Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov

Bozor islohotlari – bozor iqtisodiyotini va bozor munosabatlarini 
shakllantirishga qaratilgan chora-tadbirlar majmuyi. 
Iqtisodiy islohotlar – iqtisodiyotda tub (yoki qisman) o‗zgarishlarni 
amalga oshirishga qaratilgan tadbirlar. 
Islohotlar konsepsiyasi – ijtimoiy–iqtisodiy islohotlarning asosiy 
maqsad va yo‗nalishlari, uni amalga oshirishning vazifalari va strategik 
yo‗llarining umumiy g‗oyasi. 
Muhokama uchun savollar 
 
1. Bozor iqtisodiyotiga o‗tishning jahon tajribasida sinalgan asosiy 
yo‗llar (modellari) ni ta‘riflab bering. Ularning umumiy va o‗ziga xos 
tomonlarini ko‗rsating. 
2. O‗zbekistonning bozor munosabatlariga o‗tish yo‗li qanday 
xususiyatlarga ega? Respublika iqtisodiyotini isloh qilishga qanday 
tamoyillar asos qilib olinadi? 
3. Bozor munosabatlarini bosqichma-bosqich qaror toptirish 
tamoyilining mazmunini batafsil tushuntiring. Har bir bosqichning 
maqsad va vazifalarini to‗laroq bayon qiling. 
4. Bozor munosabatlariga o‗tishda iqtisodiy islohotlar o‗z oldiga 
qanday vazifalarni qo‗yadi? Bu vazifalarning to‗laroq tavsifini bering. 

---

329 
XVIII BOB. O„ZBEKISTON RESPUBLIKASIDAGI 
MA‟MURIY-BUYRUQBOZLIK TIZIMIDAN BOZOR 
MUNOSABATLARIGA O„TISH DAVRI KONSEPSIYASI 
 
18.1. Milliy iqtisodiyotda ma‟muriy-buyruqbozlik 
tizimining oqibatlari va tub islohotlar zaruriyati 
Insoniyat XXI asrga kelib ma‘muriy-buyruqbozlik iqtisodiyotining 
mohiyatini chuqurroq anglash bilan bir qatorda, uning asoratlariga 
barham berishga astoydil kirishganini namoyon etmoqda. Xususan, 
O‗zbekiston Respublikasi uchun sobiq mustabid tuzum merosi va sohta 
mafkuraning oqibatlari quyidagilarda o‗z aksini topishi Respublika 
Prezidenti, akademik I.Karimov asarlarida umumlashtirilgan:
1. Bir yoqlama rivojlangan, mo‗rt, zaif iqtisodiyotga asoslangan 
markazga qaram yarim mustamlaka mamlakat.
2. Boy mineral xomashyo resurslaridan nazoratsiz va ayovsiz 
foydalanishga hamda puxta yakkahokimlikka asoslangan iqtisodiy tizim.
3. Mahalliy xomashyolarni qayta ishlash quvvatlarini ibtidoiy 
darajadaligi, ishlab chiqarishning texnologik asbob-uskuna va bo‗tlovchi 
qismlar, shuningdek, yoqilg‗i ta‘minotida markazga qaramlik.
4. Eng muhim oziq-ovqat mollari (un, shakar, go‗sht-so‗t 
mahsulotlari)va boshqa xalq iste‘moli mahsulotlarining chetdan 
keltirilishi.
5. Paxta xomashyosi mahsulotlarining suvtekinga tashib ketilishi, 
oltin, qimmatbaho va rangli metallar, strategik ahamiyatga ega 
materiallar jahon bozorida o‗ta xaridorgir bo‗lgan boshqa qimmatbaho 
mahsulotlarni ishlab chiqarish va sotishdan keladigan foydaning 
O‗zbekiston xazinasiga tushmasligi.
6. Iqtisodiy o‗sish sur‘atlari samaradorligi ko‗rsatkichlarining salbiy 
darajadaligi ortib borishi, moliya-pul tizimining butkul ishdan chiqishi.

---

330 
7. Xorijiy mamlakatlar bilan bevosita tashqi iqtisodiy aloqalarning 
cheklanganligi.
8. Qishloq joylarda yashirin ishsizlik, shahar va qishloqdagi 
turmush darajalaridagi farqning ortib borishi.
9. O‗zbekiston aholisi turmush darajasi ko‗rsatkichlarining sobiq 
SSSRdagi eng oxirgi o‗rinlardan biriga tushib qolganligi.
10. Ekologik muammolarning keskinlashuvi, yer-suv resurslaridan 
ayovsiz foydalanish, yerlar sho‗rlanishining ortishi, cho‗l zonalarining 
kengayishi.
Yuqorida keltirilgan xulosalarni isbotlovchi dalillar jumlasiga 
quyidagilar kiradi:
1991-yilda yetishtirilgan paxta xomashyosining bor-yo‗g‗i 3,5% i 
pirovard iste‘mol uchun respublikada qayta ishlangan.
1990-yilda respublikada mavjud korxonalarning 38% sobiq ittifoq, 
54% sobiq ittifoq-respublika, bor-yo‗g‗i 8% korxonalar respublika 
mulkchiligi tasarrufida bo‗lgan.
1988-yilda 4349.3 mln. ga ekin maydonlarining 125.3 ming ga 
maydoni (2.8%) aholining shaxsiy tomorqalarini tashkil etgan.
«1930-yilda respublika aholisining 70% ga yaqinining jami 
daromadi tirikchilik o‗tkazish uchun zarur bo‗lgan eng quyi darajadan 
ham past edi. Ayni mahalda Rossiya va Ukrainada aholining 30 % ga 
yaqinigina shunday ahvolda kun kechirgandi».
Ma‘lum sabablarga ko‗ra respublika hozirgi xalq xo‗jaligi va aholi 
juda qattiq ehtiyoj sezayotgan tovarlarning 65% gacha bo‗lgan qismini 
tashqaridan keltirishga majbur edi. Yoqilg‗i, stanoklar, asbob-uskunalar, 
yog‗och-taxta va yog‗och materiallari to‗g‗risida gapirmasak ham 
bo‗ladi. Ular ham chetdan keltirilgan.
Bozorga o‗tish zaruriyati tashqi va ichki omillardan ham kelib 
chiqadi.