Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Ishlab chiqarish va savdo sohasi bu: 

-Iste’molchiga zarur bo‘lgan tovarni yaratish va ishlab chiqarish 

qobiliyati (tovar siyosati). 

-Tovarga iste’molchini jalb eta oladigan qiymat bera olish qobiliyati 

(narx siyosati). 

-Tovarni iste’molchi uchun imkoniyatli qila olish qobiliyati (savdo 

siyosati). 

Iste’molchilarga axborot berishga yo‘naltirilgan kommunikativ 

soha: 

- Reklamani. 

- Xususiy savdoni. 

-Jamoatchilik bilan aloqalarni. 

- Savdoni rag‘batlantirishni yaratadi. 

Mutaxassislarning baholashlaricha, korxonalar tomonidan mar-

keting sohasidan hozirda juda sust foydalaniladi: analitik – 30 %, ishlab 

chiqarish va savdo – 45 %, kommunikativ – 29 %. 

Marketingni tashqi sohasi rivojlanish bosqichlarini ham quyidagicha 

ajratish mumkin: 

-marketing taqsimlash vositasi sifatida; 

-sotish vazifasi sifatida marketing vazifalarini tashkiliy jamlash; 

-marketingni mustaqil xizmatga ajratish; 

-marketing korxonaning asosiy vazifasi sifatida. 

Marketing taqsimlash vositasi sifatida shuning bilan tariflanadiki, 

bu bosqichda tovarlarni sotish muammo emas, shuning uchun marketing 

bu bosqichda sotish vazifalari bilan cheklanadi. Marketing faoliyatining 

bunday tashkiliy tuzilmasi AQSh va Germaniyada 50-yillarning o‘rta-

larigacha mavjud bo‘lgan. 

Sotish bilan bog‘liq muammolar va marketingning ahamiyatini 

yaxshi tushunish muhim tashkiliy o‘zgarishlarga olib kelgan, ya’ni 

sotish bo‘yicha faoliyat bitta rahbar ixtiyoriga o‘tgan, bunday tuzilma 

50-yillardagi Amerika va 70-yillargacha Germaniya uchun xos bo‘lgan. 

---

87 

 

Marketing faoliyati rivojlanishining uchinchi bosqichi korxonaning 

boshqa xizmatlari bilan teng huquqli bo‘lgan marketing ixtisoslashgan 

xizmatining paydo bo‘lishi bilan tariflanadi. Bunday xizmat mahoratni 

rejalashtirish va rivojlantirish, narxini tashkil qilish, mahsulotning tashqi 

ko‘rinishi, idishi va nomi haqidagi masalalarini hal qiladi. Shuning bilan 

birga har bir bo‘lim o‘z manfaatlarini o‘ylaydi, shu sababli ularni tashkil 

etishda eng muvofiq kombinatsiyalari yo‘q va marketingning ahamiyati 

ham uncha katta emas. 

Korxona marketing talablarini mo‘ljal qilib faoliyatning boshqa 

sohalarini qamrab olishi keyingi bosqich bo‘ladi, ya’ni marketingga 

asosiy vazifa sifatida qaraladi. Shuning uchun barcha bo‘limlar 

marketing xizmatiga bo‘ysunadi. Lekin amaliyotda teskari holatlar ham 

uchrab turadi. Masalan, ayrim Germaniya va AQSh kompaniyalarida 

maxsus marketing bo‘limlari qisqartirilib boshqarish tizimidan chiqa-

rilgan.  

Marketing korxona (firma) faoliyatiga to‘liq holda yoki qisman 

integratsiyalashuvi mumkin. Qisman integratsiyada marketing firmaning 

turli huquqiy xizmat ko‘rsatishini bildiradi. To‘liq integratsiyada 

marketing asosiy funksiya hisoblanadi. Mamlakatimiz va xorij tajribalar 

shuni ko‘rsatadiki, ko‘pchilik korxonalar rivojlanishning uchinchi 

bosqichida turibdi. To‘liq integratsiya - ko‘proq umumiy ehtiyoj tovar-

lari sohasidagi Amerika korxonalarida qo‘llanilgan. Korxonada mar-

ketingni rivojlanishi qabul qilinayotgan qarorlar birligini ta’minlovchi 

uslubiy hujjatlarni ishlab chiqish, marketing vazifalarini bajarish 

bo‘yicha bo‘linmalar faoliyatining o‘zaro aloqalari va muvofiqlashuvini 

talab qiladi. Bu o‘z navbatida, kompleks maqsadli guruhlarni matritsali 

tashkil qilish va yaratish yordamida marketing tizimini tatbiq etishning 

keyingi bosqichiga o‘tishga imkon beradi. Shu bilan birga ta’kidlash 

kerakki, korxonada marketingni tatbiq etish avvalo ma’lumotlarni 

yig‘ish, ishlab chiqish va jamlash tizimini, ya’ni marketing axborot 

tizimi (MAT)ni tashkil qilishini talab qiladi.  

Korxonada marketingning ichki sohasi o‘sib borish ahamiyati uning 

tashkiliy tuzilmasida o‘z aksini topadi. Marketingni boshqarish – tovar 

va xizmatlarga bo‘lgan talabni oshirish, foydani ko‘paytirish uchun 

bajariladigan rejalashtirish, tashkil etish, muvofiqlashtirish, nazorat, 

audit va rag‘batlantirish funksiyalari majmuyidan iborat. Marketingni 

boshqarish marketing faoliyatini intensivlashtirsh vositasi va falsafasi 

sifatida ko‘rilib, uning maqsadi sotuvni tashkil etish va rag‘batlantirish 

---

88 

 

emas, balki firma tovar va xizmatlariga raqobatli bozor sharoitida talabni 

boshqarishdir. F.Kotler fikricha, marketingni boshqarish –firma oldida 

turgan maqsadga yetish uchun kerakli vaqtda, kerakli darajada firma 

tovarlariga talabni shakllantirishdir. J.J.Lamben esa bu tushunchaga 

xaridorlarning yangi talablarini shakllantirish va rag‘batlantirish, deb 

tarif  bergan. Marketingni boshqarish bozorda firmalarning raqobat 

ustunligini ta’minlash va shakllantirish uchun yo‘naltirilgan faoliyat 

bo‘lib, u o‘z ichiga quyidagi tahlil turlarini oladi. 

1.  Tashqi muhit tahlili. 

2.  Vaziyatli tahlil. 

3.  Bozor istiqbolini belgilash. 

4.  Korxona imkoniyatlarini aniqlash. 

5.  Bozordagi maqsad va strategiyani ishlab chiqish. 

6.  Konkret vaziyatda korxonaning marketing maqsadlarini 

rejalashtirish. 

7.  Marketing – miks rejasini ishlab chiqish. 

8.  Marketing rejasini amalga oshirish, tashkil etish, boshqarish, 

nazorat va natijani baholash. 

Shunday qilib, marketingni boshqarish ijtimoiy-iqtisodiy tizimning 

turli iyerarxik boshqaruv pog‘onasida marketingning funksional va 

institutsional faoliyatini integrallashgan, ya’ni bir-biriga chambarchas 

bog‘langan holda boshqaradi.