Тошкент кимё-технология институти

Kalsinasiyalangan soda - Na2CO3, molekulyar massasi-106, natriy karbonat kristall kukun, zichligi 2,53 g/sm³, suyuqlanish temperaturasi 853⁰C, suvda yaxshi eriydi. Soda (natriy karbonat) qadimgi davrlardan ma’lum bo’lgan. Soda dengiz o‘simliklar ko‘llari va tabiy sodaviy ko‘llardan olingan. Kalsinasiyalangan soda suvda yaxshi eriydi va kristallogidratlar xosil qiladi. U havodagi CO₂ va H₂O bug’ini yutib, natriy xosil qiladi. Bundan tashqari, kristallangan soda — Na₂CO₃*10H₂O (natron), ichimlik yoki oziq-ovqat sodasi — NaHCO₃, (natriy gidrokarbonat) bor. Shu bilan birga, kaustik soda — NaOH (oʻyuvchi natriyning texnik nomi) ham mavjud. Soda tabiatda Na₂CO₃*10H₂O holida, koʻl va mineral suv havzalarida erigan holda uchraydi. U suvdagi eritmalaridan 32°C gacha Na₂CO₃*10H₂O, 32,35°C da Na₂CO₃*6H₂O, 35°C dan yuqorida Na₂CO₃*H₂O, 112,5°C da suvsiz tuz — Na₂CO₃ kristallanadi. Na₂CO₃*10H₂O — rangsiz kristall modda, havoda nurab turadi. Zichligi 1450 kg/m³, 100 g suvda 0° da 20,9 g, 104° da esa 42,1 g eriydi. Kalsinatsiyalangan soda — rangsiz kristall modda, zichligi 2530 kg/m³, suyuqlanish temperaturasi 858°C; gigroskopik, suvda eruvchanligi massasiga nisbatan 6,54%(0°Cda) va 17,69%(20°Cda). Ichimlik sodasi ham oq kristall kukun, zichligi 2200 kg/m³, 100—150°da parchalanadi; suvda eruvchanligi 6,54% (0°Cda), 9,4% (25°Cda), 14,1% (60°Cda). Uning suvdagi eritmalari gidrolizga uchrab, kuchli ishqoriy reaksiya namoyon qiladi, kislota taʼsir ettirilsa, karbonat angidrid ajralib chiqadi. Sodaning ishlatilishi. Soda kimyo sanoatining eng muhim mahsulotlaridan; shisha, sovun va boshqa yuvuvchi vositalar, natriy gidroksid va natriyning boshqa birikmalarini ishlab chiqarishda, sellyuloza pishirishda, neft mahsulotlarini tozalashda, pigmentlar olishda, "qattiq" suvni yumshatishda, tibbiyotda ishlatiladi. Ichimlik sodasi non va qandolatchilik mahsulotlari pishirishda CO₂ manbai sifatida, alkogolsiz ichimliklar, sunʼiy mineral suvlar, yongʻinni oʻchiruvchi tarkiblar tayyorlashda, tibbiyotda, ogʻiz va tomoqni chayishda ishlatiladi. Soda xalq xo‘jaligida ko‘p sohalarda qo‘llaniladi va shuning uchun bu maxsulot ko‘p miqdorda ishlab chiqariladi. Xozirgi kunda jaxon bo‘yicha 30 mln. t dan ortiq soda ishlab chiqarilmoqda. O‘zbekiston Respublikasida bir yilda 120000 tonna miqdorida sodaga talab bor.
Soda xalq xo‘jaligigining quyidagi soxalarida qo‘llaniladi:
1. Kimyo sanoatida (fenol, bo‘yoq moddalar ishlab chiqarish uchun);
2. Shisha ishlab chiqarish sanoatida;
3. Rangli metallurgiyada;
4. Oziq-ovqat, syellyuloza, qog‘oz sanoatida;
5. Neft kimyo va neftni qayta ishlash sanoatida;
6. Tibbiyot sanoatida;
7. Elektrotexnika sanoatida;
8. Boshqa soxalarda.

Soda kimyo sanoatining eng muhim mahsulotlaridan; shisha, sovun va boshqa yuvuvchi vositalar, natriy gidroksid va natriyning boshqa birikmalarini i.ch. da, sellyuloza pishirishda, neft mahsulotlarini tozalashda, pigmentlar olishda, "qattiq" suvni yumshatishda, tibbiyotda ishlatiladi. Ichimlik S. non va qandolatchilik mahsulotlari pishirishda SO2 manbai sifatida, alkogolsiz ichimliklar, sunʼiy mineral suvlar, yongʻinni oʻchiruvchi tarkiblar tayyorlashda, tibbiyotda, ogʻiz va tomoqni chayishda ishlatiladi.