Тошкент Ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш мухандислари институти

Материаллар ва методлар
Таълим парадигмаси ва унинг таркибий қисмлари, масалан, мақсадлар, мазмун, натижаларнинг ўзгариши кўплаб тадқиқотчилар томонидан қайд этилган (Кузьмина Н.В., 1990; Маркова А.К., 1993; Хуторский А.В., 2002; Болотов В.А. ва Сериков В.В., 2003; Введенский В.Н., 2003; Зимняя И.А., 2003; Байденко В.И., 2004; Новиков A.M., 2005 ва бошқалар).
Таълим стандартлари асосида таълим сифатини баҳолаш муаммосини муҳокама қилар экан, педагогика ва таълимни бошқариш соҳасидаги таниқли олимлар таълимни билим, кўникма ва малакалар тизимига қисқартириш нотўғри, деган фикрга қўшиладилар. Қўшимча интегратив кўрсаткичлар сифатида менталитет, ҳаётда ўзини ўзи англаш истаги (Б.С.Гершунский, 1998), шахсий ривожланиш кўрсаткичлари (В.И.Загвязинский, 2001), ўз-ўзини англаш, маънавий саломатлик, тарбия, фаол фуқаролик ҳолати ва бошқалар таклиф этилади (Караковский В.А., 1993). Таълимнинг тарбиявий ва ривожлантирувчи компонентини кучайтириш зарурлигини эътироф этган ҳолда, улар ушбу интегратив кўрсаткичларнинг шаклланиш даражасини аниқлашнинг қийинлигини таъкидлайдилар (Поташник М.М., 2000).
Ушбу муаммони ҳал қилишнинг истиқболли йўлларидан бири таълим стандартларига янги интегратив конструкциялар: компетентлик, компетенциялар ва метапрофессионал сифатларни киритиш бўлиши мумкин [2].


Олинган натижалар
Таълим-тарбия тизимини компетентлик асосида модернизациялаш муаммосини яхшироқ тушуниш учун асосий тушунчаларга мурожаат қиламиз.
О.Е.Лебедев (2004)нинг фикрига кўра, компетентли ёндашув касбий таълимда билимларни қўллаш ва ташкил этишга йўналтирилганлик; меҳнат объектининг буйруғини “олиб ташлаш”; бандлик имкониятларини ошириш ва вазифаларни бажариш фойдасига мослашувчанликни ошириш стратегияси учун асос яратиш; инсон фаолиятини касбнинг чексиз хилма-хиллигига ва ҳаётий вазиятларга йўналтиришга ка ўтиш имконини беради.
Компетентли таълимнинг ўзига хослиги тайёр билимларни ўзлаштиришда эмас, балки “...бу билимларнинг келиб чиқиши учун шарт-шароит кузатилганлигидадир” (Громыко Ю.В., 2000). Талабанинг ўзи муаммони ҳал қилиш учун зарур бўлган тушунчаларни шакллантиради. Ушбу ёндашув билан таълим фаолияти тадқиқот ва амалий-ўзгарувчан хусусиятга эга бўлиб, ўзлаштириш предметига айланади [3].
Шундай қилиб, кўп йиллар давомида мавжуд бўлган таълимнинг билим парадигмаси янада тўлиқ шахсий ва ижтимоий интеграциялашган таълим натижасини таъминлай оладиган компетентликка йўналтирилган таълим билан алмаштирилади.
Таълимнинг билим-маърифатдан компетентли парадигмасига ўтиш модели, (Болотов В.А. ва Сериков В.В., 2003) анъанавий моделнинг аслида номутаносиблиги билан белгиланади, чунки “унинг ўрнига яхлит ижтимоий-маданий тажриба, талабалар ҳақиқатда унинг фақат бир қисмини, биринчи навбатда, билим компонентини ўзлаштиришларини” кўрсатади. Уларнинг фикрига кўра, “таълимнинг компетентли моделининг билим моделидан фарқи, масалан шахмат ўйнаш қобилиятидан шахмат ўйнаш қоидалари билан танишиш каби каттадир”.
Фаолиятли, шахсга йўналтирилган ёндашув вакиллари билим шаклларидан бирини таълимда мутлақлаштиришга қарши. Жонли, шахсий билимлар субъектсиз, бегоналаштирилган, ахборот, маълумотлар шаклида узатилмайди. Д.А.Иванов, К.Г.Митрофанов, О.В.Соколова (2005)лар “билим” ёндашувини тайёр билимларни, яъни маълумот, ахборотларни узатишнинг кенг тарқалган оммавий амалиёти сифатида тушунадилар; билим шаклларидан бирини мутлақлаштирувчи ёндашув, айнан институционалликдир. Уларнинг фикрига кўра, компетентли ёндашув таълим жараёнига шахсий маънони киритишга уринишлардан биридир.