi,  tig‘ning 
ishchi  qismi  qisqa  (20  mm)  va  uch i  to'mtoqlashgan  b o‘ladi.
Skalpel  o ‘zining  alohida  qurilmasi  —  olib  qo‘yiladigan  tig‘i 
bilan  ajralib  turadi,  olib  q o‘yiladigan  tig‘  esa  U10A  poMat  yoki 
xrom li  13  X  dan,  dastasi  nikel  va  xromli  L63  jezdan  yoki 
plastmassadan tayyorlanadi.
Skalpellar  tabiiy  yog‘  surtilib,  mumlangan  yoki  pergament 
qog‘ozga  o'ralib,  karton  qutiga  10  donadan  taxlanadi.
Tibbiy  q a ych ila r
  t o ‘q im a la r n i  kesishga  m oM jallangan. 
Qaychilar sharnirli  —  ya’ni  2  ta tigMi  yoki  murvat bilan tutashgan 
2 shoxli  gilotinasimon boMadi.  Oshiq-moshiqli qaychilar yumshoq 
t o ‘qimalarni  (jarrohlik)  va  m ateriallar,  ligaturalar,  bogMash 
(yordamchi)  ashyolarni  kesishda  ishlatiladi.  Gilotinali  qaychilar 
esa  qalin  tog'ay to ‘qimalar,  qovurg‘alam i  kesishga xizm at  qiladi.
155

Qaychilam ing kesish xususiyatlari  dokani  (uch 
marta)  1—5 qatlamini yoki  m omiq b o‘lagini kesish 
y o ‘li  bilan  tekshiriladi.  G ilo tin a li  qaychilarni 
tek shirish   q alin ligi  2 —5 ,5   m m   k arton n in g  2 
q a tla m in i  yok i  d ia m etri  5  m m   p o liv in ild a n  
tayoqchani  10 кагта tishi bilan qirqish bilan  amalga 
oshiriladi.
Q a y c h ila r  U 8 A ,  U 1 0 ;  ru su m li  u g lerod li 
poMatdan yoki  40x13  poMatdan  tayyorlanadi.
Sanoatda  50  dan  ortiq  turli  tibbiy  qaychilar 
ishlab chiqariladi,  lekin ko'proq quyida tasvirlangan 
qaychilar ishlatiladi.
Jarrohlik qaychilari:
1)  to‘mtoq  uchli  to ‘g ‘ri  va  qayrilgan  Kuper 
turidagi  qaychilar.  Y oniga  qayrilgan  qaychilar 
yum shoq  to ‘qimalarni  kesish  uchun  ishlatiladi, 
uzunligi  170  va  140  mm  boMadi;
2)  o ‘tkir  uchli  va  bir  o ‘tkir  uchi  t o ‘g ‘ri  va 
ikkinchisi  qayrilgan  (uzunligi  170  va  140  mm)  qaychilar;  aw alo 
to ‘qimani  teshish  zarur boMgan  hollarda  ishlatiladi  (24-a  rasm);
3) 
gipsli  bogMamlarni  kesishga  moMjallangan  —  415  mm 
(24-b  rasm);
23-rasm. 
0 ‘tkir uchli 
jarrohlik 
skalpeli.
24-rasm.  Qaychilar:  a—o‘tkir  uchli yoniga qayrilgan; 
b—gipsli  bog‘lamlarni  kesuvchi.
156

4)  a n a to m ik   ic h a k   q a y ch isi  (2 5 -ra s m )  p a ta lo g o -a n a to m ik  
a m a liy o td a   (u zu n lig i  205  m m )  ic h a k n i  u zu n asig a yorishga x izm a t 
qiladi,  sh o x larid an  b in n in g   ishch i q ism id a  qirqilayotgan  ich ak n in g  
sirg ‘a lib   k e tish ig a   t o ‘s q in lik   q ila d ig a n   ilg ak n in g   b o rlig i  b ila n  
farqlanadi;
5)  q o v u rg ‘aga  m oM jallangan  q a y c h ila r  k o ‘krak 
qafasidagi  a ’z o la m i  operatsiya q ilish d a  qo v u rg ‘alarni 
kesishda  ish la tila d i  (2 6 -a   rasm );
6
) tug m ach ali  (L ister) qay ch i bogM amlami  kesish 
u c h u n   ishlatiladi  (2 6 -b   rasm ).  T ig ‘i  y on ig a  30°  da 
qayrilganligi  va  u z u n   tig 'in in g   b ir  u c h id a   b em o rg a 
z a ra r y etk azm ay ,  b o g ‘lam  tagig a  kiritish  u c h u n   silliq 
tu g m a c h a   m avjudligi  bilan   farq lan a d i;
7)  c h u q u r b o 'sh liq lard a g i  y u m sh o q  t o ‘q im a la m i 
kesishga  m oM jallangan,  u zu nligi  (2 5 0  m m ),  o 'tk ir  
u c h li,  to r  va  q isq a  ishch i  q irra li,  t o ‘g ‘ri  va qayrilgan  
q a y c h i,  y a ra la r  ichidagi  yoki  y e tish   q iy in   boMgan 
25-rasm 
t o ‘q im a la rn i  q irq ish g a  m oM jallangan; 
Anatomik
8
)  bogM ash  a s h y o   u c h u n   u z u n lig i  240  m m , 
ichak 
k a tta ,  salm o qli  (2 7 -a   rasm ); 
qaychisi.
26-rasm. 
Qaychilar: 
a—qovurg‘a  uchun,  b— Lister- 
bog‘lamlarini  kesish  uchun.
27-rasm. 
Yordamchi qaychilar: 
a—bog‘lash  ashyoiari  uchun. 
b—soch  olish  uchun.
157

9)  sochlarni  olish  uchun  —  bemorlarni  soch in i  olish  va 
operatsiya  m aydonini  tayyorlash  uchun,  uzunligi  175  mm , 
yengilligi  bilan  ajralib  turadi  (27-b  rasm);
10)  tirnoqlar  uchun  —  unchalik  katta  uzunlikda  b o ‘lmagan 
(100 m m )to‘g ‘ri va qayrilgan, ishchi qirrasida qiya kertiklar mavjud.
Tibbiy  arra la r
  (28-rasm )  turli  jarrohlik  operatsiyalarida 
ishlatiladi,  qattiq  to ‘qimalar  (suyaklar  va  tog'aylar)  ni  va  bar- 
moqlar,  q o‘l va oyoq  uchlarini  rezeksiya yoki amputatsiya qilishda, 
osteosintez va anatomik ishlarda ishlatiladi  (ГОСТ 28519-90).
Arra  U 7A  rusumli  uglerodli po'latdan tayyorlanadi,  tasma va 
dastadan  iborat.  Arralarning  quyidagi turlari  ishlab chiqariladi:
— 
romsimon  (1)  —  tasmani  mustahkamlash  va  taranglash 
uchun  moslama  bo‘lib,  dastali  yoydan  tarkib  topgan.  Arra  3  ta 
o ‘lchovda  (6,  9,  12  mm )  gi  tasmalar  to ‘plam i  bilan  ishlab 
chiqariladi  va yirik suyaklar (tos suyaklari va boshqalar)  ni arralash 
uchun  oyoq -q o‘llar amputatsiyasida  qo'llaniladi  (28-1  rasm);
— 
anatom ik  bargsimon  (4)  —  dastali  gardish,  tasm a  va 
murvatdan  iborat,  birmuncha  yumshoq  suyaklami  (barmoqlar 
suyaklari)  arralashda  patologo-anatom ik  amaliyotda  ishlatiladi; 
(28-4  rasm);
158

—  pichoqli  (2)  —  unchalik  katta  boMmagan  suyaklar  va 
tog'aylami  arralashga  moMjallangan,  buning  uchun  biroz  yupqa, 
mayda tishli  tasma  (0,5  mm)  ishlatiladi  (28-2  rasm);
—  to'qilgan  simli  (Djigli)  (3)  —  neyrojarrohlik sohasida  kalla 
suyagining qopqogMni ochishda foydalaniladi. Arra mayda tishli  3—
4 ta  buralgan  poMat  simlardan  va  ushlash  uchun  maxsus  halqali 
dastasidan  iborat  (28-3  rasm);
—  gipsli  bogMamlar  u chun  (5)  —  gipsli  bogMamlarni 
arralashda ishlatiladi  (28-5  rasm).
T ibbiy  arralarning  fu n k sio n al  xu su siyatlarin i 
sinash 
tishlarning  o'tkirligini  tekshirishdan  iborat.  Buning  uchun  qattiq 
navli  daraxt  (buk,  dub)  ponasini  yoki  qalinligi  2  mm  boMgan 
viniplast  boMagi  arralanadi.  Ayni  vaqtda  arralarning  tishlari 
t o ‘m toq lash m asligi,  bukilm asligi  yoki  rangi  o'zgarm asligi, 
arralaganda  kesim  ravon va silliq boMishi lozim.
Suyak qisqichlari (tishlagichlari)
  (29-rasm)  mayda suyaklami 
kesib tashlashda,  suyak b o‘rtmalari  va shishlari,  o'tkir tikonlar va 
suyak chetlarini kesish va tekislash  uchun qoMlaniladi.  Ikkita ogMr, 
qulfcha bilan tutashgan shoxchalardan  iborat boMib,  qulfcha ularni 
ishchi  qismlar  — jagMar  va  dastaga  ajratadi.  Qisqichlaming jagMari 
qavariq, yarim doira,  nayzasimon shaklda  hamda turli egilgan (yoniga, 
yuzasiga) boMadi. Qisqichlar bitta yoki ko‘p shamirli (ikkita uzatgichli) 
boMib,  murvatli  shamir  qulfga  ega  boMadi.  Suyaklar  qisqichlarini 
tayyorlash  uchun  zanglamas  40x13  rusumli  poMat  qoMlaniladi.
Suyak qisqichlari sifatini tekshirishda quyidagi talablarga rioya 
qilinadi:
a) jagMarning  qirquvchi  qismlari  —  o ‘tkir,  o'yiqlarsiz,  g‘adir- 
budirsiz va hokazo, butun bo‘yi bo‘ylab zich yopiluvchi boMishi  kerak;
b)  prujina  —  ishlashga  sozlangan  va  qisqichlaming  ravon 
ochilishini  ta’minlaydi,  ayni  paytda jagMar zich  yopiladi;
d)  qulfdagi  harakati  ravon,  yengil,  to ‘xtalmaydi.
Asbobning  funksional  xususiyatlari  1,5—2,0  mm qalinlikdagi 
kartonni  10  marta  yoki  suyakning  5—6  mm  plastinkasini  qirqish 
bilan  tekshiriladi.  Sinovdan  keyin  jagMarning  kesish  joylarida 
o ‘yiqlar yoki  boMingan joylar boMmasligi kerak.  Kesim tekis,  ravon 
boMishi  zarur.
159

29-rasm.  Suyak qisqichlari:
1—bir  uzatkichli  o‘tkir  uchli  egilgan,  2—ikki  uzatkichli  o‘tkir  uchli, 
3—bir  uzatkichli  o‘tkir  uchli  to‘g‘ri,  4—bir  va  ikki  uzatkichli  yumaloq
jag‘li.
Tuzilish  xususiyatlariga qarab,  suyak qisqichlarining quyidagi 
tovar  turlari  chiqariladi:
—  qavariq  jagMi  —  yumaloq  jag‘li,  kengligi  8,5  va  4  mm