Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari
Download 5.65 Mb. Pdf ko'rish
|
Raqamli iqtisodiyot-Darslik-18.02.2020 copy
- Bu sahifa navigatsiya:
- 7.3. Elektron tijoratda blokcheyn texnologiyalari va smart kontraktlar
|
Master
CardkartalariorqalivabundantashqariWebmoney, Qiwi, Perfect Money, Advcash, Payeer, Paypalhamdaboshqaturdagielektronhamyonlarorqalisotibolishmumkin. Agardasiz 2010 yilda 0,003 kursbo’yicha 100 dollargabitkoinsotibolganbo’lsangiz, bugungikungakelibuningqiymati 153 milliondollardanoshganbo’laredi. Biroqbitkoinyagonakriptovalyutaemas, xozirgivaqtdaundantashqariboshqabirqanchaturdagikriptovalyutalarhammavju d. Quyidaularhaqidabirqanchaqiziqarli ma’lumotlarkeltiramiz. 7.3. Elektron tijoratda blokcheyn texnologiyalari va smart kontraktlar Endiblokcheynlarningmohiyativaamaliy-iqtisodiyahamiyatihaqidahamyana birozto’xtalibo’tamiz. Ko’pincha “Blokcheyn — ma’lumotlarnisaqlashuchuntaqsimlanganreyestr (ruyhat)…” debtushuntiriladi. Ushbuizohnibirnechamartaeshitgan, biroqhechnarsanitushunmaganbo‘lishingizmumkin. Shuninguchunbuatamaningklassikma’nosinikeltiribo’tamiz: Blokcheyn — bubir- biribilaninternetorqalibog‘langanko‘plabkompyuterlardabirvaqtningo‘zidasaqlanuv chitaqsimlanganma’lumotlarbazasidir. Uningnegakerakliginimisolyordamidatushuntirishosonroq. AQShdagiakangizgabankjo‘natmalariorqali 100 dollaryubordingizdebtasavvurqiling. Jo‘natmashaklinito‘ldirganingizdanso‘ng, bankxodimishahsiyhisobingizdanpulniyechibolib, unihalqaroo‘tkazmalaruchunbankningyagonahisobigao‘tkazadi. Shundanso‘ng, boshqaxodimbupullarniagentbankninghisobigao‘tkazadi, uesa, o‘znavbatida, pullarniAQShgao‘tkazadi. Uyerdao‘tkazmangizaynanshutahlitakangizningshaxsiyhisobigatushadi. Jo‘natmadavomidahechkimxatogayo‘lqo‘ymaganbo‘lsa, uchkuno‘tibakangiz 97 dollarnioladi (barchabanklarningkomissionlariolinganidanso‘ng, albatta). Biroqengqo‘rqinchlisi, shuuchkunichidanasiz, vanasizningakangiz, qolaversa, bankirlardanhechbiriaynivaqtdapullaringizqayerdaekanliginivaularninghisobinikim Toshkent Moliya instituti R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva yuritayotganliginibilmaydi. Serverningkutilmagandabuzilibqolishi, bankxodimininginsofsizligiyokixakerlikhujumiuzoqsurishtiruvlarningboshlanishig asababbo‘lishimumkin. Axir bu kabi hodisalar hisobingizdagi pullar bilan ham sodir bo‘lishi mumkin-ku. Demak, siz har kuni tizimga umid qilasiz va bankingizga ishonasiz, bu esa o’ziga hos bir muammo. Hozirda blokcheynlar asosan kriptovalyuta jo‘natmalari uchun foydalanilmoqda. Biroq shu bilan bir vaqtda u turli tashkilotlarning turli-tuman maqsadlarini amalga oshirish uchun ham faol joriy etilmoqda. Blokcheynning afzalligi uning shaffof, tezkor, soddaligi va qiymatida. Siz kriptovalyuta yoki biror-bir ma’lumotni blokcheyn orqali jo‘natgan bo‘lsangiz, bunday jo‘natma haqida ma’lumotni o‘zgartirish yoki qalbakilashtirishning umuman imkoni yo‘q. Chunki bu jarayon butun dunyo bo‘yicha yuz minglab kompyuterlar tomonidan tasdiqlanadi. Aynan ushbu kompyuterlarda ushbu ma’lumotning ko‘plab nusxalari saqlanadi — ular bilan istalgan foydalanuvchi istalgan vaqtda tanishishi mumkin. Jo‘natma jarayoni markazlashmagan holda bor-yo‘g‘i bir necha daqiqa vaqt oladi va bank jo‘natmasidan bir necha o‘n marta arzondir. Agar siz pullarni yoki qandaydir ma’lumotni blokcheynda saqlasangiz, ushbu qaydlar hech qachon yo‘qolib ketmaydi yoki soxtalashtirilmaydi. Bozorning istalgan ishtirokchisi istalgan daqiqada moliyaviy ahvolingizga ishonch hosil qilishi mumkin. Blokchenda hech qanday uchinchi tomon yoki vositachi ishtirokisiz, to‘liq shaffoflik va hisoblar aniqligining matematik kafolati ta’minlab beriladi. O’zbekiston Respublikasida blokcheyn bilan ishlashga Toshkent shahrida joylashgan «Mirzo Ulugbek Innovation Center» innovatsiya markazi qoshidagi taqsimlangan reestr texnologiyalari (blokcheyn) bo’yicha vakolatlar markazi mas’ul tashkilot bo’lib hisoblanadi. Ushbu taqsimlangan reestr texnologiyalari (blokcheyn) bo’yicha vakolatlar markazi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 19 fevraldagi PQ-3549-sonli “O’zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligini Faoliyatini tashkil etish to’g’risida”gi Qarorining ijrosini ta’minlash maqsadida tuzilgan. Xususan, 2018-2019 yillarda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari tizimini |
