Toshkent moliya instituti «iqtisodiyot» kafedrasi «mikroiqtisodiyot. MAKROiqtisodiyot»

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS

TA'LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

«IQTISODIYOT» KAFEDRASI

«MIKROIQTISODIYOT. MAKROIQTISODIYOT» fanidan



KURS ISHI

Mavzu: Narx bo’yicha talab elastikligi va uni biznes amaliyotida qo’llanilishi.

Bajardi:_Moliya_fakulteti, MM-50 guruh talabasi T.Ko’chimov

Tekshirdi:

Kurs ishi taqrizga topshirilgan sana _________________________(imzo)_____________'>«____» _______2020 y.		Kurs ishi taqrizdan qaytarilgan sana «____» _______2020 y.
Kurs ishi himoya qilingan sana «____» _______2020 y. Baho«_____» _________	___________ (imzo) ___________ (imzo) ___________ (imzo)	Komissiya a'zolari: __________________ __________________ __________________

TOSHKENT – 2020

REJA

KIRISH

1. 
   Narx tushunchasi, uning mazmui va ahamiyati
   
2. 
   Talab elastikligi nima va uning iqtisodiyotda o’rni
   
3. 
   Elastiklikning mohiyati va uning asosiy hususiyatlari
   

XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

KIRISH

Narx tushunchasi, uning mazmui va ahamiyati

Narx - sotuvchi tovarning bir qismini topshirishga (sotishga) tayyor bo'lgan pul summasi. Aslida narx - bu ma'lum bir mahsulotni pulga almashtirish koeffitsienti. Narx tushunchasi fundamental iqtisodiy kategoriya.

Tovarlarning ixtiyoriy almashinishidagi nisbat (nisbat) qiymati deyiladi. Shuning uchun narx - bu pul bilan ifodalangan tovarlar birligining qiymati yoki tovarlar birligining pul qiymati yoki qiymatning pul ifodasi.

Kundalik nutqda narx ko'pincha mahsulot qiymati bilan sinonimdir (masalan, "gugurt qancha turadi?") Va bu so'zlar bir-birini almashtirishi mumkin.¹

Aristotel narxning ikkita tushunchasiga ega: narx - ortiqcha narsalarni davolashga xizmat qiladigan almashinish kategoriyasi (insonning mavjud bo'lishi va ko'payishi uchun zarur bo'lmagan hamma narsa). Boshqa tomondan - yolg'on boylikning ifodasi.

Tomas Aquinasda "Adolatli narx" - bu xarajatlarni qoplashga imkon beradigan narx. Boshqa tomondan, Tomas Aquinas, narx xaridorning Xudoga qanchalik yaqinligiga qarab farqlanishi kerakligini aytadi. Ya'ni, cherkov mulki vakillari uchun narx dehqonnikidan past bo'lishi kerak.

Adam Smit va undan keyingi klassik siyosiy iqtisod maktabi (Devid Rikardo, Karl Marks) narxning qarama-qarshi ikki tomonlama xususiyatini o'rganib chiqdilar: bir tomondan, narx ob'ektiv qiymatning pul ifodasi bo'lib, uning qiymati ish vaqti (mehnat) sarfiga bog'liq bo'ladi; boshqa tomondan, narx talabning subyektiv bahosiga bog'liq bo'lib, bu talab va taklif hajmining o'zgarishiga olib keladi. Devid Rikardo tomonidan eng aniq ta'riflangan:

“Ammo, agar biz mehnatni tovarlar qiymatining asosi sifatida olsak, unda biz tovarlarning haqiqiy yoki bozor narxlarining ularning boshlang'ich va tabiiy narxlaridan tasodifiy va vaqtincha og'ishlarini rad etamiz.”

Marks asosan narxga ta'sir etuvchi ob'ektiv omillarni - "ijtimoiy zarur ish haqi" ni, shuningdek, tarmoqlararo va raqobatni o'rgandi. Uning ortiqcha qiymat nazariyasi tovarlarni ishlab chiqarish va ayirboshlashning barcha bosqichlarida xarajatlarning tengligi va ixtiyoriylik printsipini saqlab, foyda olish imkoniyatini ochib beradi. Bu narxning ob'ektiv tomonini chuqurroq anglashga imkon berdi.

Jan Baptist Say, Smitning g'oyalarini rivojlantirib, xarajatlar va takliflarga emas, balki tovarlar va talablarning foydaliligiga e'tibor qaratdi. U narxni yaxshilikning foydaliligini subyektiv baho deb bildi. Narx - bu xaridor tomonidan amalga oshiriladigan "qurbonlik", imkoniyat narxining pul ifodasi ("subyektiv qiymat").

Avstriya maktabi ob'ektiv qadriyat tushunchasidan voz kechdi va narxlarda (marjinal foyda nazariyasi) aks ettirilgan sub'ektiv imtiyozlarga e'tibor qaratdi. Ushbu qarashlar doirasida narx qiymatning pul ko'rinishidagi aksi emas, balki sotuvchi va xaridor tomonidan tovarlarning yuqori foydaliligi subyektiv baholar balansini aks ettiradi.²

"Narx" tushunchasining ta'riflari mualliflar qaysi iqtisodiy nazariyani afzal ko'rishiga bog'liq:

1.Pul qiymati;

2.Iqtisodiy birjada mahsulot (xizmat) qiymatining pul shaklida ifodalanishi;

3.Narx omillari tizimining pul qiymati;

4.Sotuvchi sotishga tayyor bo'lgan va xaridor 1 birlik tovar (xizmat) sotib olishga tayyor bo'lgan pul miqdori (tovarlar, xizmatlar);

5.Bozor elementlaridan biri (talab, taklif va raqobat bilan birga);

6.Bozor raqobatining vositasi;

7.Bozordagi mahsulot xususiyatlari;

Biror narsa yoki xizmatning narxi ishchilar zanjiri ish haqining yig'indisidir. Ish haqidan tashqari narxda hech qanday shartlar yo'q.

Narx shakllanishi - tovarlar va xizmatlarga belgilangan narxning bir qator omillar taʼsirida yuzaga kelishi jarayoni. Umumiy maʼnoda — Narx shakllanishiga davlat organlari (soliq, kredit va iqtisodiy siyosatning boshqa koʻrinishlari orqali) hamda iqtisodiy fa-oliyat subʼyektlarining oʻzlari taʼsir koʻrsatadi. Tor maʼnoda — firmalarning oʻz narx strategiyasini ishlab chiqishi. Narx shakllanishining 3 asosiy — erkin, maʼmuriy va aralash tiplari mavjud. Erkin Narx shakllanishi talab va taklif asosida yuzaga keladi. Barcha tovarlar va xizmatlar narxlarining bevosita maʼmuriy belgilanishi maʼmuriy, erkin va maʼmuriy Narx shakllanishining turli nisbatlarda qoʻllanilishi aralash Narx shakllanishideb yuritiladi. Narx shakllanishi jarayoni tovar ishlab chiqaruvchi firmadan boshlanib, bozor narxi oʻrnatilgach, tugallanadi.

Narx shakllanishining bozor real sharoitiga asoslangan 5 asosiy qoidasi mavjud;

Harajatlarni qoplash qoidasi — narx darajasi tovarlar sotilganda firmaning tovarlarni ishlab chiqarish va sotish harajatlari toʻla qoplanib, tadbirkorga minimal foydani taʼminlashi kerak. Agar bu qoida amal qilmasa, firma zarar koʻradi yoki tadbirkor xech bir daromad olmay oʻz ishini toʻxtatadi. Harajatlarni qoplash zarurati narxning eng quyi chegarasini belgilaydi va narxning bundan past boʻlishi iqtisodiyot uchun maqbul emas;

Foydani maksimallashtirish qoidasi — narx oʻrtacha harajatlardan yuqori qilib belgilanishi, tovar shu narx bilan sotilganda iqtisodiy foyda olinishi kerak. Firma oʻz tovariga narx qoʻyganda foydani maksimallashtirishni moʻljallaydi. Foydani maksimallashtiruvchi narx, odatda, monopollashgan bozorda amal qiladi;

Ra-qobatda yengish qoidasi —belgilangan narx darajasi haridorlarni oʻziga ogʻdirib, raqibni bozordan si-qib chiqarish imkonini berishi zarur. Buning uchun oddiy tovarlar narxi vak,-tincha past belgilanadi, foyda kamayadi, lekin yoʻqotilgan foyda raqobatda yengish uchun xizmat qiladi. Mazkur qoida nufuzli tovarlar narxini yuqoriroq belgilanishini bildiradi, chunki ularning haridorlari puldor tabaqa hisoblanadi;

Peshqadamlik qoidasi — turdosh (oʻrinbosar), yaʼni bir xil ehtiyojni qondiruvchi tovarlar narxi peshqadam firma belgilagan narxga binoan shakllanadi. Boshqa firmalar narxni peshqadam narxini moʻljalga olib unga yaqin qilib belgilaydi. Bu qoida odatda oligopoliya bozorida amal qiladi. Bunday bozorda firmalar ozchilik boʻlib narxlarni bir-biriga yaqin belgilagan holda, asosan, sifat va servis bilan raqobatlashadi.

Narx quyi va yuqori chegara oraligʻida shakllanadi. Agar quyi chegarani harajatlarni qoplash zarurati belgilasa, yuqori chegarani isteʼmolchilarning harid qobiliyati belgilaydi. Narx yuqori chegaradan chiqib ketsa haridorlarning puli yetmay, tovarlar sotilmaydi, quyi chegaradan past boʻlsa firmalar zararga uchrab, yopilib ketadi. Narx shakllanishining eng muhim talabi uning bozor sharoitiga moslanishi va oʻzgaruvchan boʻlishidir. Narx belgilashga davlatning aralashuvi bozor qoidalariga zid. Shu sababli davlat bozor narxlarini erkinlashtirib, bozor qoidasidan tashqarida yuzaga keladigan mono-pol narxlarni chegaralab turadi.³

Salbiy narx - sotuvchi xaridorga sotilayotgan tovarlar birligi bilan birga berishga tayyor bo'lgan pul miqdori.

Bu qayta tiklanadigan energiya manbalaridan (quyosh va shamol) keng foydalanadigan mamlakatlarda elektr energiyasini ishlab chiqarishni qisqa vaqt ichida talabdan oshib ketishi va ishlab chiqarish hajmini pasaytirish qiyinchiliklariga duch kelganda uchraydi. Turli mamlakatlarda elektr energiyasining salbiy bahosi bilan vaqt oralig'ining umumiy davomiyligi yiliga o'nlab va yuzlab soatlarga to'g'ri keladi.

Misol tariqasida AQSHning neft sohasida salbiy narx yuzaga kelganini ko’rishimiz mumkin.

AQSh neft ishlab chiqaruvchilari uni sotib olishlari uchun iste'molchilarga qo'shimcha haq to'laydilar. Mart o'rtalarida asosan yo'l bitumini ishlab chiqarishda ishlatiladigan qalin yog'li Wyoming Asfalt Sour ishlab chiqaruvchisi uchun bir barrel uchun minus 19 tsent narx belgilandi. Savdo uyi Mercuria Energy Group Ltd. Mart oyining o'rtalaridan beri u har bir barrel uchun 19 tsentni taklif qilmoqda, uni ishlab chiqaruvchilar mustaqil ravishda o'z omborlaridan olib chiqib ketadilar.

"Bu neft qazib olish joylari dengiz portlaridan uzoqda joylashgan va ularda xaridor yo'q. - deydi ESAI Energiya tahlilchisi Elizabeth Merfi. - Ombor tezda to'ldiriladigan joylarda narxlar salbiy tomonga o'zgarishi mumkin. Aks holda ishlab chiqarish to'xtaydi. ”

Brent va G'arbiy Texas navlari oralig'i - standartlari Uoll-stritda yaqindan kuzatilgan. Ularning narxi bir barrel uchun 20 dollarni tashkil qiladi. Haqiqiy barrel "qora oltin" ni o'zgartiradigan jismoniy moylar dunyosida ishlab chiqaruvchilar koronavirus tarqalishidagi cheklovlar tufayli talab pasayayotgani sababli kamaymoqda.⁴