Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov

Rikardo va iqtisodiy siyosat 
Rikardo o‗z davridagi iqtisodiy muammolarni yechishga harakat 
qildi, uning asosiy vaqti bug‗doy narxini tushirish, ijara narxlarining 
ko‗tarilishi, Angliyadagi ishlab chiqarish va qishloq xo‗jalik o‗rtasidagi 
aloqadorlikni asoslab berish bilan kechdi. Ushu holatda eng asosiy savol 
bu xalqaro savdoni nazorat qilishda siyosiy manfaatdor taraflarni 
taqqoslash edi. Yer egalari erkin savdo, unda xarajatlar erkinligi 
tarafdori bo‗lsa, Britaniya sanoat vakillari esa ko‗plab qishloq xo‗jaligi 
mahsulotlari va arzon xomashyoni import qilish tarafdori bo‗ldi.
Rikardo siyosati keyinchalik faqatgina sog‗lom iqtisodiy 
rivojlanishgagina 
emas, 
balki 
qator 
iqtisodchilarning 
siyosiy 
qarashlarining shakillanishiga ham o‗z ta‘sirini ko‗rsatdi. Rikardo 
modeli tarmoqlar o‗rtasidagi sabab-oqibat bog‗lanishlarini tahlil qilishda 
amaliyotchilar tomonidan keng foydalanildi. Rikardo uslubi (yuqori 
abstrakt darajadagi) va uning siyosatga nisbatan yondashuvlari oxir – 
oqibatda keyingi iqtisodchilar uchun dasturul amal vazifani o‗tadi.
Rikardoning iqtisodiy kelishuv predmeti 
Rikardo iqtisodiyotning asosiy konsepsiyasida burilish yasadi. 
Adam Smit xalqlar boyligini aniqlashda merkantilist g‗oyalariga 
tayandi, ammo Rikardo iqtisodiyotning asosiy maqsadi kapitalistlar va 
ishchilar o‗rtasida daromadlarni taqsimlashni tartibga solish qonunini 
o‗rganish, deb hisoblagan. 
Turgo, Stuart, Smit, Sismondi va boshqalar asarlarida ijara, foyda, 
ish haqi va boshqa tabiiy ma‘lumotlar berilgan bo‗lsa, siyosiy iqtisod 
muammolari: daromad va uni taqsimlash qonunlari ilmiy tahlil 
qilinmagan edi
18
.
Rikardo daromadlarni taqsimlash funksiyasiga to‗liq kirishib, uni 
tizimda makroiqtisodiyotning bir qismi sifatida tan oldi. Uningcha bu 
yerda uch sinf muammosi yotadi, bular: kapitalistlarning foyda olishga 
18
David Rikardo, Siyosiy iqtisod va Soliq tog‗risida David Rikardo Ishlari va Yozishmalari. David Rikardo, bu ERI. 
Pero Sraffa va M. H. Dobb, men (Kembrij: Press Kembrij universiteti, 1953), p. 6.

---

142 
qiziqishi, yer egalarining renta olishi, ishchilarning ish haqi olishi. 
Kapitalistlarning aksiyadan oladigan daromadini tushintirish uchun 
daromad, foiz, renta va ish haqi nazariyalari yaratildi. Xuddi Smit kabi 
Rikardo ham mikroiqtisodiy darajada ish olib bordi (lekin Rikardoning 
ko‗p nazariyalari, jumladan, aholi nazariyasi, ish haqi fondi ta‘minoti, 
kadrlar, narxlarning umumiy darajasi va iqtisodiyotning qisqa va uzoq 
muddatli barqarorlik holati kabi makroiqtisodiy masalalardan iborat edi). 
Xususan, daromadlarni taqsimlashda narxlarning davriy o‗zgarishlariga 
to‗xtalib o‗tilgan. Umuman olganda daromadlarni taqsimlash funksiyasi 
zamonaviy iqtisodiyotining makro va mikro darajadagi oddiy ko‗rinishi, 
makroiqtisodiyot nazariyasining esa bir qismidir. Shunday bo‗lsada, u 
tomonidan ilgari surilgan qiymatning mehnat nazariyasi nisbiy 
narxlarning shakllanishiga tayanch nuqta bo‗ldi. Boshqa tomondan, 
Maltus va Rikardoning iqtisodiyotning makroiqtisodiy barqarorlik 
g‗oyalari pravoslav cherkov tomonidan qariyb bir asrga yopib qo‗yildi.