Toshkent tibbiyot akademiyasi kafedra: gistologiya va tibbiy biologiya

TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI KAFEDRA:GISTOLOGIYA VA TIBBIY BIOLOGIYA

• MAVZU:MONODURAGAY CHATISHTIRISH.ALLEL BO`LGAN GENLARNING O`ZARO TA`SIRI,KO`P ALLELLIK
• TUZUVCHI:RAXMATALIYEV BARKAMOL

REJA:

• Asosiy genetik atamalar va ramzlar bilan tanishish.
• Genetikaning asosiy qoidalarini to`g`ri tushinish
• G.Mendelning tajribalari bilan tanishish

Gregor Mendel (1822 – 1884 .) -

• Irsiyat qonunlarini tadqiq qilishning ilmiy asosini yaratgan.U Vena universitetida o`qib yurgan vaqtida o`simliklarni chatishtirish bilan shug`ullanib,turli duragay avlod tiplarining statistik ma`lumotlariga e`tibor berib hisoblash ishlarini olib borgan.
• Mendelning bu ishlari 1856-yili yozda boshlangan ilmiy-tadqiqot ishlariga asos bo`lgan.
• Mendel o`z tajribalarini 8 yil davomida (1856-1864)Brno shahridagi Avgustinsk cherkovining bog`ida o`tkazgan.
• Tajriba natijalari haqida 1865-yil 8 fevralda Brno shahridagi tabiatni tadqiq qiluvchilar jamiyati kengashiga axborot berdi va ishini ``O`simliklarni chatishtirishga doir tajribalar `` nomi bilan chop ettirdi.
• Mendel tajribalarini 1902-yili bir biridan mustaqil holda uch olimlarning:nemis olimi K.E.Korrens (makkajo`xori).avstraliyalik olim E.Chermak (no`xat), va golland olimi G.de Friz (ko`knor va sassiq mingdevona)o`tkazgan tajribalarining natijasidan so`nggina e`tibor berildi.Bu olimlarning nomi Mendel qonuniyatlarini qayta tadqiq qiluvchi olimlar sifatida tarixda qoldi.

Mendel tajribaga eng qulay o`simlikni tanladi.No`xat o`zidan changlanadi, u no`xat donlarining rangi va shakliga,gulining joylashishiga,gulining rangiga,poyasining baland va past boyli bo`lishiga e`tibor berdi.

• Mendel tajribaga eng qulay o`simlikni tanladi.No`xat o`zidan changlanadi, u no`xat donlarining rangi va shakliga,gulining joylashishiga,gulining rangiga,poyasining baland va past boyli bo`lishiga e`tibor berdi.

Afzalliklari:

• ● Bir qancha belgilari bilan bir-biridan farq qiladigan ko`p navlari bor.
• ● O`stirish qulay
• ● Gullarining ko`payish a`zolari to`liq berkilgan bo`ladi, bu esa o`simlik o`z-o`zidan changlanishiga imkon beradi.
• ● Navlarni sun`iy changlantirib,serhosil duragay yaratish mumkin.

Genetik atamalar

• Zigota – urug`langan tuxum hujayra.
• Gen - yunoncha (``genos`` - tugilish)
• Allel gen – o`xshash xromosomalarni saqlaydigan gen.(aa)
• Gameta – yunoncha (``gametos``- jufti), gaploid xromosoma yig`indisi bor o`simlik va hayvonlarning jinsiy hujayrasi.
• Gomozigota (AA,aa) birday allelli genlari bor gametaning qo`shilishidan tuzilgan organizm.
• Geterozigota - har xil allel genlari bor gametalarning birikishidan hosil bo`lgan organizm.
• Genotip – irsiy genlarning yig`indisi
• Fenotip – irsiy genlarning tashqi ko`rinishi
• Dominant – (AA)ustun belgi
• Retsessiv – (aa)ko`rinmaydigan belgi.

Genetik ramzlar

• Р – lotincha ota-ona
• Х – chatishtirish belgisi
• . - onalik belgisi.
• . - otalik belgisi.
• Ғ – avlod, bo`g`in belgisi
• g –gameta

• А

• желтые
• семена

• а

• ♀

• ♂

• АА

• аа

• Аa

• ×

• зеленые
• семена

• Р:

• G:

• F1:

• желтые
• семена

Ko`p allellik

MUSTAHKAMLASH UCHUN MASALALAR

• Donining rangi sariq bo`lgan gomozigotali no`xat o`simliklari yashil donli o`simliklar bilan chatishtirilganda F1 va F2 o`simliklarning genotipini va fenotipini hamda F1 o`simliklarini sariq donli geterozigota va yashil donli o`simliklar bilan qayta chatishtirishdan olingan o`simliklarning genotipi va fenotipini aniqlang.
• Kulrang tanali drozofila pashshalari o`zaro chatishtirilganda,keyingi avlodda olingan pashshalarning hammasi kulrang tanali bo`lgan.Chatishtirish uchun olingan pashshalarning genotipini aniq aniqlash mumkinmi?Aniq aniqlash uchun qanday chatishtirish o`tkazish kerak?

E`tiboringiz uchun rahmat!