Toshkent moliya va iqtisodiyot kolleji

Hujjatli inkasso operatsiyasida eksportyor o‘z bankiga inkasso topshiriqnomasini beradi va tashqi savdo shartnomasida ko‘rsatilgan hujjatlarni taqdim etish bilan importyordan ma’lum valuta miqdorini olish lozimligini ko‘rsatadi. Boshqacha qilib aytganda, eksportyor o‘z banki orqali importyor bankiga inkassatsiya uchun hujjatlarni jo‘natadi. Inkassatsiya operatsiyasi to‘rt asosiy bosqichda o‘tadi.
Birinchi bosqich. Eksportyor o‘z bankiga inkasso topshiriqnomasi va unga ilova qilinadigan hujjatlarni beradi.
Ikkinchi bosqich. Eksportyor banki importyor mamlakatdagi bank-korrespondentga inkasso topshiriqnomasi va hujjatlarni yuboradi.
Uchinchi bosqich. Bank-korrespondent importyorga hujjatlarni taqdim etadi va inkasso topshiriqnomasida ko‘rsatilgan summani oladi yoki trattani akseptlaydi.
To‘rtinchi bosqich. Olingan to‘lov miqdori importyor bankidan eksportyor bankiga, undan esa eksportyor hisobvarag‘iga o‘tkaziladi.
Valutalar o‘rtasidagi nisbatni aniqlamasdan turib valuta ope-ratsiyalarini o‘tkazish mumkin emas. Bu nisbatlar valuta «kotirovka»lari yordamida o‘rnatiladi.
Valuta kotirovkasi deganda almashtirish uchun taqdim etilgan valutalar kursini va ular o‘rtasidagi nisbatni o‘rnatish tushuniladi. Bosh-qacha qilib aytganda, chet el valuta kursining valuta birjasida maxsus idora tomonidan belgilanishi va maxsus bulletenlarda nashr qilinishi valuta kotirovkasi deyiladi. Kotirovka, odatda, birjada amaldagi vaziyat va qonunchilik normalariga muvofiq chet el valutalari, qimmatli qog‘ozlar kursini yoki mollar narxini belgilash va ularni qayd etish bilan bog‘liq.
Valuta kotirovkasi rasmiy va bozor kotirovkasiga bo‘linadi. Rasmiy valuta kotirovkasi davlat (asosan Markaziy bank) tomonidan amalga oshiriladi. Rasmiy valuta kursidan davlat valuta operatsiyalarida, bojxona ishlarida, to‘lov balansini tuzishda foydalaniladi.
Shuni qayd qilish lozimki, Markaziy emissiya banki belgilaydigan rasmiy valuta kursini hukumat belgilaydigan maxsus yoki valuta bozorida vujudga keladigan erkin valuta kursidan farq qilish kerak. Bozor kotirovkasi talab va taklifning joriy nisbati asosida doimo o‘z-garib turadi. U nobirjaviy valuta bozorida amalga oshiriladi. Keskin valuta cheklovlari mavjud mamlakatlarda bozor kotirovkasi deyarli qo‘llanilmaydi. Hamma operatsiyalar rasmiy kurs bo‘yicha amalga oshadi.
Valuta kursi – bir mamlakat pul birligining boshqa mamlakat pul birligida ifodalangan narxi. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki valuta operatsiyalarini, shuningdek, bojxona to‘lovlarini amalga oshirish bo‘yicha hisob-kitoblarni bajarish uchun quyidagi chet el valuta kursining so‘mga nisbatan bo‘lgan narxini rasmiy ravishda e’lon qildi: