Toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali oziq-ovqat mahsulotlar texnologiyasi va sanoat uzumchiligi fakulteti

Kimyoviy xossalari. Aminlar kimyoviy jihatdan ammiakka o‘xshash reaksiyalarga kirishadilar. Ular reaksiya vaqtida nukleofil hususiyatni namoyon qiladilar.
1

. Aminlarni suvdagi eritmalari asos xossasiga ega, buni quyidagicha tushuntirish mumkin

2

. Aminlar mineral kislotalar bilan tuz hosil qiladilar

A

minobirikmalarning asoslik xossasi azot atomidagi juftlashmagan elektronlarning protonni biriktirib olish qobiliyati tufayli namoyon bo‘ladi

Aminlarning asoslik xossasi quyidagi tartibda ortadi

NH₃ < R – NH₂ < R₂NH < R₃N
3. Aminlar alkillanish hususiyatiga ega. Buni biz aminlarni olish usullarida ko‘rib chiqqan edik.
4

. Aminlar atsillash reaksiyalariga kirisha oladilar. Atsillovchi agent sifatida kislota angidridlari va kislota galoid angidridlaridan foydalanish mumkin:
5

. Nitrit kislota birlamchi va ikkilamchi aminlarga turlicha ta’sir etadi. Nitrit kislota ta’sirida birlamchi aminlar spirtlarga aylanadilar, ikkilamchi aminlar esa nitro va aminlarni hosil qiladilar, uchlamchi aminlar nitrit kislota bilan reaksiyaga kirishmaydilar:

Ishlatilishi: aminlar organik asoslar sifatida, dori-darmonlar, erituvchilar, pestitsidlar sifatida ishlatiladi.

Aromatik aminobirikmalar
A

romatik aminobirikmalar ham xuddi yog‘ qatori aminobirikmalari kabi ammiakning hosilalari hisoblanadilar. Toza aromatik aminobirik-malarda aminoguruh benzol halqasidagi uglerod atomi bilan bevosita bog‘langan bo‘ladi. Masalan:

.
Birlamchi aminlar.

Birlamchi aminlar Ag-NN₂ umumiy formula bilan ifodalanadilar va quyidagicha nomlanadilar:

1

. Aromatik nitrobirikmalarni qaytarib aromatik aminobirikmalar hosil qilish (N.N.Zinin):

. Bu jarayonda qaytaruvchi sifatida temir va xlorid yoki sulfat kislota; kaliy va xlorid kislota; vodorod sulfid yoki ishqoriy metallar sulfidlari, gidrosulfidlari ishlatilishi mumkin.

2

. Aromatik aminlarni aromatik galogenli birikmalarga ammiak ta’sir ettirib olinishi mumkin:
B

enzol halqasi bilan bevosita bog‘langan galogen atomi kam qo‘zg‘aluvchan bo‘lganligi sababli, bu jarayon yuqori bosim, harorat va mis birikmalari katalizatorligida olib boriladi. Agar galogenga nisbatan o- yoki p- holatlarda nitroguruh joylashgan bo‘lsa, bu holda galogen aminoguruh bilan oson almashinadi:

3

. Toza aromatik birlamchi aminlarni kislota amidlaridan Gofman reaksiyasi yordamida olish mumkin: