Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Mahsulotlar (xizmatlar) tarifi. Biznes-rejaning eng muhim qismi 

korxona ishlab chiqarishni rejalashtirayotgan tovar va xizmatlar tarifla-

nadigan bo‘limdir. 

Korxona yuqori iste’mol qiymatiga ega bo‘lgan tovar ishlab chiqa-

rishi zarur, ya’ni ularning sotilishidan tushgan foyda iste’molchining uni 

sotib olish uchun qilgan xarajatlariga mos kelishi lozim. Faqat bunday 

hollardagina iste’molchi uning uchun pul to‘lashga rozi bo‘ladi. 

Biznesga yoki firma tarixida yangi sahifa ochilishiga asos bo‘lishi 

lozim bo‘lgan tovar va xizmatlarni tanlash yoki raqobatchilarga nisbatan 

ancha past xarajatlar bilan xaridorlarni nisbatan arzon tovarlarga jalb 

qila borib ixtisoslashuv – birinchi navbatda, yuqori sifatni talab qiluvchi 

va buning uchun mukofotli narxlarga ega bo‘lgan (buning uchun 

raqobatchilar orasidan ajralib chiqishni o‘rganish zarur) o‘ta talabchan 

xaridorlarning alohida ehtiyojlarini qondira olish hisobiga barqaror 

raqobatbardoshlikni ta’minlashni ko‘zda tutadi. 

Tovarning ko‘rgazmali tasvirini ko‘rsatish zarurati o‘ta muhim 

hisoblanadi. Hech bo‘lmasa bitta yangi turdagi tovarning paydo 

---

113 

 

bo‘lishiga olib kelmagan g‘oya ostida pul olish juda qiyin bo‘ladi. 

Tadbirkorlarni bankning tovar haqida umumiy tasavvur olish emas, 

shuningdek, qanday holatda, mahsulot qanday qadoqlanishi, uning 

dizayni, tovarning aniq xossalari, uning himoyalanganlik darajasi, 

narxini asoslanganligi kabilarni ham bilish istagi juda hayratlantiradi. 

Bank mutaxassislari uchun tovarning sifati, demak, uning raqobat 

potensiali, uning iste’mol tendensiyalari haqida ham bilish juda muhim, 

chunki tovarni bozorga kirib borish va daromad olish imkoniyatlari ana 

shularga bog‘liq. 

Tovarni tariflash quyidagi savollarga javob berishni ko‘zda tutadi: 

Tovarning aniq tarifi va uning qo‘llanish usullari. Bunda tovarning 

xossalari uning potensial sotib oluvchilar talablariga bog‘liq bo‘lishi 

lozim. 

Tanlangan tovarni qo‘llash tendensiyalari (vaqt o‘tishi bilan uning 

iste’moli o‘sadimi yoki kamayadimi, uni qo‘llashning yangi usullari 

bo‘lishi mumkinmi?) Firma tovarning hayot siklini qanday ahvolda 

ko‘radi? 

Raqobatchilar tomonidan taklif qilinayotgan shunga o‘xshash 

tovarlarning tashxisi qanday? Tanlangan tovar raqobatchilarning 

modeliga solishtirilganda noyoblikka egami, bozor (iste’molchilar) 

tovarning noyobligi, o‘ziga xos xususiyatlari bo‘lishini talab qiladimi? 

Tovarning himoyalanganlik darajasi qanday, ya’ni tadbirkor 

patentga, mualliflik huquqiga, ro‘yxatga olingan tovar markasi va 

boshqalarga egami? 

Xaridorlar nima uchun raqobatchilarning tovar yoki xizmatlarini 

emas, aynan ushbu tovarni tanlashlarini, ya’ni taklif qilinayotgan tovar 

qanday raqobat ustuvorligiga egaligini tushuntirish kerak. Dasturning 

ushbu bo‘limida narxlarning taxminiy belgilanishini, sotuvdan keyingi 

texnik xizmat ko‘rsatish imkoniyatlarini taklif etish mumkin. 

Agar tovarning xossalari uning sotilishidagi ayrim kattaliklardagi 

tebranish - (o‘zgarish)larni – davriylik, mavsumiyliklarni belgilasa, bu 

haqida alohida aytib o‘tish lozim (masalan, avtomobillar – davriy, 

bolalar chanasi – mavsumiy tovar).