Toshkent moliya instituti sirtqi fakultet xalqaro moliya-kredit kafedrasi

Bank xizmatlar bozoridagi muommolar va ularni bartaraf etish yo‘llari
Banklar, foydalanuvchilar uchun xizmatlar to‘plamini taklif qilish bilan shug‘ullanadilar. Ularning xizmatlariga qo‘shimcha yordam berish, shuningdek, xizmatlarni osonlashtirish va foydalanuvchilarga kamchilikni bartaraf qilish imkoniyatlarini ko‘rsatish, xizmatlar sohasidagi muommolarni bartaraf qilish bilan bog‘liq. Muammolar, xizmatlar narxlari, qulayliklar, va xizmat sifatini taklif qilishdan iborat bo‘lishi mumkin.

Bu muammolar o‘rtasida banklar tomonidan ko‘rsatiladigan xizmatlarning narxlari bilan bog‘liq bo‘lgan muammolar ko‘p. Bunga misol sifatida, kredit muddatlari, kreditlar uchun foizlar, xizmatlarning narxlari, va yana ko‘plab muammolar kiradi. Bunday muammolar, foydalanuvchilar uchun kredit olish, hisob ochish, onlayn xizmatlar va shaxsiy hisob-kitoblarni ochish va boshqalarni qo‘llashda xizmatlarni tanlashda o‘zaro taqqoslashni talab etadi.

Bank xizmatlarining sifatini ta’minlash ham muhim muddatlardan biridir. Ko‘plab muammolar, bank xizmatlaridagi xatoliklar va kamchiliklardan kaynaklanadi. Shuning uchun, foydalanuvchilar xizmatlar sifatini tekshirish, xizmat ko‘rsatishning tezligi, xizmat sifati va texnologiyalarni yangilashni o‘z ichiga oladigan banklarni afzal ko‘rsatadi.
Mahsulotlarning qulayligini tekshirish ham muhimdir. Bu, foydalanuvchilar uchun ko‘p imkoniyatlarni taqdim etadigan banklarni tanlashda yordam beradi. Onlayn xizmatlarga kirish, mobil ilovalar va shaxsiy hisob-varaqlar kabi ko‘plab imkoniyatlarni taqdim etadigan banklarni tanlash yordamida, foydalanuvchilar xizmatlar sohasidagi muommolarni bartaraf qilishadi.
Kompaniyalar, chegirmalar va aktsiyalar bank xizmatlarini foydalanishni arzonlashtirish uchun yaxshi imkoniyatlardan biridir. Foydalanuvchilar, chegirmalar va kampaniyalarga e’tibor qaratish orqali, xizmatlarni arzon narxlarda va qulayliklar bilan taqdim etadigan banklarni topishadi.
Haddan ortiq kredit ekspansiyasi. Mazkur omil natijasida kredit portfeli sifati yomonlashadi, kreditlar ta’minoti bo‘yicha ortiqcha qiymat yuzaga keladi va kredit riski ortadi. Kredit portfeli tarkibida kreditlar miqdorining ortishi natijasida ularning monitoringini yuritish bilan bog‘liq qiyinchiliklar yuzaga keladi. Bunga misol sifatida, Yaponiya, 80-yillardagi Lotin Amerika va 90-yillardagi Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida yuzaga kelgan bank inqirozlarini keltirishimiz mumkin.
Inflyatsiya. Inflyatsiya foiz stavkalari orqali bank tizimiga bir qator yo‘nalishlar doirasida ta’sir etishi mumkin. Bularga milliy kapitalning chetga oqib ketishi, jamg‘arishga bo‘lgan moyillikning pasayishi, aktiv va passiv operatsiyalar tuzilishidagi o‘zgarishlarni keltirish mumkin. Shuningdek, bunday holatda bank passivlariga nisbatan (monand bo‘lmagan) uzoq muddatli aktivlarga ega bo‘lgan bir qator moliyaviy institutlar qiyin ahvolga tushib qoladilar. Mamlakatda o‘rtacha narxlar darajasi oshib borayotgan bir sharoitda banklar depozit bazasi mustahkamligini ta’minlash maqsadida depozitlar bo‘yicha foiz stavkalarini oshirishga majbur bo‘ladilar. Agarda aktiv operatsiyalar bo‘yicha daromadlilik darajasini oshirish cheklangan bo‘lsa, u holda bank foydasining keskin tushib ketishi kuzatiladi. Aksariyat mamlakatlar tajribasida o‘rtacha narxlar darajasining yuqori o‘sish sur’atlari mavjud sharoitda banklar kredit shartnomalari muddatlarini qisqartirishga intiladilar. Banklarning fundamental funksiyalaridan biri bu joriy jamg‘armalarni uzoq muddatli investitsiyalarga aylantirishdan iborat. Kredit shartnomalari bo‘yicha muddatlarning qisqarishi iqtisodiy kon’yunkturadagi tebranishlarda banklarni himoyasiz qilib, bank barqarorligini zaiflashtiradi.
Tovar, moliyaviy aktivlar narxlari va foiz stavkalarining keskin tebranishi. Bunday holatda banklar kredit va bozor risklarini aniqlashda, omonatchilar va nazorat organlari bank moliyaviy holatini baholashda noaniqliklarga duch keladi. Savdo qoidalarining buzilishi. Mazkur holat bank inqirozlarini boshidan kechirgan deyarli barcha mamlakatlarda kuzatildi. Eksport tarkibida asosiy o‘rin egallovchi moddalar bo‘yicha narxlarning keskin tushishi eksport qiluvchi korxonalar va ularga xizmat ko‘rsatuvchi banklar faoliyatiga jiddiy salbiy ta’sir ko‘rsatdi.Xorijiy investitsiyalarni jalb etishda moliviy bozorlarni liberalizatsiyalash. Mazkur holatning barcha ijobiy tomonlarini hisobga olgan holda yana shuni ta’kidlash mumkinki, Lotin Amerikasi (80-90 yillarning birinchi yarmi) va Janubiy-Sharqiy Osiyo (1997-1998 yy.) mamlakatlari tajribasi shuni ko‘rsatadiki, qisqa muddatli spekulyativ pullar va portfel investitsiyalar moliyaviy tizimning foiz stavkalari va valyuta kurslari tebranishlariga bo‘lgan ta’sirchanligini oshiradi. Shuningdek, xorijiy investitsiyalarning chiqib ketishi iqtisodiyotni tang ahvolga keltirib qo‘yadi.Belgilangan valyuta kursi. Bunday sharoitda mamlakatda narxlar barqarorligini ta’minlash maqsadida valyuta kursini sun’iy ravishda ushlab turilishi Markaziy bank valyuta zahiralari kamayishiga sabab bo‘ladi. Tashqi qarzlar bilan bog‘liq hisob-kitoblarda muammolar kuchayib, parallel valyuta bozori vujudga keladi. Bu esa, o‘z navbatida foiz stavkalarining oshishi va qarzdorlar to‘lovga layoqatliligining yomonlashuviga olib keladi.
Yuqorida qayd etib o‘tilganlardan kelib chiqib, bank tizimida inqirozni vujudga keltiruvchi turli omillarning ta’sir darajasini quyidagi jadval ma’lumotlari orqali yoritib o‘tamiz.
Bank inqirozlarini vujudga keltiruvchi omillarning ta’sir darajasi

№	Bank inqirozi omillari	Ta’sir darajasi, %
1	Nazorat va tartibga solishga oid kamchiliklar	90
2	Bank menejmentiga oid kamchiliklar	69
3	Savdo qoidalarining buzilishi	69
4	Iqtisodiy turg‘unlik(tanglik)	55
5	Siyosiy aralashuv	40
6	Afillangan shaxslarga kreditlar	31
7	Spekulyativ “po‘fak(ko‘pik)lar”	24
8	Firibgarlik	21
9	Davlat korxonalarini kreditlash	21
10	“Golland kasalligi”	14
11	Kapitalning chiqib ketishi	7
12	Sud tizimida mavjud muammolar	7
13	Omonatchilar tomonidan banklardan depozitlarni olishning faollashuvi	7

Bank xizmatlari bozoridagi muammolar odatda quyidagilarni o'z ichiga oladi:

1. 
   Moliyaviy xavfsizlik muammolari: Bank xizmatlarida, foydalanuvchilarning moliyaviy xavfsizligi uchun xavfsizlik tizimlari mavjud, ammo hackerning, onlayn qilish va boshqa moliyaviy xavfsizlik xavfli holatlari bor. Bunday holatlarda, banklar o'z xavfsizlik tizimlarini kuchaytirish, foydalanuvchilarga moliyaviy xavfsizlik ko'rsatish uchun ularning ma'lumotlarini himoya qilishning eng yaxshi yo'llarini izlaydi.
   
2. 
   Tez-tez narxlar va qulayliklar: Bank xizmatlarida, tez-tez o'zgartiriladigan narxlar va tushunarli qulayliklar muammolar ko'rsatadi. Banklar, tez-tez narxlarini kuchaytirish, qulayliklarni kengaytirish va boshqa xizmatlarda yuqori sifatni ta'minlash uchun foydalanuvchilarning talablari va talablari bo'yicha strategiya ishlab chiqishadi.
   
3. 
   Kutilmagan xizmatlar: Foydalanuvchilar uchun kutilmagan xizmatlarning taqdim etilmayotganligi yoki noma'lumliklari ham muammolarni yuzaga kelishiga sabab bo'ladi. Bunday holatlarda, banklar o'z xizmatlarini kengaytirish, yangi xizmatlar qo'shish va boshqa qulayliklarni taqdim etish orqali foydalanuvchilarni qoniqtirishga harakat qilishadi.
   

4. 
   Ishonchli xizmatlar: Bank xizmatlari shaxsiy va korporativ mijozlar uchun eng muhim xizmatlardan biri hisoblanadi. Banklar, foydalanuvchilar uchun ishonchli xizmatlarni taqdim etish, hisob-kitob ma'lumotlari hamda shaxsiy ma'lumotlarni xavfsiz saqlashga harakat qilishadi.
   
5. 
   Xizmatlarning narxi: Bank xizmatlarining narxi boshqa xizmatlarga nisbatan ko'proq bo'lishi mumkin, shuning uchun boshqa xizmat ko'rsatuvchilari bilan solishtirish kerak bo'lishi mumkin. Biroq, narxni kamaytirish uchun kampaniyalar, aktsiyalar va chegirmalar mavjud bo'lishi mumkin.
   
6. 
   Xizmat sifati: Boshqa xizmat ko'rsatuvchilari bilan solishtirishda, bank xizmatlarining sifatiga e'tibor qilish kerak. Bu, xizmat ko'rsatishning tezligi, xizmat sifati va texnologiyalarni yangilashni o'z ichiga oladigan banklarni afzal ko'rinishidir.
   
7. 
   Mahsulotlarning qulayligi: Foydalanuvchilar uchun, bank xizmatlarini foydalanishni osonlashtiradigan qulayliklar katta ahamiyatga ega. Bu, onlayn xizmatlarga kirish, mobil ilovalar va shaxsiy hisob-varaqlar kabi ko'plab imkoniyatlar bilan bog'liq bo'lishi mumkin.
   

Muammolarni bartaraf etish uchun quyidagi yo'llardan foydalanish mumkin:

1. 
   Narxlarni solishtirish: Narxlarni solishtirish va xizmat sifatini tekshirish uchun boshqa banklarning taqdim etgan xizmatlarni o'rganish kerak.
   
2. 
   Mahsulotlarning qulayligini tekshirish: Mahsulotlarning qulayligini tekshirish, foydalanuvchilar uchun ko'p imkoniyatlarni taqdim etadigan banklarni tanlashga yordam beradi.
   
3. 
   Kompaniyalar va chegirmalar: Kompaniyalar, chegirmalar va aktsiyalar bank xizmatlarini foydalanishni arzonlashtirish uchun yaxshi imkoniyatlardan biridir.
   
4. 
   Qayta aloqa: Muammolarni bartaraf etish uchun, banklar bilan qayta aloq qilish ham yordam berishi mumkin. Ular ko'rsatilgan muammolarni hal qilish uchun yordam berish uchun ochiq bo'lishadi.
   
5. 
   Bank xizmatlarini tanlashning eng muhim qismi, foydalanuvchilarning xizmatning talablariga va zaruratlariiga mos keluvchi bankni tanlashdir.
   

Xulosa
Banklar moliya sohasida ko'plab xizmatlarni ko'rsatadi. Mamlakatda banklar orqali amalga oshiriladigan tashqi va ichki operatsiyalar ko'pdir. Ulardan ba'zilari quyidagilardir:

• 
  Kredit olish va kreditlarni berish
  
• 
  Hisob-kitob va moliyaviy hisobning yuritilishi
  
• 
  Valyuta almashinuvi va valyuta mijozlari uchun xizmatlar
  
• 
  Joriy hisob-kitoblarni hisoblash va moliyaviy ko'rsatkichlarni hisoblash
  
• 
  Hamkorlik, investitsiya va bir nechta boshqa sohalarda tijorat tashkilotlari bilan ishlash
  

O'zbekiston banklarining asosiy funktsiyalari moliyaviy xizmatlarni ko'rsatish va moliyalarni o'zlashtirishdir. O'zbekiston banklarida milliy valyutalarda hisob-kitob yuritish, miqdor va xarajatlarni moliyalashtirish, valyuta almashinuvi va boshqa tijorat xizmatlari ko'rsatishda tashkil etilgan. Ulardan ba'zilari aynan xususiy shaxslarning talablarini qondirib o'tish uchun xizmat ko'rsatadi, masalan, ipoteka krediti olish, ishlab chiqarish tashkilotlari uchun kredit, tijorat operatorlariga tijorat krediti va boshqa kredit turlari kabi