Toshkent moliya instituti «iqtisodiyot» kafedrasi «iqtisodiyot nazariyasi» fanidan

O’zbekiston Respublikasida pul tizimi va amalga oshirilgan pul isloxotlari
Abdullayev A. J, Qayimova Z. A, Boltayev.SH.SH, Narziyeva D. Mning pul va banklar kitobidan
O`zbekiston Respublikasining zamonaviy pul tizimi 1994-yil 1-iyulda milliy valyuta muomalaga kiritilgandan so`ng shakllandi.
Chunki milliy valyuta har qanday mamlakat pul tizimining asosiy
elementi hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi Markaziy banki to`g’risidagi qaroriga muvofiq O`zbekiston Respublikasi Markaziy banki pul massasining o`sishini nazorat qiladi.
O`zbekistonda pul tizimi to`g’risidagi maxsus qonun 1993-yilda bekor
qilingan, shu sababli hozirgi kunda pul tizimining me`yoriy huquqiy
asoslarida bo`ladi. So`ngi yillarda milliy valutaning qadrsizlanish suratini ya`ni devalvatsiya su`rati yuqori ekanligi kuzatilmoqda. 2003-yilda so`mning AQSH dollariga nisbatan qadrsizlanishsu`rati 11% foizni tashkil etdi. Milliy valutaning real almashinuv
kursining oshishi mamlakat eksportini qimmatlashishiga sabab
bo`ladi.
O`zbekiston respublikasi pul tizimida naqd pul aylanmasini tartibga solish muhim ahamiyat kasb etadi. Iqtisodchi olimlarning naqd pul aylanmasiga bag’ishlangan tadqiqotlari shuni ko`rsatadiki respublika naqd pul aylanmasi bilan iqtisodiy faollik o`rtasida uzviy aloqadorlik mavjud.
Naqd pullarga bo`lgan talabni qisqartirish maqsadida respublikada plastic kartochkalar muomalasini rivojlantirishga ustuvor yo`nalish deb qaralmoqda. Muomaladagi milliy pul birliklarining barchasi banknotalar hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi moliya vazirligi pul emissiyasi sohasida hech qanday vakolatga ega emas. «Milliy val-yuta–milliy iftixor, davlat mustaqilligi-ning ramzi, suveren davlatga xos belgidir.
Pulning barqarorligi deganda, pulning, sotib olish qiymatining o`zgar-masligi va valyuta doimiyligi tushuniladi. Pulning sotib olish qobili-yati shu pul birligiga to`g’ri keluvchi tovar va xizmatlar miqdori bilan ifodalanadi.
Agar tovar va xizmatlar bahosi barqaror bo`lsa, pulning sotib olish qobiliyati ham barqaror bo`ladi. Agar pul o`zgarmagan sharoitda tovarlar bahosi oshadigan bo`lsa, bu holpulning sotib olish qobiliyati tushganini ko`rsatadi va aksincha, tovar va xizmatlar bahosining tushishi pulning sotib olish qobiliyatini oshganligidan dalolat beradi.
Pulning qadri tovarlar va xizmatlar bahosiga teskari proportsional – narx pasaysa, pul qadri oshadi yoki narx oshsa pulning qadri tushadi.
Pulning barqarorligini ta`minlashning asosiy yo`nalishlaridan yana biri byudjet taqchilligining bo`lmasligidir. Davlat byudjeti xarajat-larining daromadlaridan oshib ketishi natijasida yuzaga keladigan byudjet taqchilligi muomalaga tovarlar bilan ta`minlangan pullar chiqarish hisobidan qoplanadi.