Toshkent moliya instituti n. X. Jumayev, J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro valyuta munosabatlari

Valyutalar turi	Oldi-sotdi bo‘yicha operatsiyalar		Muddatli operatsiyalar
Ochiq valyuta mavqelarining jami summasi
uzun	qisqa	uzun	qisqa	uzun	qisqa
AQSh dollari	50		-80		-30
Yevro	50		-20		30
Shveytsariya franki	-100		160		60
Buyuk Britaniya funt sterlingi	20		-		20
Rossiya rubli	-190		30		-160

O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan elon qilingan valyuta kurslari:

AQSh dollari Yevro Shveytsariya franki Buyuk Britaniya funt sterlingi Rossiya rubli

10295,33 12194,82 11330,98 13170,82 137,65

Valyutalar turi	Oldi-sotdi bo‘yicha operatsiyalar		Muddatli operatsiyalar		Ochiq valyuta mavqelarining jami summasi
	uzun	qisqa	uzun	qisqa	uzun	qisqa
AQSh dollari	514 767			-823 626		-308 860
Yevro	609 741			-243 896	365 845
Shveytsariya franki		-1 133 098		-1 812 957		-2 946 055
Buyuk Britaniya funt sterlingi	263 416				263 416
Rossiya rubli		-26 154	4 130			-22 024
So‘m					2 647 678
JAMI	1 387 924	-1 159 252	4 130	-2 880 480
So‘m bo‘yicha pozitsiya
Netto-valyuta mavqelarining jami summasi	228 672			-2 876 350
	Valyuta mavqelarining jami summasi				3 276 939	-3 276 939

Ochiq valyuta mavqelarining jami summasi (uzun/qisqa valyuta mavqelarning jami summasi) 3538,5 ga teng bo‘lgan.

Jami ochiq valyuta mavqei limiti hisob-kitobi:

	3 276 939
Limit = ----------------- x 100 = 10,9
	30 000 000

Alohida bir valyuta bo‘yicha ochiq valyuta mavqei limiti hisob-kitobi:

a) AQSh dollari

	308 860
Limit = ------------------ x 100 = 1,02
	30 000 000

a) Yevro

	365 845
Limit = ------------------ x 100 = 1,22
	30 000 000

Yuqorida ko‘rsatib o‘tilganlardan xulosa qilib, quyidagalarni qayd etish mumkin:

• valyutadagi uzun pozitsiya bu – shunday vaziyatki, bunda bank odatda valyutani keyinchalik qimmatroq (foyda olib) sotish maqsadida shu valyutadagi joriy majburiyatlaridan ko‘ra ko‘proq sotib oladi (ya’ni, valyutaning xaridi majburiyatlardan ortiq bo‘ladi);

  
  

• valyutadagi qisqa pozitsiya bu — shunday vaziyatki,

  
  bunda bank odatda valyutani keyinroq, zarur bo‘lib qolganda sotib olish uchun o‘zida mavjud bo‘lmagan valyutani sotadi (ya’ni, valyutaning sotilishi xariddan ortiq bo‘ladi). Agar bank olibsotarlik (chayqovchilik) uchun qisqa pozitsiyani egallab tursa, bu uning shu valyuta kursi tushishinn kutayotganini anglatadi;
  

• bankning uzun pozitsiyasi ham, qisqa pozitsiyasi ham bo‘lmasa (ya’ni valyutani sotib olish xaridga teng) pozitsiya yopiq hisoblanadi.

  
  

Banklarning milliy valyutaning chet el valyutalariga nisbatan qiymati o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lgan valyuta tavakkalchiligini cheklash maqsadida Markaziy bank boshqaruvining qarori bilan banklar uchun ochiq valyuta pozitsiyasining quyidagilar bo‘yicha limitlari belgilanadi:

har bir turdagi chet el valyutasi;
ochiq valyuta pozitsiyalarining jami miqdori;
qisqa valyuta pozitsiyalari jami miqdori;
uzun valyuta pozitsiyalari jami miqdori.
Belgilangan limitlardan oshgan ochiq valyuta pozitsiyalarining keyingi operatsiya kuniga o‘tkazilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Ochiq valyuta pozitsiyalari belgilangan limitlardan oshgan taqdirda, bank tomonidan ochiq valyuta pozitsiyalarini o‘rnatilgan limitlargacha qisqartirish maqsadida joriy operatsiya kuni yakuniga qadar tegishli balanslashtiruvchi operatsiyalarni amalga oshirishi lozim.
Banklar tomonidan ochiq valyuta pozitsiyalari limitlariga rioya etilishi nazorati har bir operatsiya kuni yakuni bo‘yicha konsolidatsiyalashgan tartibda amalga oshiriladi.
Banklar o‘z filiallari uchun ochiq valyuta pozitsiyalari limitlarini mazkur Qoidalarga muvofiq mustaqil tarzda belgilaydi va bu haqda ularni yozma yoki elektron shaklda xabardor qiladi. Limitlarni filiallar o‘rtasida operatsiya kuni davomida qayta taqsimlashga yo‘l qo‘yiladi.
Banklarning ochiq valyuta pozitsiyalari ustidan nazorat Markaziy bank tomonidan quyidagilar asosida amalga oshiriladi:
har bir bank ish kuni uchun taqdim etiladigan ochiq valyuta pozitsiyalari to‘g‘risidagi ma’lumotlar;
Markaziy bank tomonidan o‘tkazilgan inspeksiya (tekshirish) natijasida olingan ma’lumotlar;
banklar hisobvaraqlarining kunlik monitoringi.
Bank ochiq valyuta pozitsiyalari limitlariga rioya etmagan taqdirda, Markaziy bankka uning sabablari hamda ushbu holatni bartaraf etish yuzasidan bank tomonidan ko‘rilgan choralarga oid izohni taqdim etishi shart.
Ochiq valyuta pozitsiyasi holati to‘g‘risidagi hisobot bank tomonidan buxgalteriya hisobi ma’lumotlari asosida tuziladi.
Hisobotda quyidagilar aks ettirilishi lozim:
har bir turdagi chet el valyutasi bo‘yicha Markaziy bank tomonidan o‘rnatilgan kurs bo‘yicha chet el valyutasining milliy valyutadagi ekvivalenti asosida shakllantirilgan ochiq valyuta pozitsiyalari (uzun yoki qisqa) va mazkur pozitsiyalarning bank regulyativ kapitaliga foiz nisbati;
tegishli balanslashtiruvchi operatsiyalarni amalga oshirish natijasida balanslashgan valyuta pozitsiyasi (milliy valyutada);
barcha ochiq valyuta pozitsiyalari yig‘indisi va uning bank regulyativ kapitaliga foiz nisbati.


Nazorat savollari

• Valyuta pozitsiyasi nima?

  
  

• Ochiq valyuta pozitsiyasining mohiyatini izohlang.

  
  

• Uzun va qisqa valyuta pozitsiyalarining mohiyatini izohlang.

  
  

• Bankning chet el valyutasidagi talablari va majburiyatlari nimalardan iborat?

  
  

• Ochiq valyuta pozitsiyalari limitlariga izoh bering.

  
  

• Ochiq valyuta pozitsiyasi o‘zgarishiga ta’sir qiluvchi operatsiyalar nimalardan iborat?

  
  

ADABIYOTLAR RO‘YXATI

• Bobaqulov T.I., Abdullaev O‘.A. Xalqaro valyuta-kredit munosabatlari. Darslik. Iqtisod-moliya. 2019. – 324 b.

  
  

• Krasavina L.N. Mejdunarodnie valyutnie, kreditnie i finansovie otnosheniya. Uchebnik M.: Yurayt. 2016. — 543 s.

  
  

• Moiseev S.R. Tsentralniy bank i politika valyutnogo kursa. Uchebnoe posobie. – M.: Delo, 2017. – 624 s.

  
  

• Eskindarov M., Zvonova E. Mejdunarodnie valyutnie otnosheniya. Uchebnik. – M.: KnoRus, 2020. – 542 s.

  
  

• Eskindarov M., Zvonova E. Mejdunarodniy kredit. Uchebnik. – M.: KnoRus, 2019. – 430 s.

  
  

• Eskindarov M., Zvonova E. Mirovie finansi. Uchebnik. – M.: KnoRus, 2019. – 424 s.

  
  

• Frederic S. Mishkin., Stanley G. Eakins. Financial markets and institutions. Pearson. – 9th ed. 2018. – 808 p.

  
  

• Paul R. Krugman. Maurice Obstfeld, Marc Melitz. International economics:theory & policy/Paul R. Krugman, Maurice Obstfeld, Marc J. Melitz. – 9th ed. Textbook. 2018. – 782 p.

  
  

• Lavrushin O.I., Dengi, kredit i banki -M.: Knorus , 2016-448 s.

  
  

• Xasbulatov R.I. Mejdunarodnie finansi. Uchebnik. / R.I. Xasbulatov. – M.: Izdatelstvo Yurayt, 2014. – 567 s.

  
  

ASOSIY TUSHUNCHALAR
Aktiv to‘lov balansi – to‘lov balansida tushumlar summasi to‘lovlar summasidan ortiq bo‘ladi.
Arbitrajchilar – bir vaqtning o‘zida turli bozorlarda, turli narxlar asosida moliyaviy resursni sotib olish va sotish orqali foyda ko‘radigan jahon moliya bozori ishtirokchilari.
Asean – 1967 yilda Bruney, Vetnam, Indoneziya, Kambodja, Laos, Malayziya, Myanma, Singapur, Tailand va Filippin tomonidan tashkil etilgan Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari assotsiatsiyasi.