TO’LQIN CHASTOTASINING KVADRAT ILDIZIGA, KVANT (FOTON)
ENERGIYASINING KVADRAT ILDIZIGA VA TO’LQIN UZUNLIGIGA BOG’LIQ
MOZLE DIAGRAMMALARINI TUZISH
1
bak. Aliyev J. K.,
2
bak.Iskandarova M.I. -, o’q. Bozorov I.I.
1
Toshkent kimyo-texnologiya institutining Yangier filiali,
2
Termiz Davlat Universiteti,
Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti
Mozle qonuni: elementlarning rentgen spektrlaridagi xarakterli chiziqlarga mos keluvchi
to’lqin chastotasining kvadrat ildizi, shu element tartib raqamining chiziqli funksiyasi.
Katta tezlikdagi elektronlar oqimi sinaladigan metaldan yasalgan antikatodga yuborilganda
elektronlar oqimi metal atomlarini qo’zg’algan holatga o’tkazadi. Qo’zg’alish oqibatida atomning
ichki pog’onasidagi elektronlar tashqi pog’onalarga o’tib ketadi. Bu elektronlar asosiy holatga qaytish
uchun o’z energiyasini foton tarzida chiqaradi. Bu jarayonda nurlanish sodir bo’ladi. Bu nurlarning
spektrlari o’rganilib, antikatod qaysi metaldan yasalganligini aytish mumkin. Chunki har bir element
o’ziga xos spektr chiziqlarini hosil qiladi. Hech qachon ikki elementning spektr chiziqlari bir xil
bo’lmaydi.
Quyidagi rasmda Fe, Cu va Mo metallarining spektr natijalari keltirilgan bo’lib, ushbu metal-
larning K
α
va K
β
seriyalariga hos intensiv cho`qqilari (piklar) ko’rsatilgan. Rasmdan ko’rinib
turibdiki Fe atomining K
β
seriyasida ajralgan kvantning to’lqin uzunligi 1,75 A
0
(1,75∙10
-10
m) ekan.
Bu ma’lumotni R.Ridberg formulasiga qo’yib, ekranlanish konstantasini(σ) topsak bo’ladi.
1
𝜆
= R(Z-σ)
2
(
1
𝑛2
-
1
𝑚3
) (I); (R.Ridberg konstantasi = 1,09677∙10
7
∙m
-1
)
1/1,75∙10
-10
m = 1,09677∙10
7
m
-1
∙(26-σ)
2
∙(1/1
2
-1/3
2
); σ = 1,8
Demak barcha K
β
seriyalar uchun ekranlanish konstantasi qiymatini 1,8 gr teng deb hisoblasak
bo’ladi. (I)-formuladan Cu va Mo ning K
β
seriyasida ajralgan kvantlarning to’lqin uzunligini topamiz.
1/λ
(Cu)
=1,09677 m
-1
∙(29-1,8)
2
∙(1/1
2
-1/3
2
); λ=1,39∙10
-10
m (1,39 A
0
);
1/λ
(Mo)
=1,09677 m
-1
∙(42-1,8)
2
∙(1/1
2
-1/3
2
); λ=6,34∙10
-11
m (0,634 A
0
).
Metallardan birining to’lqin uzunligidan foydalanib, to’lqin chastotasini, undan kvadrat ildizini
va kvant energiyasini topamiz. Misol uchun Cu ning to’lqin chastotasi ν = c/λ = 3∙10
8
/1,39∙10
-10
=
2,158∙10
18
. Shu tarzda Fe va Mo uchun ham chastota topiladi.
(ν
Fe
=1,7143∙10
18
,ν
Mo
=4,7265∙10
18
).
Olingan chastota qiymatidan foydalanib kvant energiyasi topiladi.
E
Fe
= հν = 6,63∙10
-34
j∙s∙1,7143∙10
18
s
-1
= 1,1366∙10
-15
j/1,6∙10
-19
=7104 eV.
(E
Cu
= 8942; E
Mo
= 19585)
Element nomi
To’lqin uzunligi
(metr)
To’lqin
chastotasi (sek
-1
)
Chastotaning
kvadrat ildizi
Kvant energiyasi
(eV)
√ℎ𝑣
Fe
1,75∙10
-10
1,7143∙10
18
13,1∙10
8
84,3
375
Cu
1,39∙10
-10
2,158∙10
18
14,7∙10
8
94,6
Mo
6,34∙10
-11
4,7265∙10
18
21,7∙10
8
139,9
Do'stlaringiz bilan baham: |