Тошкент темир йўл муҳандислари институти “Темир йўллар электр таъминоти” куч электроника фанидан виртуал лаборатория

U_D, I_D – to‘g‘rilangan kuchlanish va tok o‘rtacha qiymatlari;

foydali ish koeffitsiyenti, bunda R_kir, R_chik – mos holda sxema kirish va chiqishlarida iste’mol qilinuvchi aktiv quvvatlar;

– to‘g‘rilangan kuchlanishning pulsatsiya koeffitsiyenti, bunda, U_1m – to‘g‘rilangan kuchlanishning birinchi garmonik amplitudasi.

– filtrsiz fazali to‘g‘rilagichning pulsatsiya koeffitsiyenti, bunda, m – to‘g‘rilagich fazalari soni;

- to‘g‘rilash koeffitsiyenti, bunda, U₁ – ta’minlovchi o‘zgaruvchi kuchlanishning ta’sir etuvchi qiymati.

Bir fazali bitta yarim davrli to‘g‘rilagich sxemasi, kirish kuchlanishi, to‘g‘rilangan kuchlanish va tok vaqt diagrammalari 13a,d–rasmlarda ko‘rsatilgan.
Bu sxema uchun to‘g‘rilangan kuchlanish pulsatsiya koeffitsiyenti:

To‘g‘rilash koeffitsiyenti:

Ventil V orqali o‘tuvchi tokning o‘rtacha qiymati to‘g‘rilangan tokka teng, ya’ni I_to‘g‘ri=I_D. Ta’minlovchi kuchlanishning manfiy yarim davrida ventilga berilgan kuchlanish amplitudasi ventilning teskari kuchlanishi U_tes deyiladi. Bitta yarim davrli to‘g‘rilagich uchun U_tes = U_1, lekin U₁=UD/0,45 ni hisobga olsak, U_tes= U_D=3,14U_D bo‘ladi.

a) b) d)
13-rasm
To‘g‘rilagichning I_o‘rt va U_tes kattaliklari ventilni tanlash uchun asosiy hisoblanadi va uning normal ishlashi uchun quyidagi shart bajarilishi kerak:
I_o‘rt≤I_to‘g‘ri, U_tes≤.U_tes.max
bunda, I_to‘g‘ri – ventil orqali o‘tuvchi tokning maksimal ruxsat etilgan qiymati, U_tes.max – mazkur ventil uchun teskari kuchlanishni ruxsat etilgan qiymati.
Ikki yarim davrli ko‘prik sxema (14-rasm) elektron sxemalarni bir fazali tok tarmog‘idan ta’minlovchi to‘g‘rilagichlarning asosiy turi hisoblanadi. 14.b-rasmda to‘g‘rilangan tokning vaqt diagrammasi keltirilgan.

a) b)
14-rasm
Bundan oldingi sxemaga o‘xshash holda K_r=0,667, I_o‘r=I_D/2 ammo ventillardan teskari kuchlanishning maksimal qiymati to‘g‘rilangan kuchlanish maksimal qiymati U_D dan ikki marta kam bo‘ladi. Chunki har bir yarim davrda tok o‘zaro ketma-ket ulangan ventil orqali oqib o‘tadi. Demak, Utes=U_1m/2=U₁/ .
To‘g‘rilash koeffitsiyenti:
_,
pulsatsiya koeffitsiyenti Kp = 0,667.
Tekislovchi filtrlar – to‘g‘rilangan kuchlanish pulsatsiyalarini kamaytirish uchun qo‘llaniluvchi elektr zanjirlar.Tekislovchi filtrning asosiy parametri – tekislash koeffitsiyenti S bo‘lib, u quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
S =Kp. kir/Kp.chik,
bunda, Kp.kir – filtr kirishidagi pulsatsiya koeffitsiyenti;
Kp.chik - filtr chiqishidagi pulsatsiya koeffitsiyenti.
Induktiv filtr–to‘g‘rilagich yuklamasi R_yu ga ketma-ket ulangan L_f induktivligi g‘altak (Drossel) dan iborat (15-rasm). 15.b-rasmda L_f li induktiv filtr ishlatilgan hol uchun to‘g‘rilangan kuchlanish va tok vaqt diagrammalari keltirilgan.

a) b)
15-rasm

Filtr drosselining induktivligi L_f berilgan silliqlash koeffitsiyenti S ma’lum bo‘lsa, quyidagi ifodadan aniqlanadi:

=
Induktiv filtr past kuchlanishli yuqori tokli to‘g‘rilagichlarda qo‘llanilganda yuqori samara beradi.
a) b)
16-rasm
Sig‘im filtrlar to‘g‘rilagich R_yu yuklamasiga parallel ulangan sig‘imi C_f kondansatordan iborat (16-rasm). 16,b-rasmda C-filtrdan ishlatilgan hol uchun to‘g‘rilangan kuchlanish va tok vaqt diagrammalari keltirilgan.
Agar tekislash koeffitsiyenti berilgan bo‘lsa, filtrning kondensatori sig‘imi C_f quyidagi ifodadan aniqlanadi:

Sig‘imli tekislovchi filtrlar kichik tokli yuqori kuchlanishli to‘g‘rilagichlarda qo‘llanilganda yaxshi samara beradi.